İnsanlara yeni duyular ekleyebilir miyiz?

İnsanlar olarak, bütün ışık dalgalarının on trilyonda birinden daha azını algılayabiliyoruz. Sinirbilimci David Eagleman, "Gerçeklik hissimiz biyolojimiz tarafından kısıtlanıyor." diyor. Bu durumu değiştirmek istiyor. Beyin işlevlerimizle ilgili araştırmaları, etrafımızdaki dünyadaki daha önceden görülemeyen bilgileri anlayabilmemiz için — duyu yeleği gibi — yeni arayüzler oluşturmasını sağladı.

Bizler çok küçük şeylerden meydana geldik

ve büyük bir evrenin içine yerleştirildik.

Gerçek şu ki, bizler bu iki ölçekteki

gerçekliği de anlayamıyoruz;

çünkü beyinlerimiz henüz dünyayı

bu ölçekte anlayacak kadar gelişmedi.

Bunun yerine, bizler tam ortada duran

bu çok dar algı dilimine hapsedildik.

Daha da tuhafı, ev dediğimiz
gerçeklik diliminde bile

gerçekleşen pek çok olayı göremiyoruz.

Dünyamızdaki renkleri ele alalım.

Bunlar, nesnelerden seken ve gözlerimizin
arkasındaki özel alıcılara çarpan

ışık dalgaları, elektromanyetik ışınımlar.

Ancak biz buradaki
bütün dalgaları göremiyoruz.

Aslında gördüğümüz,

burada bulunanın
10 trilyonda birinden daha azı.

Şu an radyo dalgaları, mikrodalgalar,

X-ray ışınları ve gama ışınları
vücudunuzdan geçiyor

ve sizin bundan hiç haberiniz olmuyor;

çünkü bunları görmek için gereken
biyolojik alıcılarla doğmadınız.

Şu an vücudunuzdan geçen

binlerce telefon konuşması var

ve siz hiçbirini fark etmiyorsunuz.

Dediklerim doğası gereği
görünmez olan şeyler değiller.

Yılanlar çevrelerini algılamak için
bazı kızılötesi ışınlara sahiptir,

arılar dünyayı
morötesi ışınlarla görür

ve bizler araba göstergesinde
radyo frekansı aralığındaki

sinyalleri algılayan
makineler yapıyoruz.

Hastanelerde X-ray ışınlarını
algılayan araçlar yapıyoruz.

Fakat bunların hiçbirisini
kendiniz hissedemezsiniz,

en azından henüz değil,

çünkü uygun algılayıcılarla
donatılı değilsiniz.

Bu demek oluyor ki, gerçeklik deneyimimiz

biyolojik yapımızla kısıtlanmış durumda.

Söylediklerim;
gözlerimizin, kulaklarımızın,

parmak uçlarımızın değişmez gerçekliği

algıladığını savunan düşünceye aykırıdır.

Bunun yerine, beyinlerimiz dünyanın
yalnızca küçük bir kısmını örnekliyor.

Hayvanlar aleminde,

farklı hayvanlar, gerçekliğin
farklı noktalarını algılar.

Kenenin kör ve sağır dünyasında,

önemli uyarıcılar, ısı ve bütirik asittir;

kara hayalet balığının dünyasında,

algı dünyası elektriksel alanlarla
dolu dolu boyanmıştır

ve yankıyla yön bulan yarasa için,

gerçeklik, hava basınçlı
dalgalardan oluşur.

Her birisinin, çevresini
algılayabileyeceği dilim bu kadardır

ve bilimde buna bir ad veriyoruz.

Verilen ad umwelt,

çevre sözcüğünü karşılayan
Almanca bir sözcük.

Muhtemelen, her hayvan

umwelt'inin değişmez gerçeklik
olduğunu varsayar;

algılayabildiğimizin dışında
bir şeyin olduğunu

düşünmemize ne gerek var ki?

Bunun yerine, hepimiz de
gerçekliği bize sunulan

neyse o olarak kabul ederiz.

