Rives: Het encyclopediespel opnieuw uitgevonden

Aangespoord door het stoppzetten van de gedrukte publicatie van de Encyclopaedia Britannica blaast dichter Rives een spel uit zijn jeugd nieuw leven in. Op het podium van TEDxSummit in Doha neemt Rives ons mee op een toer van willekeurige (en minder willekeurige) stukjes menselijke kennis: van Chimborazo, de verst verwijderde plek van het middelpunt van de aarde, tot Ham de Astrochimp, de eerste chimpansee in de ruimte.

Verleden maand kondigde de Encyclopaedia Britannica aan

dat er na 244 jaar

geen gedrukte edities meer van zullen verschijnen, wat me weemoedig stemde.

Vroeger speelde ik een spel met de kolossale encyclopedie in mijn oude bibliotheek,

toen ik nog klein was –

misschien 12 jaar oud.

Ik vroeg me af of ik dat spel kan vernieuwen,

niet alleen voor de moderne tijd,

maar voor de moderne 'ik'.

Dus dat probeerde ik.

Ik ging naar een online encyclopedie,

Wikipedia, en ik voerde de term 'Aarde' in.

Je kan overal beginnen, maar nu koos ik 'Aarde'.

De eerste spelregel is redelijk simpel.

Je moet het hele artikel lezen

tot je iets vindt dat je niet weet,

en liefst iets dat zelfs je vader niet weet.

In dit geval vond ik vrij snel het volgende:

de verst van het middelpunt verwijderde plek op aarde

is niet de top van Mount Everest, zoals ik zou denken,

maar de top van deze berg: Mount Chimborazo in Ecuador.

De aarde draait uiteraard terwijl ze rond de zon reist,

en dus zet ze wat uit rond het midden,

net als sommige aardbewoners.

En zelfs al is Mount Chimborazo niet de hoogste berg in de Andes,

hij is één graad verwijderd van de evenaar.

Hij staat op die zwelling en dus is de top van Mount Chimborazo

de verst verwijderde plek van het middelpunt van de aarde.

Ook is het heel leuk om te zeggen.

Ik besloot dus onmiddellijk

dat dit de naam van het spel gaat worden,

of mijn nieuwe uitroep.

Je kan hem gebruikten op TED.

Chimborazo, hè?

Alsof 'eureka' en 'bingo' een baby kregen.

'Dat wist ik niet!'

'Dat is helemaal te gek!'

'Chimborazo!'

De volgende regel van het spel is ook vrij simpel.

Je moet nóg een term vinden en die opzoeken.

Vroeger betekende dat het tevoorschijn halen van een deel

en dat alfabetisch doorzoeken,

misschien afgeleid worden --

dat was leuk.

Tegenwoordig kun je uit honderden links kiezen.

Ik kan letterlijk overal ter wereld heen.

Aangezien ik reeds in Ecuador was, denk ik

dat ik besloot om op het woord 'tropisch' te klikken.

Dat leidde me naar deze natte en warme gordel van de tropen

die de aarde omcirkelt.

Dat is de kreeftskeerkring in het noorden

en de steenbokskeerkring in het zuiden,

zoveel wist ik nog.

Maar het volgende las ik met verbazing:

die lijnen zijn niet van de cartografen,

zoals hoogtegraad, of de grenzen tussen landen.

Het zijn astronomische fenomenen veroorzaakt door de kanteling van de aarde

en ze veranderen!

Ze bewegen, omhoog en omlaag.

In feite zijn de kreeftskeerkring en de steenbokskeerkring

consequent naar de evenaar aan het drijven

met een snelheid van 15 meter per jaar

en niemand heeft me dat verteld.

Ik wist het gewoon niet.

Chimborazo!

Om het spel gaande te houden moet je een volgende term vinden en die opzoeken.

Aangezien ik al in de tropen ben, kies ik 'Tropisch regenwoud'.

Beroemd om zijn diversiteit – menselijke diversiteit.

Er leven nog steeds tientallen ongecontacteerde stammen op deze planeet.

