Ε.Ο. Γουίλσον: Συμβουλές προς νέους επιστήμονες

«Ο κόσμος σας χρειάζεται πάρα πολύ», ξεκινά το γράμμα του διάσημου βιολόγου Ε.Ο. Γουίλσον προς έναν νέο επιστήμονα. Κάνοντας μια παρουσίαση του επερχόμενου βιβλίου του, παρέχει συμβουλές που προκύπτουν από την εμπειρία μιας ζωής, και μας υπενθυμίζει ότι η απορία και η δημιουργικότητα αποτελούν το επίκεντρο της επιστημονικής ζωής. (Βιντεοσκοπήθηκε στο TEDMED).

Σκοπεύω να αναπτύξω ορισμένες σημειώσεις,

που προέρχονται από ένα βιβλίο που ετοιμάζω

με τίτλο «Γράμματα σ΄ ένα νέο επιστήμονα».

Σκέφτηκα πως είναι πρέπον να κάνω κάτι τέτοιο,

λόγω της εκτεταμένης εμπειρίας μου

στη διδασκαλία και συμβουλευτική επιστημόνων σε μεγάλο φάσμα θεμάτων.

Ίσως να σας ενδιαφέρει να ακούσετε μερικές από τις αρχές που έχω αναπτύξει

στη διάρκεια της διδασκαλίας και της συμβουλευτικής.

Αρχίζω, λοιπόν, παροτρύνοντας σας,

ιδιαίτερα τους νέους,

στο μονοπάτι που διαλέξατε,

να πάτε όσο πιο μακριά μπορείτε.

Ο κόσμος σας χρειάζεται πάρα πολύ.

Η ανθρωπότητα έχει μπει βαθιά στην τεχνο-επιστημονική εποχή.

Δεν υπάρχει περίπτωση επιστροφής.

Αν και υπάρχουν διαφορές στους κλάδους -- αστροφυσική,

μοριακή γενετική, ανοσολογία, μικροβιολογία,

ιατρική, μέχρι τη νέα προσέγγιση του ανθρώπινου σώματος ως συμβιωτή,

τη δημόσια υγεία και την περιβαλλοντολογία.

Η γνώση στην ιατρική επιστήμη και την επιστήμη γενικότερα

διπλασιάζεται κάθε 15 με 20 χρόνια.

Η τεχνολογία εξελίσσεται με αντίστοιχο βαθμό.

Και οι δυο τομείς επηρεάζουν,

όπως οι περισσότεροι παρόντες αντιλαμβάνεστε,

κάθε διάσταση της ανθρώπινης ζωής.

Τόσο αστραπιαία είναι η ταχύτητα της τεχνο-επιστημονικής επανάστασης,

τόσο καταπληκτικές είναι οι αλλαγές, που κανείς δε μπορεί να προβλέψει

τα αποτελέσματα ακόμη και σε ορίζοντα δεκαετίας από σήμερα.

Θα έρθει, ασφαλώς, η εποχή

που η γεωμετρική πρόοδος της εξέλιξης των ανακαλύψεων και της γνώσης,

που άρχισε ουσιαστικά στα 1600,

θα πρέπει να κορυφωθεί και να σταθεροποιηθεί,

αλλά αυτό δε σας αφορά.

Η επανάσταση θα συνεχιστεί

για τουλάχιστον αρκετές δεκαετίες.

Θα μετατρέψει την ανθρώπινη κατάσταση

σε κάτι ριζικά διαφορετικό από αυτό που σημαίνει σήμερα.

Θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται τα παραδοσιακά πεδία μελέτης,

και μέσα από αυτή τη διαδικασία, αναπόφευκτα θα συναντήσουν και θα δημιουργήσουν νέους κλάδους.

Με τον καιρό, όλη η επιστήμη θα φτάσει να αποτελεί μια

συνέχεια περιγραφική, μια ερμηνεία δικτύων, αρχών και νόμων.

Γι' αυτό το λόγο χρειάζεται να εκπαιδεύεστε

όχι μόνο σε μία ειδικότητα, αλλά να αποκτήσετε εύρος σε άλλα πεδία,

σχετικά αλλά και μακρινά από την αρχική σας επιλογή.

'Έχετε τα μάτια σας ανοιχτά και τις κεραίες σας σε εγρήγορση.

Η αναζήτηση της γνώσης είναι στα γονίδιά μας.