Farkındalık sağlayacak bir şey yapalım.

Bir tazı olduğunuzu düşleyin.

Bütün dünyanız koku üzerine kurulu.

200 milyon koku alıcısı bulunan
uzun bir burnunuz var,

koku moleküllerini çekip yakalayan
ıslak burun delikleriniz var

ve hatta burun deliklerinizde, kocaman
nefesler alabilmek için yarıklarınız var.

Sizin için her şey koku demek.

Bir gün, iz peşindeyken
bir aydınlanmayla duruyorsunuz.

İnsan sahibinize bakıp
düşünüyorsunuz:

"Acınası ve kısıtlı bir insan burnuna
sahip olmak acaba nasıldır?

(Gülüşmeler)

Cılız cılız solumak acaba nasıldır?

100 metre ötede kedi olduğunu
nasıl olur da bilemezsin

ya da komşunun altı saat önce
tam burada olduğunu?"

(Gülüşmeler)

İnsan olduğumuz için,

bu türde bir koku dünyasında
hiç yaşamadık,

bu yüzden de yokluğunu hissetmiyoruz;

çünkü kendi umwelt'imize
sıkı sıkıya bağlıyız.

Ancak esas soru şu:
Burada sıkışıp kalmak zorunda mıyız?

Bir sinirbilimci olarak, teknolojinin

umwelt'imizi genişletme yollarıyla

ve insan olma hissini nasıl
değiştireceğiyle ilgileniyorum.

Teknolojiyle biyolojimizi
birleştirebileceğimizi zaten biliyoruz;

çünkü yapay duyma ve görme araçlarıyla
etrafta dolaşan yüzbinlerce insan var.

Çalışma şekli şöyle: Bir mikrofonu alıp
sinyali sayısallaştırıyorsunuz

ve bir elektrot şeridini doğrudan
iç kulağa yerleştiriyorsunuz.

Ya da retina yerleştirmesinde,
bir kamerayı alıp

sinyali sayısallaştırıyorsunuz
ve sonra bir elektrot ağını

doğrudan göz sinirine bağlıyorsunuz.

15 yıl gibi yakın zamana kadar,

bu teknolojilerin çalışmayacağını
söyleyen birçok bilim insanı vardı.

Neden? Çünkü bu teknolojiler
Silikon Vadisi'nin dilini konuşuyor

ve doğal biyolojik duyu organlarıyla
aynı ağız olmuyor bu dil.

Ancak gerçek şu ki, çalışıyor;

beyin sinyalleri kullanmanın
bir yolunu buluyor.

Peki bunu nasıl anlıyoruz?

Büyük sırrı söylüyorum:

Beyniniz ne duyuyor, ne de görüyor.

Beyniniz kafatasınızın içindeki
sessiz ve karanlık kasanın içinde kilitli.

Görüp görebileceği şey,
elektrokimyasal sinyaller,

farklı veri kablolarından gelen sinyaller

ve tek işleyeceği şey bu, fazlası değil.

Şaşırtıcı bir biçimde,

beyin, bu sinyalleri alıp

desenleri yakalayarak
anlam vermede çok başarılı,

bunu, iç evrenindekilerden
bir hikâye oluşturmak için yapıyor

bu hikâye de sizin öznel dünyanız.

Ama asıl mesele şu:

Beyniniz veriyi nereden aldığını bilmiyor
ve umrunda da değil.

Hangi bilgi gelirse gelsin,
bilgiyi nasıl işleyeceğini anlıyor.

Beyin çok verimli türde bir makine.

Özünde, çok amaçlı bir bilgi işleme aygıtı

ve her şeyi içine alıyor

ve aldıklarıyla ne yapacağını anlıyor

ve bence bu durum, Doğa Ana'ya

farklı türde girdi yollarını
kurcalama özgürlüğü sunuyor.

