Η μαγευτική τέχνη της ανθρώπινης ανατομίας

Η Βανέσα Ρουίζ μας μεταφέρει σε ένα εικονογραφημένο ταξίδι της τέχνης της ανθρώπινης ανατομίας ανά τους αιώνες, καθώς μοιράζεται μαγευτικές εικόνες που ζωντανεύουν αυτή την οπτική επιστήμη και τους σύγχρονους καλλιτέχνες που εμπνεύστηκαν από αυτήν. «Η ανατομική τέχνη έχει τη δύναμη να ξεπεράσει τις σελίδες ενός ιατρικού βιβλίου», λέει, «συνδέοντας τον εσώτατο εαυτό μας με το σώμα μας μέσω της τέχνης».

Σαν εραστής της ανθρώπινης ανατομίας,

είμαι πολύ ενθουσιασμένη που επιτέλους
θέτουμε τα σώματά μας στο επίκεντρο.

Μέσω πρακτικών όπως η προληπτική ιατρική,

ο έλεγχος και η συμμετοχή
των ίδιων των ασθενών

στα θέματα της υγείας τους -

μέχρι και την τωρινή εμμονή
των πόσων βημάτων κάνουμε μες στη μέρα.

Όλο αυτό προωθεί

μια υγιή σχέση
μεταξύ ημών και των σωμάτων μας.

Παρά την εστίαση στο υγιές εγώ μας,

η γενική κοινή γνώση
για το ανατομικό εγώ είναι ελλιπής.

Πολλοί δεν γνωρίζουν
τη θέση των ζωτικών οργάνων τους,

ούτε καν τη λειτουργία τους.

Αυτό συμβαίνει γιατί η ανθρώπινη ανατομία

είναι ένα δύσκολο και χρονοβόρο
θέμα για να ασχοληθεί κανείς.

Πόσοι από εσάς πέρασαν μάθημα ανατομίας;

Αρκετοί! Ωραία!

Οι περισσότεροι
έχετε σχέση με την ιατρική.

Όπως πολλοί από εσάς, πέρασα πολλές ώρες
απομνημονεύοντας εκατοντάδες δομές.

Κανείς δεν θα μπορούσε να κάνει
κάτι τέτοιο χωρίς οπτική βοήθεια.

Γιατί τελικά,

είτε θυμάστε την παραμικρή δομή,
είτε όχι,

αυτές οι εικόνες είναι που κάνουν
τη μελέτη της ανατομίας τόσο ενδιαφέρουσα.

Κοιτάζοντάς τες,

βλέπουμε ένα εγχειρίδιο
του ίδιου του εαυτού μας.

Τι συμβαίνει όμως
μετά το πέρας των σπουδών;

Αυτές οι όμορφες εικόνες

κλείνονται στις σελίδες
των ιατρικών βιβλίων,

ή μιας εφαρμογής,

για περίπτωση ανάγκης.

Όσο για το κοινό,

συναντά ιατρικές απεικονίσεις
μόνο παθητικά

στους τοίχους των ιατρείων.

Από τις απαρχές της σύγχρονης ιατρικής,

οι ιατρικές απεικονίσεις,

δηλαδή η ανατομία,

υπήρχαν κυρίως μέσα στο πλαίσιο
της ιατρικής εκπαίδευσης.

Σήμερα όμως συμβαίνει
κάτι το εξαιρετικό.

Οι καλλιτέχνες έβγαλαν την ανατομία
από τα όρια του ιατρικού κόσμου

ωθώντας την στην κοινή θέα.

Τα τελευταία εννιά χρόνια,
καταγράφω και μοιράζομαι με το κοινό

αυτή την αύξηση της τέχνης της ανατομίας

από την προοπτική μου
ως ιατρικού εικονογράφου.

Πριν σας δείξω το πως
οι καλλιτέχνες αποκατέστησαν την ανατομία,

πρέπει να καταλάβετε πώς η τέχνη
επηρέασε την ανατομία στο παρελθόν.

Η ανατομία είναι από τη φύση της
οπτική επιστήμη

και οι πρώτοι ανατόμοι που το κατάλαβαν
έζησαν την περίοδο της Αναγέννησης.