Τοποθετήθηκε εκεί από τους μακρινούς μας προγόνους

που εξαπλώθηκαν στον κόσμο,

και ποτέ δε θα κορεστεί.

Για να το καταλάβουμε και να το χρησιμοποιήσουμε υγιώς,

ως τμήμα του πολιτισμού που συνεχίζει να εξελίσσεται

είναι απαραίτητος ένας μεγάλος αριθμός επιστημονικά καταρτισμένων ανθρώπων, όπως εσείς.

Στην εκπαίδευση, την ιατρική, τη νομική, τη διπλωματία,

την πολιτική, τις επιχειρήσεις και τα μέσα ενημέρωσης που υπάρχουν σήμερα.

Οι πολιτικοί μας ηγέτες χρειάζονται τουλάχιστον ένα μέτριο βαθμό επιστημονικού αλφαβητισμού,

κάτι που στερούνται απελπιστικά σήμερα --

όχι χειροκροτήματα παρακαλώ.

Θα είναι καλύτερα για όλους,

αν προετοιμάζονται προτού αναλάβουν την εξουσία από το να μαθαίνουν με την άσκησή της.

Ως εκ τούτου, καλά θα κάνατε να δράτε προσθετικά,

ανεξάρτητα από την επιστημονική άνοδο που εξασφαλίζετε στα εργαστήρια,

μπορεί να πάτε να δουλέψετε ως δάσκαλοι

στη διάρκεια της καριέρας σας.

Τώρα θα προχωρήσω σύντομα

και κατά προτεραιότητα, σ' ένα θέμα που είναι ζωτικής σημασίας

αλλά και δυνητικά εμπόδιο στην επιστημονική σας καριέρα.

Αν δεν τα καταφέρνετε στα μαθηματικά,

μη στενοχωριέστε.

Πολλοί από τους πιο επιτυχημένους επιστήμονες,

που εργάζονται ακόμη, είναι ημι-αλφάβητοι στα μαθηματικά.

Μια μεταφορά έχει νόημα στο σημείο αυτό:

Εκεί όπου μαθηματικοί, στατιστικολόγοι

και θεωρητικοί συχνά συμβάλλουν στην οικοδόμηση του διευρυνόμενου πεδίου

της επιστήμης, η μεγάλη απομένουσα πλειοψηφία

των επιστημόνων της στοιχειώδους εφαρμοσμένης επιστήμης, συμπεριλαμβανομένων και αυτών

που θα μπορούσαν να θεωρούνται μέλη της αφρόκρεμας, είναι εκείνοι που σχεδιάζουν το πεδίο, ανιχνεύουν

τα όρια, διαμορφώνουν τις διαδρομές,

υψώνουν οικοδομήματα στην πορεία.

Μερικοί μπορεί να με θεωρήσουν παράτολμο

αλλά πάντα συνήθιζα να παραβλέπω τον φόβο των μαθηματικών

όταν απευθυνόμουν σε υποψήφιους επιστήμονες.

Στη διάρκεια των 41 χρόνων που διδάσκω βιολογία στο Χάρβαρντ,

με λύπη είδα δυνατούς φοιτητές να απομακρύνονται

από την πιθανότητα μιας επιστημονικής καριέρας

ή ακόμη από το να παίρνουν μη απαιτούμενα μαθήματα στην επιστήμη

από το φόβο της αποτυχίας.

Αυτή η φοβία των μαθηματικών στερεί την επιστήμη και την ιατρική

από αμέτρητες ποσότητες απαιτούμενου ταλέντου.

Να πως να χαλαρώσετε τους φόβους σας, αν σας διακατέχουν:

Να καταλάβετε ότι τα μαθηματικά είναι μια γλώσσα

με δική της γραμματική,

και με δικό της σύστημα λογικής,

όπως όλες οι λεκτικές γλώσσες.

Κάθε άτομο με μέση ευφυΐα,

που μαθαίνει να διαβάζει και να γράφει μαθηματικά

σ΄ένα στοιχειώδες επίπεδο, θα έχει κάποια δυσκολία,

όπως και στη λεκτική γλώσσα, να κατανοήσει τα περισσότερα από τα στοιχειώδη,

αν αποφασίσει να μάθει τη μαθηματική γλώσσα των περισσοτέρων κλάδων της επιστήμης.