Ben buna, evrimin P.K. modeli diyorum,

çok teknik konuşmak istemiyorum

ama P.K. Patates Kafa demek

ve bu adı şunu
vurgulamak için kullanıyorum:

Bildiğimiz ve sevdiğimiz bütün duyular;
gözlerimiz, kulaklarımız,

parmak uçlarımız, hepsi de yalnızca
çevresel tak-kullan türü aygıtlar:

Takıyorsunuz ve kullanmaya hazırlar.

Beyin bunlardan gelen veriyle
ne yapması gerektiğini çözüyor.

Hayvanlar alemine baktığınızda da,

birçok çevresel aygıt buluyorsunuz.

Yılanların kızılötesini
algılamak için ısı çukurları var,

hayalet balıklarının elektrik alıcıları

ve yıldız burunlu köstebeğin

22 parmaklı uzantısı var,

bununla çevresini hissederek dünyanın
3B bir örneklemini oluşturuyor

ve birçok kuşun manyetiti var,
bu sayede yönlerini

gezegenin manyetik
alanına göre buluyorlar.

Bütün bunlar şu anlama geliyor:
Doğanın sürekli olarak

beyni yeniden tasarlaması gerekmiyor.

Bunun yerine, beynin
belirlenen kurallarıyla,

doğanın tek derdi,
yeni çevresel aygıtlar tasarlamak olmalı.

Pekâlâ. Bu, şu demek:

Ortaya çıkan ders diyor ki

ele aldığımız biyolojiyle ilgili olarak

aslında özel ya da temel hiçbir şey yok.

Bunlar, karmaşık evrim sürecinden

bize miras kalan şeyler.

Ama bunlara uymamız gerekmiyor,

bunun en iyi kanıtı da

duyu değiştirme denilen
kavramdan geliyor.

Duyu değiştirme, beyne bilgiyi

alışılmadık duyu
yollarından sağlamak demek

ve beyin bu bilgiyi
anlamanın bir yolunu buluyor.

Dediklerim kuruntu gibi gelebilir;

fakat bunu kanıtlayan ilk makale
Nature dergisinde 1969'da yayımlandı.

Paul Bach-y-Rita adlı bir biliminsanı

kör insanları değiştirilmiş
bir diş hekimi koltuğuna oturtup

bir video yayın düzeneği koyarak

kameranın önüne bir nesne koydu

ve kameranın önündeki nesne,

bobin telleri sayesinde
sırta bastırılıyor gibi hissettirdi.

Kamerada bir fincanı kımıldatırsanız

sırtınızda hissediyorsunuz

ve şaşılacak biçimde, kör insanlar
kameranın önünde ne olduğunu

nesneyi yalnızca sırt boşluklarında
hissederek anlama noktasında

oldukça başarılı oldular.

Bu deneyin birçok güncel
uygulanışları gün yüzüne çıktı.

Ses dalgası yayan gözlükler
önünüzdeki nesneyi videoya alıyor

ve bunu bir ses manzarasına dönüştürüyor,

nesneler hareket ettikçe,
yakınlaşıp uzaklaştıkça

"Bızz, bızz, bızz." diye ses çıkarıyor.

Uyumsuz sesler gibi geliyor kulağa;

fakat birkaç hafta sonra, kör insanlar
önlerindeki nesneleri anlamakta

oldukça başarılı oluyorlar,

bunu yalnızca duyarak başarıyorlar.

İllâ kulakların görev alması gerekmiyor:

bu sistem alın üzerinde dokunmaya
duyarlı elektrikli bir ağa sahip,

video akışının önünde her ne varsa
bunu alnınızda hissediyorsunuz.

Neden alın? Çünkü pek de
başka bir iş için kullanmıyorsunuz.

En güncel uygulanışın adı beyinkapısı,

küçük bir elektrik ağı dilinize konuyor

ve video akışı dokunmaya duyarlı
küçük uyarımlara dönüşüyor

ve kör insanlar bunu kullanmakta o kadar
başarılı ki bir topu sepete atabiliyor

ya da engelli koşu parkurunda
hareket edebiliyorlar.

