Birlikte çalışmaz isek ülkem yakında sular altında kalacak

Kiribati halkı için, iklim değişikliği tartışılacak, inkâr edilecek veya aleyhine yasa çıkarılacak bir şey değil, her gün yaşanan bir gerçek. Deniz seviyesindeki Pasifik adası ulusu yükselen su seviyesi nedeniyle sular altında kalabilir. Kiribati Cumhurbaşkanı Anote Tong'un TED organizatörü Chris Anderson ile söyleşisinde ülkesinde yaşanan mevcut iklim afetlerinden ve tehlikedeki geleceğini anlatırken: "İklim değişikliği ile baş etmek için fedakârlık ve sadakat gerekiyor. İnsanlara dünyanın değiştiğini insanlara anlatmalıyız." diyor.

Chris Anderson: Ülkenizle ilgili
bir meseleden başlayabilirsiniz.

Kürede üç nokta var, oldukça büyükler.

Sanırım her biri yaklaşık Kaliforniya
büyüklüğünde.

Bize Kiribati'den bahsedin.

Anote Tong: Öncelikle, sorunumuzu
konuya ilgi gösteren insanlarla

paylaşma fırsatı verdiğiniz
için minnettarım.

Sanırım, sorunumuzu konuya ilgi
göstermeyen birçok insana anlattım.

Fakat Kiribati üç ada
topluluğundan oluşuyor:

batıdaki Gilbert Grubu,

ortadaki Phoenix Adaları

ve doğudaki Line Adaları.

Ve açıkçası, Kiribati
dünyanın dört köşesinde

bulunan belki de tek ülke.

Çünkü Kuzey ve Güney
Yarıküredeyiz

ve Uluslararası Gün Değiştirme
hattının doğusu ve batısındayız.

Bu adalar tamamen mercan
resiflerinden oluşuyor

ve deniz seviyesinden yaklaşık
2 metre yüksekte.

Yani durum böyle.

Genişliği genelde 2 kilometreyi geçmez.

Dolayısıyla, çoğu kez, insanlar bana

"Madem sıkıntı çekiyorsunuz,

neden iç bölgelere

gitmiyorsunuz?" diye soruyorlar.
oysa, işin iç yüzünü bilmiyorlar.

Yükselen deniz seviyesiyle birlikte,
"İç bölgelere çekilebilirsiniz." diyorlar.

Ben de onlara şunu söylüyorum:

İç bölgelere çekilirsek, okyanusun
diğer tarafına düşeriz, anlıyor musunuz?

Fakat bunlar insanların
anlamadığı konular.

CA: Bu kesinlikle konunun bir yönü.

Ülkeniz için yaklaşan bir
tehlike olabileceğini

ne zaman anladınız?

AT: İklim değişikliği konusu

oldukça uzun zamandır gündemde.

2003'te göreve geldiğimde,

BM Genel Kurulu'nda
iklim değişikliği konusunda

konuşmaya başladım, fakat
pek coşkulu değildim,

çünkü o zaman bilim adamları
arasında bunun hâlâ

insan kaynaklı mı olduğu ve gerçek
olup olmadığı tartışılıyordu.

Fakat tartışma 2007'de IPCC'nin
4. Değerlendirme Raporu ile

büyük ölçüde sonuca ulaştı.

Raporda, tehlikenin gerçek ve insan
kaynaklı olduğu açıkça belirtiliyordu

ve Kiribati gibi bazı ülkeler için

ciddi senaryolar öngörülüyordu.

İşte, o zaman çok ciddileştim.

Geçmişte, bu konuda
konuşmalar yaptım.

Endişeliydik.

Fakat 2008'de senaryolar ve
öngörüler gündeme geldiğinde,

bizim için gerçek bir soruna dönüştü.

CA: Bu öngörüler 2100 yılında
deniz seviyelerinin 1 metre

kadar yükselebileceğine işaret ediyor.

Elbette daha fazla yükselebileceğine dair

senaryolar da mevcut, fakat

"Siz 2 metre yüksektesiniz

Sorun ne peki?" diye soranlara

ne yanıt verirsiniz?

AT: Öncelikle şunun anlaşılması lazım,

deniz seviyesinin az yükselmesi bile

çok miktarda toprak kaybı demek

çünkü toprağın büyük bölümü alçakta.

Ayrıca, şu anda deniz yükseliyor.

Dolayısıyla mesele yarım metre değil.

Sanırım birçok insanın anlamadığı şu

iklim değişikliğinin gelecekte
oluşacağını sanıyorlar.

Biz yelpazenin en ucundayız.