Όσο καθυστερείτε να μάθετε έστω τα βασικά της γλώσσας των μαθηματικών

τόσο δυσκολότερο θα είναι να την μάθετε, αλλά, όπως ακριβώς

και οι άλλες γλώσσες, δε θα είναι ποτέ αδύνατο, ανεξαρτήτως της ηλικίας σας.

Δικαιούμαι να μιλώ ως ειδήμων για

το θέμα αυτό, διότι αποτελώ ακραία περίπτωση.

Δεν είχα επαφή με την άλγεβρα μέχρι το πρώτο μου

έτος στο Πανεπιστήμιο της Αλαμπάμα.

Τότε δε διδάσκονταν πιο πριν.

Τελικά έμαθα αριθμητική ως 32άχρονος τακτικός καθηγητής στο Χάρβαρντ,

όπου συμμετείχα, αμήχανα, σε τάξεις προπτυχιακών φοιτητών,

οι οποίοι είχαν λίγο παραπάνω από τα μισά μου χρόνια.

Κάποιοι από αυτούς ήταν φοιτητές

σε σειρά μαθημάτων που έκανα πάνω στην εξελικτική βιολογία.

Κατάπια την περηφάνια μου και έμαθα μαθηματικά.

Διαπίστωσα ότι στην επιστήμη και σε όλες τις εφαρμογές της,

αυτό που είναι καθοριστικό δεν είναι η τεχνική ικανότητα,

αλλά η φαντασία σε όλες της τις εφαρμογές.

Η ικανότητα να διαμορφώνει κανείς έννοιες με εικόνες οντοτήτων και διαδικασιών

που προκαλεί η διαίσθησή του.

Διαπίστωσα ότι οι πρόοδοι στην επιστήμη σπανίως προέρχονται

από την ικανότητα να στέκεσαι σε έναν μαυροπίνακα

και να κάνεις μαγικά με μαθηματικά θεωρήματα και εξισώσεις

για να καταλήξεις σε εικόνες.

Αντίθετα, είναι αποτέλεσμα της ομαλής πορείας της φαντασίας που οδηγεί σε σκληρή δουλειά,

κατά τη διάρκεια της οποίας η μαθηματική αιτιολογία ίσως αποδειχθεί σχετική.

Οι ιδέες εμφανίζονται όταν μελετάμε ένα τμήμα του πραγματικού ή του φανταστικού κόσμου

για χάρη της μελέτης.

Μέγιστης σημασίας είναι μια εξαντλητική, καλά οργανωμένη γνώση

που βασίζεται στη συσσωρευμένη γνώση των σχετικών οντοτήτων και αυτών που μπορεί να είναι σχετικές με το πεδίο

με το οποίο θέλει κανείς να ασχοληθεί.

΄Όταν ανακαλύπτεται κάτι νέο,

είναι λογικό ένα από τα επόμενα βήματα να είναι

να βρει κανείς τις μαθηματικές και στατιστικές μεθόδους για να προχωρήσει την ανάλυση περαιτέρω.

Αν αυτό το βήμα αποδειχθεί πολύ δύσκολο για

το άτομο ή την ομάδα που έκανε την ανακάλυψη,

καλούν έναν μαθηματικό

ως συνεργάτη.

Σκεφτείτε την ακόλουθη αρχή,

την οποία, με ταπεινότητα, ονομάζω Αρχή Νούμερο Ένα του Γουίλσον:

Είναι πολύ πιο εύκολο για τους επιστήμονες,

συμπεριλαμβανομένων των ερευνητών ιατρικής, να χρειάζονται συνεργασία

στα μαθηματικά και τη στατιστική

απ' ότι είναι για τους μαθηματικούς και τους στατιστικολόγους

να βρουν επιστήμονες ικανούς να κάνουν χρήση των εξισώσεών τους.

Είναι σημαντικό στην επιλογή κατεύθυνσης στην επιστήμη

να βρείτε ένα αντικείμενο μέσα στις ικανότητές σας που να σας ενδιαφέρει ουσιαστικά,

και να συγκεντρωθείτε σε αυτό.

Στη συνέχεια, έχετε κατά νου, τη Δεύτερη Αρχή του Γουίλσον:

Για κάθε επιστήμονα, είτε είναι ερευνητής, είτε τεχνικός,

δάσκαλος, μάνατζερ ή επιχειρηματίας,

που εργάζεται σε οποιοδήποτε επίπεδο μαθηματικής ικανότητας,

υπάρχει ένας κλάδος στην επιστήμη ή την ιατρική

για τον οποίο αυτό το επίπεδο αρκεί για να αριστεύσει.

