Return to Video

Aşıların mantığı nasıldır? - Kelwalin Dhanasarnsombut

  • 0:07 - 0:10
    1796 yılında, bilim insanı Edward Jenner
  • 0:10 - 0:15
    ineklerde görülen çiçek hastalığı
    virüsünden elde ettiği bir maddeyi
  • 0:15 - 0:18
    çiçek hastalığı virüsü kaynaklı
    ölümcül salgınlara karşı
  • 0:18 - 0:23
    gerekli korumayı sağlayacağı önsezisi ile
    8 yaşındaki bir çocuğa enjekte etti
  • 0:23 - 0:25
    ve bu başarılı oldu.
  • 0:25 - 0:28
    Sekiz yaşındaki çocuk hastalığa
    karşı bağışıklık kazandı
  • 0:28 - 0:31
    ve bu bilinen ilk aşı oldu.
  • 0:31 - 0:33
    Ancak bu nasıl oldu?
  • 0:33 - 0:35
    Aşıların nasıl işlediğini anlamak için
  • 0:35 - 0:39
    önce, bağışıklık sisteminin bulaşıcı
    hastalıklara karşı bizi nasıl
  • 0:39 - 0:41
    koruduğunu anlamak gerekir.
  • 0:41 - 0:43
    Yabancı mikroplar
    vücudumuza girdiğinde,
  • 0:43 - 0:47
    bağışıklık sistemi bunları tanımlayıp
    vücudumuzdan atmak için
  • 0:47 - 0:50
    bir dizi tepki verir.
  • 0:50 - 0:54
    Bağışıklık sisteminin çalışıp
    tepki vermesinin belirtilerini
  • 0:54 - 0:58
    öksürük, hapşırık, kızarıklık
    ve yüksek ateş olarak yaşarız,
  • 0:58 - 1:03
    sistem, bakteri gibi tehditleri kıstırmak
    durdurmak ve defetmek için çalışıyordur.
  • 1:03 - 1:08
    Bu doğal bağışıklık tepkileri,
    adaptif bağışıklık denen
  • 1:08 - 1:10
    ikinci savunma hattımızı da
    harekete geçirir.
  • 1:10 - 1:15
    Görevleri mikroplarla savaşmak ve
    saldırganların özellikleri ve onlarla
  • 1:15 - 1:18
    en iyi nasıl savaşılacağı konusunda
  • 1:18 - 1:22
    bilgi toplamak olan,
    özel B ve T hücreleri
  • 1:22 - 1:24
    devreye girer.
  • 1:24 - 1:27
    Bu bilgiler,
    aynı patojen (mikrop) vücuda tekrar
  • 1:27 - 1:29
    saldırdığında çok işe yarar.
  • 1:29 - 1:33
    Vücudumuzun gösterdiği bu akıllıca
    tepkiye rağmen hâlâ risk vardır.
  • 1:34 - 1:37
    Vücudun patojenlere nasıl tepki
    göstereceğini öğrenmesi
  • 1:37 - 1:39
    ve savunma geliştirmesi zaman alır.
  • 1:39 - 1:40
    Ama bazen de,
  • 1:40 - 1:43
    eğer vücut patojenlerle savaşamayacak
    kadar güçsüz veya gençse (bebek),
  • 1:43 - 1:49
    güçlü patojenler (mikroplar)
    vücut için çok tehlikeli olabilir.
  • 1:49 - 1:52
    Peki ya vücudun bağışıklık tepkisini,
    kişi hasta olmadan önce
  • 1:52 - 1:55
    hazır hâle getirsek nasıl olur?
  • 1:55 - 1:57
    İşte aşılar bunun içindir.
  • 1:57 - 2:01
    Vücudun kendini savunmak için kullandığı
    yöntemlerden yola çıkarak
  • 2:01 - 2:06
    doktorlar aşıları kullanarak, insanları
    hastalığa tamamen maruz bırakmadan,
  • 2:06 - 2:10
    vücudun adaptif bağışıklık
    sistemini harekete geçirirler.
  • 2:10 - 2:13
    Bunun sonucu olarak,
    birçok farklı tipe ayrılan ve her biri
  • 2:13 - 2:17
    farklı bir hastalık için kullanılan
    birçok aşı tipi ortaya çıkmıştır.
  • 2:17 - 2:20
    Birincisi, canlı (atenüe) aşılarımız var.
  • 2:20 - 2:25
    Bunlar patojenin (mikrobun) zayıflatılmış,
    zararsız bir biçimidir.
  • 2:25 - 2:29
    İkincisi inaktif (ölü) aşılarımız var.
    Bu aşılarda patojenler ölüdür.
  • 2:29 - 2:34