Bunu zaten yaşıyoruz.

Halkımızın bir bölümü
şimdiden yerlerini terk etti.

Buna mecburdular ve
her parlamento toplantısında

çeşitli kesimlerden şikayetler alıyorum,

deniz duvarları oluşturmak ve
taze su merceği hakkında

neler yapabileceğimizi görmek
için yardım istiyorlar

çünkü zarar görüyor.

Ve adaları ziyaret ettiğimde,

gıda ürünlerinin kaybı ile,

su lenslerinin kirlenmesi ile

mücadele etmeye çalışanları görüyorum.

Bu toplulukların 5-10 yıl içinde

yerlerini terk etmek zorunda
kalabileceklerini görüyorum.

CA: Ve ülke ilk kasırgasını yaşadı
ve bu bununla ilişkili, değil mi?

Ne oldu orada?

AT: Ekvatordayız ve bir çoğunuz
biliyorsunuz ki ekvatorda iseniz

doldrum kuşağı rüzgarsızdır,
kasırga yaşamamamız gerekir.

Fırtınaları yaratıp kuzeye ve
güneye göndeririz.

(Gülüşmeler)

Fakat geri gelmemeleri gerekiyor.

Fakat ilk kez, bu yılın başlarında,

Pam Kasırgası, Vanuatu'yu tahrip etti

ve güneydeki iki adamızı etkiledi.

Tuvalu'nun tamamı sular altında kaldı.

Fakat güneydeki iki adamızın
yarısı dalgalar altında kaldı

Böyle birşey daha önce hiç olmamıştı.

Bu yeni bir durum.

Seçmenlerimin yanından geliyorum.

On yıllardır orada bulunan

güzel ağaçların

hepsi tamamen yok olmuştu.

Durum bu,

fakat yükselen deniz seviyeleri

hakkında konuştuğumuzda,

bunun zaman içinde, yavaş
oluştuğunu düşünüyoruz.

Rüzgarla ve dalgalarla geliyor,

dolayısıyla boyutları büyebiliyor

fakat hava modelinin değiştiğini
fark etmeye başlıyoruz

ve bu muhtemelen daha da acil
bir konu, muhtemelen

deniz seviyesindeki yükselişten

daha erken karşılaşacağız.

CA: Ülke şimdiden etkilenmeye başladı.

Ülkenizin ve halkınızın geleceğini
nasıl görüyorsunuz?

AT: Bu hikayeyi her yıl anlatıyorum.

İnsanların bu konuyu

anlamalarını sağlamak için
dünyayı dolaşıyorum.

Bir planımız olduğunu düşünüyorum.

Bir keresinde, Cenevre'de konuştum

ve biri benimle mülakat yaptı,

ona şunu söyledim:

"Yüzen adalara bakıyoruz."

Bunun eğlenceli bir fikir
olduğunu düşündük,

Fakat birileri şöyle söylüyor:
"Hayır bu hiç de eğlenceli değil.

Bu insanlar bir çözüm arıyor."

Japonlar yüzen adalar inşa
etmeye ilgi gösteriyor.

Fakat ülke olarak biz,

ne olursa olsun, olabildiğince
yerimizde kalmaya

ve bir ulus olarak kalmaya çalışacağız.

Bu neye mal olacaksa,

oldukça önemli bir şey olacak.

çok çok önemli bir şey.

Deniz seviyesi yükseldikçe,

veya fırtınalar şiddetlendikçe,

suyun altında kalmamak için

ya yüzen adalarda yaşayacağız,

ya da adalar inşa edeceğiz.

Böyle bile olsa,
ihtiyaç duyduğumuz kaynakları

temin etmek çok zor olacak.

CA: O zaman tek yol bir tür göç.

AT: Bunu bile isteriz, çünkü

uluslararası toplumdan hiçbir yardım

gelmemesi ihtimaline göre hazırlanıyoruz.

Bugün Avrupa'daki göç dalgası gibi,
hazırlıksız yakalanmak istemiyoruz.

Bir dönemde toplu halde
göç etmek istemiyoruz.

Halkımıza, göç etmek isteyenlere

bugün seçenek sunabilmek istiyoruz.

Göçe hazırlıksız
yakalanmalarını istemiyoruz.

Elbette kültürümüz çok farklı,
toplumumuz çok farklı,

bir kez farklı bir ortama,

farklı bir kültüre göç ettiğimizde

büyük bir adaptasyona
ihtiyaç duyacağız.

CA: Ülkenizde geçmişte de zorunlu göç

yaşandı ve bu hafta

dün ya da önceki gün

bu insanları ziyaret ettiniz.