Dilleriyle görebilir bir hâle geliyorlar.

Dediklerim tamamen
çılgınca geliyor, değil mi?

Fakat unutmayın, bütün görüş dediğimiz şey

beyninizin içinde dolanan
elektrokimyasal uyarımlardan ibaret.

Beyniniz uyarımların
nereden geldiğini bilmiyor.

Yalnızca uyarımlara ne yapacağını çözüyor.

Laboratuvarımda benim ilgi alanım,
sağır insanlarda duyu değiştirmek

ve bu projeyi laboratuvarımda

yüksek lisans öğrencisi
Scott Novich'le üstlendik,

kendi tezi için projeye öncülük ediyor.

Yapmak istediğimiz şey şuydu:

Dünyadaki sesi öyle
bir şeye dönüştürelim ki

sağır birisi söylenenleri
bir şekilde anlayabilsin.

Taşınabilir bilgi işlemenin gücü ve
yaygınlığıyla bunu yapmak istedik,

cep telefonlarında ve tabletlerde
çalışmasını sağlamak istedik

ve ayrıca bunun giyilebilir olmasını,

elbisenizin altına giyebileceğiniz
bir şey olmasını istedik.

Taslak düşüncemiz şöyle.

Şu anda ben konuşurken, sesim
tablet tarafından alınıyor

ve üstünde titreşim motorları
bulunan bir yeleğe eşleniyor,

telefonunuzdaki titreşim motoru gibi.

Şu anda ben konuşurken,

ses yeleğe titreşim deseni
olarak dönüştürülüyor.

Aslında yalnızca taslak değil:

Bu tablet Bluetooth'la veri gönderiyor
ve ben yeleği şu anda giyiyorum.

Şu anda ben konuşurken -- (Alkış) --

ses, hareketli titreşim
desenlerine dönüşüyor.

Etrafımdaki ses dalgası
dünyasını hissediyorum.

Bunu sağır insanlarla
bir süredir deniyoruz

ve yalnızca biraz süre geçtikten sonra

insanların bunu
hissedebildiği ortaya çıktı,

yeleğin dilini anlayabildiği.

Bu Jonathan. 37 yaşında.
Yüksek lisans mezunu.

Tamamen sağır olarak doğdu,

yani umwelt'inin bir bölümü
ona tamamen kapalı.

Jonathan'ı, yeleği günde iki saat
kullanarak dört gün boyunca eğittik

ve burada beşinci gününü görüyoruz.

Scott Novich: Sen.

David Eaglemen: Scott bir sözcük
söylüyor, Jonathan bunu yelekte

hissedip tahtaya yazıyor.

SN: Nerede. Nerede.

DE: Jonathan bu karmaşık titreşim
desenlerini söyleneni anlayacak

biçimde dönüştürebiliyor.

SN: Dokunmak. Dokunmak.

DE: Jonathan bunu --

(Alkış) --

Jonathan bunu bilinçli yapmıyor,
çünkü desenler çok karmaşık;

fakat beyni desendeki verinin
ne anlama geldiğini çözmeye başlıyor

ve bunu ortalama üç ay giydikten sonra,

kör birisinin parmağı Braille
alfabesine dokununca

bilinçli bir müdahale olmadan
anlamanın gerçekleştiği gibi

doğrudan algısal duyma hissi
yaşamasını bekliyoruz.

Bu teknolojinin gerçekten de
ezber bozan olma potansiyeli var;

çünkü sağırlık için diğer tek
seçenek biyonik kulak

ve bu da tahrip edici
bir ameliyat gerektiriyor.

Elimizdeki teknoloji biyonik kulaktan
40 kat daha ucuza uygulanabilir,

bu da teknolojiyi tüm dünyaya, en fakir
ülkelere bile erişilebilir kılıyor.

Duyu değiştirmedeki sonuçlardan
oldukça cesaretlendik,

fakat uzun süredir düşündüğümüz
asıl şey duyu ekleme.