Ze zitten over de hele wereld, maar vrijwel allemaal leven ze in tropische regenwouden.

Dit zijn de enige plekken waar je tegenwoordig geen 'vriendverzoeken' krijgt.

De link die ik aanklikte was aanvankelijk exotisch en absoluut mysterieus op het eind.

Ik las over luipaarden en rode neusberen en pijlgifkikkers en boa constrictors en toen

Coleoptera...

hetgeen kevers blijken te zijn.

Nou klikte ik hier expres op,

maar als je hier per ongeluk terechtkomt,

word je eraan herinnerd: voor de band, zie 'The Beatles',

voor de auto, zie 'Volkswagen Beetle',

maar ik ben hier voor kever-beetles.

Dit is verreweg de meest succesvolle orde op de aardbol.

Tussen de 20 en 25% van alle levensvormen op de planeet,

inclusief planten, zijn kevers.

Kijk dus de volgende keer als je in de supermarkt staat

eens naar de vier mensen vóór je in de rij.

Statistisch gezien is één van jullie een kever.

Mocht jij dat zijn, dan ben je verbijsterend goed aangepast.

Er zijn aaskevers die huid en vlees van botten eten in musea.

Er zijn jachtkevers, die andere insecten eten

en er toch behoorlijk lief uitzien.

Er zijn kevers die kleine strontballetjes

grote afstanden over de woestijnvloer rollen om hun kroost te voeden.

Dit herinnerde de oude Egyptenaren aan hun god Khepri,

die elke ochtend de zonnebal vernieuwt.

Zo werd de strontrollende scarabee

deze heilige scarabee op de borstplaat van farao Toetankamon.

Kevers, zo werd me herinnerd, hebben de meest romantische hofmakerij in het dierenrijk.

Vuurvliegen zijn geen vliegen. Vuurvliegen zijn kevers.

Vuurvliegen zijn Coleoptera en Coleoptera communiceren ook op andere manieren.

Net als mijn volgende link:

de chemische taal van feromonen.

De feromoonpagina bracht me bij een video van een zeeanemoon die seks heeft.

...

Jaah ... (Gelach)

En de link naar afrodisiacum.

Dat is iets dat seksueel verlangen versterkt,

mogelijk chocolade.

In chocolade zit fenylethylamine,

wat een afrodisiacum zou kunnen zijn.

Maar zoals het artikel vermeldt:

vanwege enzymatische afbraak

is het onwaarschijnlijk dat fenylethylamine je hersenen bereikt als je het oraal inneemt.

Dus indien jij je chocolade enkel eet, moet je misschien wat experimenteren.

De link die ik hier klikte:

'sympathische magie', vooral omdat ik begrijp wat beide woorden betekenen...

maar niet als ze op deze manier bij elkaar staan.

Ik hou van sympathie. Ik hou van magie.

Als ik op sympathische magie klik,

krijg ik: sympathische magie en voodoo-poppen!

Hier wordt het kind in mij weer beloond!

Sympathische magie is imitatie.

Als je iets imiteert, kun je er wellicht effect op hebben.

Dat is het idee achter voodoo-poppen en mogelijkerwijs ook grotschilderingen.

De link naar de grotschildering brengt me bij de oudste kunst die de mensheid kent.

Ik zou graag Google maps zien in deze grotten.

We hebben tienduizenden jaren oude kunstwerken.

De onderwerpen zijn wereldwijd vaak grote wilde dieren en omtrekken van mensenhanden ...

meestal de linkerhand.

We zijn al millennia een overwegend rechtshandige stam.

Zelfs al weet ik niet waarom een paleolithische persoon zijn hand zou omtrekken

of er pigment op zou blazen uit een buisje,

ik kan me makkelijk voorstellen hoe hij het deed.

Ik denk dat het echt niet zo verschillend is van onze eigen kleine, dominante hand-avatar hier,

die ik nu ga gebruiken om op de term 'hand' te klikken.

Op de pagina 'hand' vond ik het leukste en meest gênante stukje trivia

sinds lange tijd. Simpelweg dit:

de rug van de hand heet formeel een opisthenar.