Orada ne oldu? Hikayesi nedir?

AT: Evet, üzgünüm.
Sanırım bazıları

burayı ziyaret etmek için
neden kaçtığımızı soruyor.

Çok iyi bir nedenim var, çünkü
Solomon Adaları'nın

bir bölümünde yaşayan
bir Kiribati halkımız var,

fakat aslında bu insanlar 1960'larda

Phoenix Adaları'ndan gelmişlerdi.

Ciddi kuraklık vardı,
adada yaşamını sürdüremedi

ve Solomon Adaları'na taşındılar.

Ve dün bu insanlarla
buluşmak çok ilginç oldu.

Kim olduğumu bilmiyorlardı.
Adımı duymamışlardı.

Bazıları beni sonradan tanıdı,

fakat sanırım çok mutluydular.

Sonra beni resmi olarak
karşılamak istediler.

Fakat sanırım dün gördüklerim çok ilginçti

çünkü burada insanlarımı görüyorum.

Dilimizi konuştum ve tabii
onlarda yanıt verdiler.

Fakat şiveleri var, Kiribati
dilini artık düzgün konuşamıyorlar.

Kırmızı renkli dişleri olan
bir bayan vardı,

hurma çiğniyordu,

bu Kiribati'de yaptığımız birşey değil.

Biz hurma yemeyiz.

Oradaki yerel halk ile
evlenmiş bir aile ile

karşılaştım, yani böyle şeyler oluyor.

Başka bir topluluğa karıştıkça,
değişiklikler oluyor, bu kaçınılmaz.

Belirli bir kimlik kaybı
yaşanması kaçınılmaz.

Gelecekte de, göç ettikçe,

bunu göreceğiz.

CA: Kimlik hakkındaki bu sorular nedeniyle

aşırı duygusal bir gün olmalı,

sizi görmenin heyecanı belki de onlara

kaybettikleri şeyleri hissettirdi.

Ulusu bir yerde tutmak için
sonuna kadar mücadele edeceğinizi

söylemeniz çok heyecan verici.

AT: Dileğimiz bu yönde.

Hiç kimse evini, vatanını bırakmak istemez.

Bu benim için çok zor bir karar.

Bir lider, adasını bırakmak için

plan yapmaz.

Bana çok sorarlar:
"Ne hissediyorsunuz?"

Hiç iyi bir his değil. Duygusal birşey.
Alışmaya çalıştım.

Bazen, sorunu çözmeye
çalışmamaya alışıyorum

çünkü sorunu çözemem.

Bu hep birlikte çözülebilecek birşey.

İklim değişikliği küresel bir sorun,
sıkça söylediğim gibi,

maalesef, Birleşmiş Milletler konusunda

Pasifik Adaları Forumu ülkeleriyle
biraraya geliyordum,

Avustralya ve Yeni Zelanda da üyedir.

Bir savımız vardı.

Haberlere yansımıştı,

çünkü salınımı azaltmayı tartışıyorlardı.

Bu başaramayacakları birşeydi,

çünkü sanayiyi etkiliyor.

Orada şunu söyledim:

Tamam, sizi duyuyorum,

ne söylediğinizi anlıyorum.

Fakat siz de benim söylediklerimi anlayın.

Salınımı azaltmaz iseniz,
hayatımız tehlike altında.

Dolayısıyla buna,

bu ahlaki konulara önem vermelisiniz.

Bir halkın hayatta kalması yerine
sanayinin ayakta kalması.

CA: Size dün neye kızdığınızı sordum,

"Ben kızmam" dediniz,
fakat sonra duraksadınız.

Sanırım bu sizi kızdırdı.

AT: BM'de yaptığım konuşmalara
bakmanızı öneririm.

Öfkeliydim, çok hayalkırıklığı ve
depresyon yaşadım.

Kazanamayacağımız bir mücadeleyi boşuna

sürdürdüğümüz gibi bir his vardı.

Yaklaşımımı değiştirmem gerekiyordu.

Daha rasyonel olmalıydım

çünkü insanlar rasyonel kişileri dinliyor,

fakat ne olursa olsun çok rasyonel kaldım.

(Kahkahalar)

CA: Balıkçılık, ulusal kimliğinizin
hayati bir parçası.

Sanırım herkesin bir şekilde balıkçılıkla
ilişkili olduğunu söylemiştiniz.

AT: Her gün balık yiyoruz,

dünyada en fazla balık tüketen biziz.

Fazla hayvanımız yok, dolayısıyla

balık tüketiyoruz.