    Bu iki aşı tipinde de, zayıflatılmış
    ya da etkisiz hâle getirilmiş patojen
  • 2:34 - 2:36
    tam bir hastalığa yol açamaz
  • 2:36 - 2:40
    ama tıpkı bir hastalık gibi, bağışıklık
    sistemini uyarıp harekete geçirir
  • 2:40 - 2:43
    ve böylece patojenlerin
    bir profilini oluşturarak
  • 2:43 - 2:46
    vücuda bir saldırıyı tanımayı öğretir.
  • 2:47 - 2:51
    Canlı (atenüe) aşıların olumsuz yanı
    üretimlerinin zor olmasıdır
  • 2:51 - 2:53
    ve ayrıca canlı ve az da olsa
    güçlü oldukları için
  • 2:53 - 2:57
    bağışıklık sistemi zayıf kişiler
    bu aşıları yaptıramazlar.
  • 2:57 - 3:01
    İnaktif aşıların olumsuz yanı ise uzun
    süreli bir bağışıklık sağlamamalarıdır.
  • 3:01 - 3:04
    Bir başka tip ise subunit aşıdır,
  • 3:04 - 3:08
    patojenin yalnızca antijen adı verilen
    kısmından yapılırlar
  • 3:08 - 3:12
    çünkü bağışıklık sistemini
    asıl tetikleyen bu maddedir.
  • 3:12 - 3:15
    Antijenlerin, protein ve polisakkarit gibi
    sadece belirli bileşenlerinin
  • 3:15 - 3:18
    ayrıştırılmasıyla elde edilen
  • 3:18 - 3:22
    bu aşılar belirli tepkileri
    harekete geçirebilirler.
  • 3:22 - 3:26
    Bilim insanları şimdi,
    DNA aşısı adı verilen tamamen yeni
  • 3:26 - 3:28
    aşı tipleri üzerinde çalışıyor.
  • 3:28 - 3:32
    Bu aşı tipinde, vücudun belirli
    patojenlere karşı bağışıklık tepkisini
  • 3:32 - 3:36
    tetiklemede ihtiyaç duyduğu belirli
    antijenleri üreten genler ayrıştırılmıştır.
  • 3:37 - 3:39
    Bu genler İnsan vücuduna
    enjekte edildiğinde,
  • 3:39 - 3:43
    vücuttaki hücrelere
    antijen üretme komutu verir.
  • 3:43 - 3:45
    Bu daha güçlü bir
    bağışıklık tepkisi sağlar
  • 3:45 - 3:48
    ve vücudu gelecekteki
    tehditlere karşı hazırlar.
  • 3:48 - 3:51
    Ayrıca aşı sadece belirli
    bir genetik materyal içerdiği için
  • 3:51 - 3:55
    patojenin içeriğinde bulunan
    ve hastalığa sebep olup hastaya zarar
  • 3:55 - 3:58
    verebilecek diğer maddeleri içermez.
  • 3:59 - 4:01
    Eğer bu aşılar başarılı olursa
  • 4:01 - 4:04
    önümüzdeki yıllarda
    saldırgan patojenlere karşı
  • 4:04 - 4:06
    daha etkili tedaviler geliştirebiliriz.
  • 4:06 - 4:08
    Edward Jenner'ın
    bu olağanüstü buluşunun
  • 4:08 - 4:12
    uzun yıllar boyunca
    modern tıbbı teşvik etmesi gibi,
  • 4:12 - 4:14
    devam eden aşı geliştirme çalışmaları da
  • 4:14 - 4:17
    belki de bize bir gün, HIV ,
  • 4:17 - 4:18
    sıtma,
  • 4:18 - 4:21
    veya Ebola gibi hastalıkları bile
    tedavi edebilme imkanı sağlayabilir.
Title:
Aşıların mantığı nasıldır? - Kelwalin Dhanasarnsombut
Description:

İlk aşı, İngiliz doktor ve bilim insanı Edward Jenner'ın, küçük bir erkek çocuğuna , onu ölümcül çiçek hastalığı virüsüne karşı korumak amacıyla, az miktarda ineklerde görülen çiçek hastalığı virüsü enjekte etmesinin başarıyla sonuçlanmasıyla bulundu. Peki mantığa aykırı gibi görünen bu süreç nasıl işliyor? Kelwalin Dhanasarnsombut aşılarla ilgili bilimsel gerçekleri anlatıyor.
Dersi hazırlayan Kelwalin Dhanasarnsombut, animasyon Cinematic
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:36

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.