Return to Video

Bir denizanası nasıl sokar? - Neosha S Kashef

  • 0:07 - 0:11
    Denizde yüzerken
    bacağınıza bir sürtünme
  • 0:11 - 0:12
    ve bir gıdıklanma hissedince
  • 0:12 - 0:16
    bir denizanası tarafından
    sokulduğunuzu anlarsınız.
  • 0:16 - 0:21
    Bu güzel, jelatinimsi yaratıklar
    nasıl bu kadar acı verebiliyor?
  • 0:21 - 0:24
    Denizanaları yumuşaktır
    çünkü %95'i sudan
  • 0:24 - 0:29
    ve "mezoglea" denen
    jel benzeri bir maddeden oluşur.
  • 0:29 - 0:31
    Hassas vücutları,
  • 0:31 - 0:36
    "Cnidosit" denen binlerce zehirli
    hücre ile kaplıdır.
  • 0:36 - 0:38
    Bunları korunma ve
    avlanma için kullanırlar.
  • 0:38 - 0:41
    Silgi boyutlarındaki yavru
    denizanalarının bile
  • 0:41 - 0:44
    avını sokma yeteneği vardır.
  • 0:44 - 0:50
    Larval denizanası, diğer adıyla "ephyrae",
    nabzı olan küçük bir çiçeğe benzer.
  • 0:50 - 0:53
    Büyüdükçe şemsiyeye benzerler
  • 0:53 - 0:56
    ve aşağıya doğru inen dokunaçları vardır.
  • 0:56 - 0:58
    En büyük denizanası türü olan
    "aslan yelesi",
  • 0:58 - 1:02
    30 metreyi aşkın dokunaçlara sahiptir.
  • 1:02 - 1:04
    Bu, mavi balinadan daha uzundur.
  • 1:04 - 1:07
    Acı veren hücrelerin çoğu
    bu dokunaçlarda bulunur
  • 1:07 - 1:11
    fakat bazılarının
    gövdesinde de görmek mümkün.
  • 1:11 - 1:14
    Zehir, yüksek ozmotik basınç altında
    sarmal halde,
  • 1:14 - 1:16
    kırbaç benzeri içi boş bir tübül olan
  • 1:16 - 1:20
    bir yakıcı kapsül aracılığıyla fırlatılır.
  • 1:20 - 1:25
    Mekanik veya kimyasal uyaran, harici bir
    tetikleyiciyi etkinleştirdiğinde,
  • 1:25 - 1:29
    hücrenin kapağı açılır
    ve deniz suyu içeri girer.
  • 1:29 - 1:33
    Bu da mikroskobik dikenli bir zıpkının
    dışarı fırlayıp
  • 1:33 - 1:37
    zehri enjekte etmesine yol açar.
  • 1:37 - 1:42
    Yakıcı kapsülün dışarı fırlaması,
    saniyenin milyonda birinden daha az sürer,
  • 1:42 - 1:45
    bu da doğadaki en hızlı
    biyomekanik işlemlerden biridir.
  • 1:45 - 1:50
    Yakıcı kapsül, denizanası öldüğünde
    bile sokmaya devam edebilir,
  • 1:50 - 1:54
    yani vücutta kalan dokunaçların
    çıkarılması çok önemlidir.
  • 1:54 - 1:59
    Cilde sirke uygulanması
    yakıcı kapsülü etkisizleştirecektir.
  • 1:59 - 2:03
    Deniz suyuyla da vücutta kalan
    yakıcı kapsülleri giderebilirsiniz.
  • 2:03 - 2:06
    Fakat içme suyu kullanmayın çünkü
    tuz dengesindeki herhangi bir değişim
  • 2:06 - 2:09
    ozmotik basıncı değiştirerek
  • 2:09 - 2:12
    yakıcı kapsülün
    tekrar tetiklenmesine yol açabilir.
  • 2:12 - 2:16
    Bu yüzden halk içinde yaygın olan
    idrar ile tedavi yöntemi
  • 2:16 - 2:22
    idrarın içeriğine bağlı olarak
    durumu daha da kötüleştirebilir.