CA: hem yerel düzeyde, hem de küresel

ton balığı ticaretinde ülkenin gelirleri

bakımından balığa bağımlısınız.
Buna rağmen,

birkaç yıl önce çok
radikal bir karar aldınız.

Biraz anlatır mısınız? Sanırım
Phoenix Adaları'nda

birşey oldu.

AT: Bizim için hangi balıkların önemli

olduğu konusunda müsadenizle
biraz bilgi vereyim.

Dünyadaki ton balığı rezervlerinin
en büyüklerinden birine sahibiz.

Pasifik'te, mevcut ton balığı
rezervinin %60'ına

sahibiz. Bazı türler için de

hala nispeten sağlıklı.

Kiribati, en büyük üç ton
kaynağından birine sahip.

Şu anda, gelirlerimizin %80-90'ını

erişim ücretlerinden, lisans ücretlerinden

elde ediyoruz.

CA: Ulusal gelirlerinizin.

AT: Evet, ulusal gelirlerimizin,

herşeyimizi, hastaneleri, okulları,

bu gelirlerle yapıyoruz.

Fakat bunu kapatmaya karar verdik.

Çok zor bir karardı.
Siyaseten ve yerel olarak,

kolay değildi.

Fakat balıkçılığı sürdürülebilir
halde tutmak için

bunu yapmak zorunda
olduğumuzu düşündük.

Başta irigöz balığı olmak üzere,

bazı balık türlerinin
ciddi tehdit altında

olduğuna dair göstergeler vardı.

Çizgili ton balığı hala iyi durumda.

Yani birşeyler yapmamız gerekiyordu,
kararımızın nedeni buydu.

Bir başka nedeni ise şuydu,

iklim değişikliğiyle mücadele etmek için

fedakarlık yapılması ve
kararlı olunması gerektiği

konusunda uluslararası topluma
çağrıda bulunuyordum.

Onlarda fedakarlık yapmalarını isterken,

bizim de fedakarlık yapmamız
gerektiğini düşündüm.

Dolayısıyla bu kararı aldık.

Phoenix Adaları'ndaki koruma alanlarında
ticari balıkçılıktan vazgeçmek

bir gelir kaybı demekti.

Hala bu zararın ne ölçüde olacağını

anlamaya çalışıyoruz. Çünkü

aslında bunu yılbaşında yasakladık

ve ne kadar gelir kaybına neden olacağını

bu yılın sonunda göreceğiz.

CA: Yani burada bir çok faktör var.

Bir taraftan da, bu durum daha sağlıklı
balıkçılığın ortaya çıkmasını sağlayabilir.

Yani, diğer bölgelerde fiyatları

ne kadar artırabilirsiniz?

AT: Müzakereler çok zorlu geçti,

fakat balıkçı gemilerinin
günlük fiyatını artırmayı başardık.

Bir balıkçı gemisinin
günlük avlanmaya çıkma maliyeti

6,000$ ila 8,000$ arasındaydı,

şimdi gemi başına 10,000$ ila
12,000$ e yükselttik.

Önemli bir artış oldu.

Fakat aynı zamanda,
şunu da belirtmek gerekir ki,

geçmişte balıkçı tekneleri günde

10 ton balık yakalarken,

bugün etkinlikleri arttı ve
100 ton tutar hale geldiler.

Bizim de benzer şekilde
tepki vermemiz gerekiyor.

Çok çok dikkatli olmalıyız,
çünkü teknoloji çok gelişti.

Biz zamanlar Brezilya donanması
Atlantik'ten Pasifik'e yola çıkmış,

fakat ulaşamamıştı.

Bunu başarıp başaramayacaklarını
denemeye başladılar.

Fakat günümüzde çok etkin hale geldiler

ve bunu başarmanın çeşitli yolları bulundu

CA: Müzakerelerin nasıl geçtiğine

dair görüşlerinizi alabilir miyiz?
Çünkü yüz milyonlarca dolarını riske eden

firmalara karşısınız.
Çizginizi nasıl sürdürdünüz?

Ülkeniz ve balıkçılığınız için

en fazlasını elde etme konusunda

aynı firmalarla müzakere eden
diğer liderlere ne önerirsiniz?

Tavsiyeniz ne olur?

AT: Sanırım, getiri miktarını

artırmak için, genellikle,
lisanslamaya fazla odaklanıyoruz.

Çünkü, lisans ücretlerinden

yakalanan balıkların limandaki değerinin

yaklaşık %10'unu alıyoruz.

satıcı dükkandaki fiyatın değil.

Sadece %10 alıyoruz.