Bu teknolojiyi, tamamen yeni bir duyu
eklemek için nasıl kullanabiliriz?

İnsan umwelt'ini nasıl genişletebiliriz?

Örneğin, Genel Ağ'daki
gerçek zamanlı veriyi

doğrudan insan beynine gönderip

doğrudan algısal bir his
oluşturabilir miyiz?

Laboratuvarda yaptığımız
bir deney şöyle:

Deneğimiz Genel Ağ'dan gelen veriyi
gerçek zamanlı olarak

5 saniye boyunca hissediyor.

Sonra, iki düğme beliriyor
ve bir seçim yapması gerekiyor.

Neler olduğunu bilmiyor.

Seçim yapıyor ve bir saniye
sonrasında dönüt alıyor.

Çarpıcı olan şey şu:

Deneğin, desenlerin anlamı
hakkında hiçbir fikri yok;

ama doğru düğmeye basmada
iyiye gidip gitmediğini görüyoruz.

Denek, sağladığımız verinin gerçek zamanlı

borsa verisi olduğunu bilmiyor,

aslında hisse alıp satma kararı veriyor.

(Gülüşmeler)

Gelen dönüt, doğru şeyi yapıp
yapmadığını bildiriyor.

Ve gördüklerimize göre
insan umwelt'ini genişletebiliyoruz,

böylelikle deneğimiz,
birkaç haftanın ardından

gezegendeki ekonomik dalgalanmaları
doğrudan algılar hâle geldi.

Ne kadar başarılı olduğunu
daha sonra bildireceğiz.

(Gülüşmeler)

Sürdürdüğümüz bir başka deney:

Sabahki konuşmalardan beri,
Twitter'daki TED2015 etiketli

gönderileri otomatik olarak tarıyoruz

ve otomatik duygu
çözümlemesi uyguluyoruz,

olumlu, olumsuz ya da yansız sözcüklerden
hangilerini kullanıldığına bakıyoruz.

Konuşmam sürerken

bunu hissedebiliyorum

ve şu anda binlerce insanın
duygusunu gerçek zamanlı olarak

toplayacak biçimde bağlıyım,

bu yeni türde bir insan deneyimi,
çünkü şu anda insanların

nasıl hissettiğini ve konuşmadan
ne kadar zevk aldığını bilebiliyorum.

(Gülüşmeler) (Alkış)

Sıradan bir insanın edinebileceğinden
daha büyük bir his bu.

Ayrıca pilotların da
umwelt'ini genişletiyoruz.

Buradaki durumda, yelek
dokuz farklı bilgiyi alıyor

buradaki dörtpervaneden,

bu bilgiler yalpalama, sapma,
yönelim ve ilerleme bilgileri

ve bu durum pilotun uçurma
yeteneğini geliştiriyor.

İşin özünde, sanki derisi yukarıda
uçuyormuş gibi oluyor.

Bu yalnızca başlangıç.

Öngördüğümüz şey, birçok
düğmeyle dolu pilot kabinini alıp

bütün her şeyi okumaya çalıştığımız
durumdan hissettiğimiz duruma döndürmek.

Artık bilgi dünyasında yaşıyoruz

ve büyük verilere erişmekle

deneyimlemek arasında fark var.

Bence, insan duyularını genişletmede

ufuktaki olasılıklarda bir son yok.

Bi düşünsenize; bir uzay insanı,
Uluslararası Uzay İstasyonu'nun

genel durumunu
vücudunda hissedebilecek,

ya da, hissetmek demişken, sağlığınız için
gözle görülmeyenleri hissedebileceksiniz,

kan şekeriniz, vücudunuzdaki mikrop oranı,

360 derecelik görüş açısı, kızılötesi
veya morötesi görebilmek gibi şeyler.

Kilit noktası şu:
Geleceğe doğru ilerledikçe,

gitgide daha çok kendi tak-kullan
çevresel aygıtlarımızı seçebileceğiz.