Εξαρτιόντουσαν από τους καλλιτέχνες

για κοινοποιήσουν τις ανακαλύψεις τους
στο κοινό και τους συναδέλφους τους.

Η θέληση τους να ψυχαγωγήσουν,
πέρα από το να διδάξουν,

οδήγησε στις πιο παράξενες
απεικονίσεις ανατομίας.

Η ανατομία βρέθηκε σε μια διαμάχη
μεταξύ επιστήμης, τέχνης και πολιτισμού

που κράτησε περίπου 500 χρόνια.

Οι καλλιτέχνες παρουσίαζαν
διαμελισμένα πτώματα ως ζωντανά,

παίρνοντας χιουμοριστικές
ανατομικές πόζες στριπτίζ.

Φανταστείτε να βλέπατε αυτά
στα σημερινά σχολικά βιβλία.

Επίσης τα παρουσίασαν ως πολύ πεθαμένα

έχοντας χάσει ακουσίως το δέρμα τους.

Αποκομμένα άκρα
ήταν στημένα σαν ζωντανά.

Κάποιες απεικονίσεις είχαν αναφορές
στην ποπ κουλτούρα.

Αυτή είναι η Κλάρα,

ένας διάσημος ρινόκερος που ταξίδευε
στην Ευρώπη στα μέσα του 1700,

όταν το να δεις έναν ρινόκερο
ήταν εξαιρετικά σπάνιο.

Το ότι βρισκόταν στην εικονογράφηση
ήταν παρόμοιο με τις σημερινές χορηγίες.

Η εισαγωγή χρωμάτων

στη συνέχεια προσέδωσε νέο
βάθος και καθαρότητα στην ανατομία,

κάνοντάς την εντυπωσιακή.

Στις αρχές του 20ου αιώνα,

η τέλεια ισορροπία μεταξύ επιστήμης
και τέχνης είχε τελικά καθιερωθεί

με την εμφάνιση των καλλιτεχνών
ιατρικών απεικονίσεων.

Δημιούργησαν μια ενιαία
αναπαράσταση της ανατομίας,

κάτι που δεν ήταν ούτε ζωντανό ούτε νεκρό,

απελευθερωμένο από τις επιρροές
της καλλιτεχνικής κουλτούρας.

Αυτή η εστίαση στο ακριβές και αναγκαίο

συνέβηκε για το όφελος
της ιατρικής εκπαίδευσης.

Αυτό μελετάμε σήμερα.

Γιατί όμως οι ιατρικές απεικονίσεις

του παρελθόντος και του παρόντος

αιχμαλωτίζουν τη φαντασία μας;

Είμαστε από τη φύση μας συντονισμένοι
με την ομορφιά του ανθρώπινου σώματος.

Οι ιατρικές απεικονίσεις αποτελούν τέχνη.

Τίποτα δεν μπορεί να αποσπάσει
συναισθηματική αντίδραση

-από χαρά μέχρι απόλυτη αηδία-

μεγαλύτερη από ένα σώμα.

Σήμερα,

καλλιτέχνες με αυτά τα συναισθήματα

άρπαξαν την ανατομία
από τον ιατρικό κόσμο,

και την αναζωογόνησαν μέσω της τέχνης
με τους πιο ευρηματικούς τρόπους.

Παράδειγμα είναι ο Ισπανός καλλιτέχνης
μοντέρνας τέχνης, Φερνάντο Βισέντε.

Παίρνει ανατομικές απεικονίσεις
αντρικών σωμάτων του 19ου αιώνα

και τις περιβάλει με θηλυκό αισθησιασμό.

Οι γυναίκες στους πίνακές του προκαλούν
να δούμε πέρα από την επιφανειακή ανατομία

εισάγοντας έτσι μια ισχυρή θηλυκότητα

που παλαιότερα απουσίαζε από την ιστορία
της ανατομικής αναπαράστασης.

Η δεξιοτεχνία φαίνεται στην αποκατάσταση
και ανάκαμψη του ανθρώπινου σώματος.

Αυτή είναι ακτινογραφία γυναίκας
με κάταγμα κι εξάρθρωση αστραγάλου

σε ατύχημα στο πατινάζ.