Geçtiğimiz yıllarda yapmaya
çalıştığımız şey,

ürün toplama, işleme
ve nihai aşamada pazarlama

konularında
sektöre katılımımızı artırmaktı.

Nüfuz etmek kolay değil,

fakat bu yönde çalışıyoruz.

Evet, yanıtım artırmak.

Getiri oranımızı artırmak için,

daha fazla dahil olmak zorundayız.

Nüfuz etmeye başladık,

sektörü de yeniden
yapılandırmak zorundayız.

Dünyanın değiştiğini
bu insanlara anlatmak zorundayız.

Şimdi balığı kendimiz üretmek istiyoruz.

CA: Bu arada, yerel balıkçılarınız,

hala balık tutabiliyorlar,

fakat bu iş onlara nasıl görünüyor?

Giderek zorlaşıyor mu?
Denizlerde balık tükeniyor mu?

Yoksa bu iş sürdürülebilir
bir şekilde mi yapılıyor?

AT: Elle tutulan balıkçılık için,

iç piyasaya sunma amacı dışında

ticari balıkçılık faaliyetlerine katılmıyoruz.

Ton balığı tamamen dış piyasa için,

yani ABD, Avrupa ve Japonya için tutuluyor.

Ben de bir balıkçıyım,

eskiden sarı kanat tutabiliyordum.

Fakat artık sarı kanat çok nadir çıkıyor.

Çünkü gırgır ağlarıyla, denizden tonlarca

gruplar halinde çıkarılıyorlar.

CA: Burada ülkenizden gelen
birkaç güzel bayan var.

Onların geleceğini düşündüğünüzde,

onlara ve dünyaya

ne mesajlar vermek istersiniz?

AT: Dünyaya şunu söylüyorum:
iklimde oluşan değişiklikler

konusunda bir şeyler yapmalıyız.

Çünkü bu çocuklarımızın geleceği demek.

En az 12 torunum var.

Sanırım 12 idi, eşim daha iyi bilir.

(Kahkahalar)

Ve sanırım sekiz çocuğum var.

Konu onların geleceğini ilgilendiriyor.

Her gün torunlarımı görüyorum,
Bu genç kızlarla yaşıtlar,

ve merak ediyorum

ve bazen de kızıyorum, gerçekten.

Onlara ne olacağını merak ediyorum.

Konu bizim ulusal çıkarlarımızla değil
onlarla ilgili,

bunu herkese anlatmalıyız.

çünkü maalesef iklim değişikliği

birçok ülke tarafından bizim

ulusal sorunumuz olarak görülüyor.
Öyle değil.

Son zamanlarda Avustralya ve

Yeni Zelanda gibi ortaklarımızla

bunu tartışmaya başladık. Çünkü,
"Daha fazla kesemeyiz" diyorlar.

Avustralya lideri böyle söyledi,

salınımı kestiklerini ve üzerlerine
düşeni yaptıklarını söyledi.

Kendisine "Ya geri kalanı?
Bunu neden sürdürmüyorsunuz?" dedim.

Sınırlarınızdaki diğer emisyonları
azaltmaya devam ederseniz,

hiçbir sorumuz kalmaz, dedim.

Dilediğiniz kadar
devam edebilirsiniz.

Fakat maalesef,

üzerimize salıyorsunuz ve bu

çocuklarımızın geleceğini etkiliyor"

dedim. Günümüzdeki iklim
değişikliği sorununun özü bu.

Bu yılın sonunda Paris'te toplanacağız.

Bunun küresel bir sorun
olduğunu düşünene kadar

çünkü bunu bireyler ve uluslar olarak

biz yarattık fakat herkesi etkiliyor,

buna rağmen bu konuda bir şeyler
yapmayı reddediyoruz.

Bu yüzden bununla ulusal bir
sorun olarak biz

mücadele etmek zorunda kalıyoruz.
Oysa bu küresel bir sorun

ve birlikte mücadele etmemiz gerekiyor.

CA: İnsanlar grafiklere ve rakamlara
pek iyi yanıt veremiyorlar

ve zihinlerini buna kapatıyorlar.

Bazen insanlara daha iyi tepki veriyoruz.

Öyle görünüyor ki, ulus olarak

karşılaştığınız yoğun sorunlar nedeniyle

dünya için en görünür,
en güçlü uyarı ışığı olabilir.

Olağanüstü liderliğiniz

ve buraya geldiğiniz için
teşekkür etmek istiyorum.

Sn. Başkan çok teşekkürler.

AT: Teşekkür ederim.

(Alkışlar)