  • 2:22 - 2:25
    Çoğu denizanası sokması sadece acı verir
  • 2:25 - 2:26
    fakat bazıları ölümcül olabilir.
  • 2:26 - 2:30
    Bir hint pasifiği kare denizanası
    namı diğer deniz arısı,
  • 2:30 - 2:32
    kalpte kasılmalara yol açarak
  • 2:32 - 2:36
    hızlı bir ölüme sebep olabilecek
    bir zehir salgılar.
  • 2:36 - 2:38
    Bir panzehir var
    fakat zehrin etkisi çok hızlı,
  • 2:38 - 2:42
    bu yüzden acil tıbbi müdahaleye
    ihtiyacınız olacaktır.
  • 2:42 - 2:45
    Dokunaçlarının gücüne rağmen,
  • 2:45 - 2:47
    denizanaları yenilmez değildir.
  • 2:47 - 2:51
    Acı veren hücreleri,
    deri sırtlı kaplumbağa
  • 2:51 - 2:55
    ve ayıbalığı gibi kalın deriye sahip
    yırtıcılara rakip bile olamaz.
  • 2:55 - 2:59
    Bu yırtıcıların her ikisi de
    kaygan denizanasının yutulduktan sonra
  • 2:59 - 3:02
    kaçmasını önleyen özelliklere sahiptir:
  • 3:02 - 3:05
    kaplumbağanın ağzındaki
    ve yemek borusundaki ters dikenler
  • 3:05 - 3:09
    ve aybalığının yanaklarındaki dişler.
  • 3:09 - 3:13
    Küçük ıstakoz larvaları
    bile bir denizanasına yapışıp
  • 3:13 - 3:14
    yolculuk yapabilir,
  • 3:14 - 3:18
    büyüme için kendi enerjilerini korurken
    denizanasından beslenir.
  • 3:18 - 3:20
    Küçük balıklar da denizanalarını
  • 3:20 - 3:23
    korunmak amacıyla
    hareketli resifler olarak kullanabilir,
  • 3:23 - 3:27
    dokunaçlarının arasından
    hızlıca sıyrılarak yolculuk yapabilirler.
  • 3:27 - 3:30
    Koruyucu salgı ile kaplanmış
    deniz salyangozları olan deniz tavşanları,
  • 3:30 - 3:34
    cnidositleri yiyip
    daha sonra kendi yırtıcılarına karşı
  • 3:34 - 3:38
    silah olarak kullanmak üzere
    özel çuvallara aktararak
  • 3:38 - 3:40
    denizanasının savunmasını çalabilir.
  • 3:40 - 3:44
    İnsanlar bile günün birinde
    denizanalarını yararlarına kullanabilir.
  • 3:44 - 3:48
    Bilim insanları, ilaç kullanımı
    için cnidositleri uyarlamaya çalışıyor,
  • 3:48 - 3:52
    yakıcı kapsüllerin boyutu,
    normal bir şırınganın %3'ü büyüklüğünde.
  • 3:52 - 3:57
    Yani, bir daha okyanusa daldığınızda,
    dikkatli olun.
  • 3:57 - 4:00
    Ama muhteşemliğini de gözden kaçırmayın.
Title:
Bir denizanası nasıl sokar? - Neosha S Kashef
Description:

Tüm ders için: http://ed.ted.com/lessons/how-does-a-jellyfish-sting-neosha-s-kashef

Okyanusta yüzüyorsunuz ve bacağınıza bir şey değiyor. Sızlama başladığında, anlıyorsunuz ki sizi bir denizanası sokmuş. Bu güzel jelatinimsi yaratıklar nasıl oluyor da bu kadar acı verebiliyor? Neosha S Kashef bu sokmanın ardındaki bilimi araştırıyor.

Ders: Neosha S Kashef, Animasyon: Cinematic
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:17

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.