Σαν φόρο τιμής στο τραύμα της,

προσέλαβε τον αρχιτέκτονα
Φεντερίκο Καρμπαχάλ από το Μόντρεαλ

για να κατασκευάσει ένα συρμάτινο γλυπτό
του τραυματισμένης της κνήμης.

Παρατηρείστε τις μεγεθυσμένες
κόκκινες βίδες στο γλυπτό.

Είναι οι ίδιες χειρουργικές βίδες
από την αναδόμηση του αστραγάλου της.

Είναι ιατρικός εξοπλισμός
που μετατράπηκε σε τέχνη.

Συχνά με ρωτάνε πώς διαλέγω
την τέχνη που παρουσιάζω στο Διαδίκτυο

ή σε διάφορες γκαλερί.

Για μένα η απάντηση είναι
η ισορροπία μεταξύ τεχνικής

και ιδέας που ωθεί τα όρια της ανατομίας
ώστε να γνωρίσουμε τον εαυτό μας,

κι αυτός είναι ο λόγος
που εντυπωσιάστηκα από τον Μάικλ Ρίντι.

Οι κατά τ' άλλα σοβαρές απεικονίσεις του
συχνά έχουν στοιχεία χιούμορ.

Για παράδειγμα, κοιτάξτε το πρόσωπό της.

Κοιτάξτε τα κόκκινα σημάδια.

Ο Μάικλ υποδεικνύει την έντονη
ανασφάλεια μιας δερματικής πάθησης

σαν μανιακά κι ενοχλητικά τερατάκια

εκτός ελέγχου στο φόντο του πίνακα.

Στην αντανάκλασή της,

αναπαριστά την πλήρη ανατομία

και την καλύπτει με χρυσόσκονη,

ώστε να μοιάζει με γλύκισμα.

Με αυτόν τον τρόπο,

ο Μάικλ υποβαθμίζει
την κοινή αντίληψη περί ανατομίας

που συνδέεται πολύ στενά
μόνο με την ασθένεια και τονθάνατο.

Η επόμενη ιδέα μπορεί
να μη βγάζει πολύ νόημα,

αλλά η ανθρώπινη ανατομία
δεν περιορίζεται πλέον στον άνθρωπο.

Όταν ήσασταν παιδιά,

ευχηθήκατε ποτέ
να ζωντανέψουν τα παιχνίδια σας;

Ο Τζέισον Φρίνι
πραγματοποιεί αυτά τα όνειρα

με μαγικές ανατομές παιχνιδιών.

(Γέλια)

Θα πει κανείς ότι αυτό
οδηγεί σε νοσηρή αντίληψη

των αθώων παιδικών χαρακτήρων,

άλλα ο Τζέισον λέει για τις ανατομές του,

«Μόνο φόβο δεν είδα στις αντιδράσεις
των παιδιών στη δουλειά μου».

Βλέπω πάντα κατάπληξη,

θαυμασμό,

και όρεξη για εξερεύνηση.

Ο φόβος για την ανατομία και τα εντόσθια
είναι η συνήθης αντίδραση.

Η ανατομή επεκτείνεται και σε πολιτικά
και κοινωνικώς φορτισμένα αντικείμενα.

Στην «Ανατομία του Πολέμου» του Νόα Σκάλιν

βλέπουμε ένα τεμαχισμένο όπλο
με ανθρώπινα όργανα.

Αλλά αν κοιτάξετε πιο προσεκτικά,

θα δείτε ότι λείπει ο εγκέφαλος.

Και αν ξανακοιτάξετε,
επισης θα παρατηρήσετε

ότι ο Νόα κατόπιν σκέψης
τοποθέτησε το παχύ έντερο

στην επικίνδυνη πλευρά της κάννης.

Τον επόμενο καλλιτέχνη
τον ακολουθούσα για πολλά χρόνια,

βλέποντας πώς ενθουσίαζε το κοινό
για την ανατομία.

Ο Ντάνι Κουίρκ είναι ένας νέος καλλιτέχνης

που ζωγραφίζει τα θέματά του
στη διαδικασία της αυτο-ανατομής.

Σπάει τους κανόνες
της ιατρικής απεικόνισης

με την προσθήκη δραματικού
φωτισμού και σκιάσεων.