Gênant, want tot op heden,

steeds wanneer ik zei "Dat ken ik als de rug van mijn hand", ('als mijn broekzak')

zei ik eigenlijk: 'Ik ken dat door en door,

... alleen geen flauw idee wat de naam is! "

De link die ik hier aanklikte:

lemuren, apen en chimpansees hebben de kleine opisthenar.

Ik klik op chimpansee en krijg ons naaste genetische familielid.

Pan troglodytes, de naam die we hem geven, betekent 'grotbewoner'.

Doet hij niet, trouwens.

Hij leeft in regenwouden en savannes.

We denken alleen altijd dat hij evolutionair achter ons aan hobbelt,

of ons op mysterieuze wijze achtervolgt.

In sommige gevallen krijgt hij plaatsen vóór ons.

Zoals mijn volgende link, onweerstaanbaar: Ham de Astrochimp.

Ik klik op hem en ik dacht echt dat hij tweemaal de cirkel zou voltooien.

Hij is geboren in Kameroen,

dat midden op mijn tropische kaart ligt,

en meer specifiek: zijn skelet werd in het Smithsonian museum schoongegeten door kevers.

Tussen deze twee mijlpalen in Hams leven

maakte hij een ruimtereis.

Hij ervoer gewichtloosheid en de terugkeer in de atmosfeer

maanden vóór de eerste mens dat deed,

de Sovjet-kosmonaut Yuri Gagarin.

Als ik op Yuri Gagarins pagina klik,

krijg ik een kerel die verbazingwekkend klein van stuk,

maar enorm heroïsch is.

De ruimste schattingen – Russische schattingen – hebben het over 1,65 meter,

minder dan 5,5 voet maximum,

mogelijkerwijs omdat hij als kind ondervoed was.

Duitsers bezetten Rusland.

Een Nazi-officier nam het Gagarin-huishouden over

en hij en zijn familie bouwden een leemhut.

Jaren later was de jongen uit die benauwde leemhut

de eerste persoon in die benauwde capsule

op de punt van een raket,

die zich vrijwillig de ruimte in liet schieten.

De eerste van ons die werkelijk fysiek de planeet verliet.

En hij verliet hem niet alleen,

maar omcirkelde hem éénmaal.

Vijftig jaar later synchroniseerde

het Internationale Ruimtestation, dat nog steeds daarboven is,

zijn baan met die van Gagarin,

op precies dezelfde tijd van de dag,

en filmde het.

Je kan dus online gaan en ruim 100 minuten kijken

naar wat een absoluut fascinerende trip moet zijn geweest,

wellicht een eenzame,

als eerste persoon die zoiets aanschouwt.

Wanneer je je honger daarnaar hebt gestild,

kun je nog een link aanklikken.

Je kan terugkomen naar de aarde.

Je keert terug naar waar je begon.

Je beëindigt je spel.

Je hoeft alleen nog maar één feit te vinden dat je nog niet wist.

Ikzelf vond al snel dit:

de aarde heeft een afwijking van zo'n 0.17% van de referentiebol,

hetgeen minder is dan de 0.22% die is toegestaan bij biljartballen.

Dat is het soort feit dat ik geweldig had gevonden als jongen.

Ik vond het zelf.

Het behelst wat rekenwerk, dat ik aankan.

Ik ben er vrij zeker van dat mijn vader het niet weet.

Dit betekent dat als je de aarde in grootte zou terugbrengen tot een biljartbal,

je de planeet zou kunnen nemen, met al zijn bergtoppen en grotten,

en regenwouden, astronauten en ongecontacteerde stammen en chimpansees, voodoo-poppen,

vuurvliegen, chocolade, zeecreaturen die de liefde bedrijven in de blauwe diepte,

dat zou je allemaal kunnen verkleinen tot een biljartbal,

en het zou zo glad zijn als een biljartbal,

vermoedelijk een biljartbal met een lichte bolling rond het midden.

Dat is behoorlijk cool.

Ik wist het niet.

Chimborazo!

Dank je wel.

(Applaus)