Doğa Ana'nın kendi zaman akışına göre
duyu organları hediye etmesini

artık beklemek zorunda değiliz,

bunun yerine, iyi anne babalar gibi,
Doğa Ana kendi yörüngemizi

belirlememiz için gereken araçları verdi.

Şu anki sorumuz şu:

Kendi evreninizi nasıl
keşfetmek ve hissetmek istiyorsunuz?

Teşekkür ederim.

(Alkış)

Chris Anderson: Hissedebiliyor musun?
DE: Evet.

Aslına bakarsan, alkışları ilk kez
yeleğimde hissediyorum.

Güzelmiş. Masaj gibi. (Gülüşmeler)

CA: Twitter kafayı yedi.
Twitter delirdi.

Şu borsa deneyi.

Kaynak bütçesini sonsuza dek
güvenceye alan ilk deney olabilir,

başarılı olursa, değil mi?

DE: Doğru, maddî destek için Ulusal Sağlık
Enstitüsü'ne başvurmama gerek kalmaz.

CA: Fakat, yalnızca biraz
şüpheci olmak için soruyorum:

Harika bir şey, ama şimdiye
kadarki kanıtların çoğunluğu

duyu değiştirmenin işe
yaradığını gösteriyor,

duyu ekleme işe yarayacak demek değil?

Demek istediğim, kör insanlar
dilleri aracılığıyla görebiliyor;

çünkü görme merkezi
hâlâ var, işlemeye hazır,

böyle bir şey gerekmiyor mu?

DE: Harika bir soru.
Aslına bakarsan beynin işleyeceği

veri türlerindeki kuramsal sınırlar
hakkında hiçbir fikrimiz yok.

Genel görüşe göre, beyin
olağanüstü bir biçimde esnek.

Bu yüzden, bir insan kör olunca,
eskiden görme merkezi olan bölge,

diğer duyularla; dokunma, duyma,
sözcüklerle yer değiştiriyor.

Buna göre, beyin kabuğu
tek işlevli bir birim.

Tek bildiği, gelen bilgiyle
belirli hesaplamalar yapmak.

Örneğin Braille alfabesine bakarsak,

insanlar bilgiyi parmaklarındaki
çıkıntılardan ediniyor.

Bu yüzden, sonunu bildiğimiz
bir kuramsal sınır olduğunu

düşündürecek bir neden yok.

CA: Eğer bu doğrulanırsa,
insanlar sana akın edecek.

Bunun birçok olası
uygulama yolu bulunuyor.

Hazır mısın buna? Seni en çok ne
heyecanlandırıyor, ucu nereye gidiyor?

DE: Sanırım birçok
uygulama yolu bulunuyor.

Duyu değiştirmeyle ilgili olarak,
ilk bahsetttiğim şeyler var,

uzay istasyonundaki uzay insanları,
vakitlerinin büyük bir bölümünde

göstergeleri izliyorlar, bunun yerine
olan biteni hissedebilirler;

çünkü duyu değiştirme, çok boyutlu veriyle
uğraşırken oldukça yararlı.

Kilit nokta şu: Görsel sistemimiz
kenarları ve içeriği algılamada başarılı,

ama dünyamızın şimdiki hâlini
algılamada başarısız,

ekranlar ve tonlarca
veriyle dolu dünyamız.

Bu veriyi odaklanarak
yavaş algılamak zorundayız.

Bu yenilik, nesnenin durumunu
hissetmemizi sağlıyor bize,

tıpkı etrafta yürürken vücudumuzun
durumunu bildiğimiz gibi.

Bence, ağır iş makinelerini, güvenliği,
bir fabrikanın durumunu,

donanımlarınızı hissetmek,
işe yarayacağı noktalardan birisi.

CA: David Eagleman, akılları baştan
alan bir konuşmaydı. Çok teşekkürler.

DE: Teşekkürler Chris.
(Alkış)