Δημιουργεί μια τρισδιάστατη ψευδαίσθηση

που προσφέρεται για τη ζωγραφική
απευθείας στο ανθρώπινο δέρμα.

Ο Ντάνι το κάνει να φαίνεται σαν
να έχει αφαιρεθεί πραγματικά το δέρμα.

Αυτό το αποτέλεσμα

-που είναι τόσο τέλειο
και μοιάζει με τατουάζ-

μεταβαίνει εύκολα
σε μια ιατρική απεικόνιση.

Ο Ντάνι σήμερα ταξιδεύει
σε όλον τον κόσμο,

διδάσκοντας ανατομία στο κοινό
μέσω της ζωγραφικής σώματος.

Σοκάρει το ότι αυτός ήταν ο λόγος

που απορρίφθηκε από προγράμματα
ιατρικών απεικονίσεων.

Αλλά παρόλα αυτά τα καταφέρνει μια χαρά.

Υπάρχουν καλλιτέχνες

που βγάζουν την ανατομία και από
τον ιατρικό και από τον καλλιτεχνικό χώρο

και την τοποθετούν απευθείας
στους δρόμους.

O SHOK-1 με έδρα το Λονδίνο ζωγραφίζει
γιγάντιες ακτινογραφίες ποπ ειδώλων.

Οι ακτινογραφίες του δείχνουν πώς η ποπ
κουλτούρα μπορεί να έχει δική της ανατομία

και αντίστροφα, πώς η κουλτούρα μπορεί να
είναι μέρος της ανατομίας ενός ατόμου.

Το έργο του είναι εξαιρετικό

γιατί η αναπαραγωγή ακτινογραφιών
με το χέρι, πόσο μάλλον με σπρέι,

είναι εξαιρετικά δύσκολη.

Όμως αυτός ο καλλιτέχνης δρόμου,

συμβαίνει να έχει επίσης πτυχίο
στην εφαρμοσμένη χημεία.

Ο Νάικος, Αυστριακός καλλιτέχνης δρόμου,

μεταφέρει τον όρο «ανάπτυγμα»
σε άλλο επίπεδο,

σκορπώντας ανατομές ανθρώπων και ζώων
σε τοίχους σε όλο τον κόσμο.

Ο Νάικος, επηρεασμένος
από τα κόμικ και τη χέβι μέταλ,

προσδίσει μια νεανική
και δελεαστική ενέργεια στην ανατομία

που απλώς τη λατρεύω.

Οι καλλιτέχνες δρόμου πιστεύουν
ότι η τέχνη ανήκει στο κοινό.

Η ανατομία του δρόμου είναι τόσο μαγευτική

γιατί έχει απομακρυνθεί πολύ
από τον κόσμο της ιατρικής.

Σε αναγκάζει να την κοιτάξεις

και να έρθεις αντιμέτωπος
με τις δικές σου αντιλήψεις,

είτε τη βρίσκεις όμορφη,

αηδιαστική,

νοσηρή

ή να προκαλεί δέος, όπως εγώ.

Το ότι αποσπά τέτοιες αντιδράσεις

οφείλεται στη στενή και συχνά
μεταβαλλόμενη σχέση μας με αυτήν.

Όλοι οι καλλιτέχνες
που σας παρουσίασα σήμερα

αναφέρουν ως πηγή της τέχνης
τις ιατρικές απεικονίσεις.

Αλλά γι' αυτούς,

η ανατομία δεν είναι κάτι
που πρέπει απλώς να απομνημονευθεί,

αλλά να αποτελέσει ουσιαστική βάση
κατανόησης του ανθρώπινου σώματος,

ώστε να μπορέσουμε
να ταυτιστούμε με την απεικόνισή του,

είτε μέσω κινουμένων σχεδίων,

ζωγραφικής σώματος,

ή της τέχνης του δρόμου.

Η τέχνη της ανατομίας έχει τη δύναμη

να ξεπεράσει τις σελίδες
ενός ιατρικού βιβλίου,

να εξάψει το κοινό

και να αναζωογονήσει τον ενθουσιασμό
στον ιατρικό κόσμο,

εν τέλει συνδέοντας τον εσώτατο εαυτό μας
με το σώμα μας μέσω της τέχνης.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)