Τώρα, θα προσφέρω, εν συντομία,

περισσότερες αρχές που θα φανούν χρήσιμες

στην οργάνωση της εκπαίδευσης και της καριέρας σας,

ή αν διδάσκετε, θα σας βοηθήσουν

να εμπλουτίσετε τη διδασκαλία και τη συμβουλευτική σας προς τους νέους επιστήμονες.

Στην επιλογή του αντικειμένου στο οποίο θα κάνετε πρωτότυπη έρευνα,

ή θα γίνετε παγκόσμιας κλάσης εμπειρογνώμονας

ασχοληθείτε με έναν τομέα του κλάδου επιλογής σας, με τον οποίο δεν ασχολούνται πολλοί.

Αξιολογήστε τις ευκαιρίες που προσφέρει από τον αριθμό των άλλων φοιτητών και ερευνητών

που διαθέτει ο τομέας αυτός.

Δε θέλω να πω πως δεν είναι ουσιαστική η

ευρεία κατάρτιση, ούτε θεωρώ ασήμαντη μια αφιέρωσή σας

σε συνεχιζόμενες έρευνες σε προγράμματα υψηλής ποιότητας.

Είναι, επίσης, σημαντικό να αποκτήσετε μέντορες στα πλαίσια αυτών των επιτυχημένων

προγραμμάτων, και να κάνετε φίλους και συναδέλφους της ηλικίας σας

για αμοιβαία στήριξη.

Ψάξτε, ωστόσο, έναν τρόπο να δραπετεύσετε,

να βρείτε ένα πεδίο και ένα θέμα που δεν είναι ακόμη δημοφιλές.

Αυτό το είδαμε να καταδεικνύεται σε παρουσιάσεις που προηγήθηκαν της δικής μου.

Υπάρχει συντομότερος τρόπος με τον οποίο οι εξελίξεις είναι πιθανότερο να συμβούν,

όπως υπολογίζονται σε ανακαλύψεις ανά ερευνητή ανά έτος.

Πιθανόν να έχετε ακούσει το

στρατιωτικό απόφθεγμα για τις συνελεύσεις των στρατών:

Πορεύσου προς τον ήχο των όπλων.

Στην επιστήμη ισχύει το αντίθετο: Πορεύσου μακριά από τον ήχο των όπλων.

΄Έτσι, λοιπόν, είμαστε στην Τρίτη Αρχή του Γουίλσον:

Πορεύσου μακριά από τον ήχο των όπλων.

Να παρατηρείς από απόσταση,

αλλά μη συμμετέχεις στη διαμάχη.

Κάνε τη δική σου προσπάθεια.

Από τη στιγμή που τακτοποιήθηκες σε μια ειδικότητα,

και το επάγγελμα που αγαπάς, και έχεις σιγουρέψει την ευκαιρία,

η πιθανότητα να πετύχεις θα διευρυνθεί πολύ αν μελετήσεις

αρκετά για να γίνεις ειδικός.

Υπάρχει πληθώρα επαγγελματικά οριοθετημένων

αντικειμένων διασκορπισμένων ανάμεσα στη φυσική και τη χημεία,

μέχρι τη βιολογία και την ιατρική.

Επίσης, στις κοινωνικές επιστήμες,

όπου είναι δυνατό να γίνει κανείς

αυθεντία σε σύντομο χρονικό διάστημα.

΄Όταν λίγοι ασχολούνται με ένα θέμα,

μπορεί κανείς, με επιμέλεια και σκληρή δουλειά,

να γίνει παγκόσμια αυθεντία.

Ο κόσμος έχει ανάγκη αυτού του είδους την εμπειρογνωμοσύνη,

και ανταμείβει τους ανθρώπους

που έχουν τη θέληση να την αποκτήσουν.

Οι υπάρχουσες πληροφορίες και ο,τι ανακαλύπτει κανείς μόνος του

μπορεί,αρχικά,να φαίνονται περιορισμένες και ασύνδετες

με άλλες γνώσεις.

Αν είναι έτσι, ωραία.

Γιατί να διαλέξει κανείς τα δύσκολα και όχι τα εύκολα;

Η απάντηση αξίζει να διατυπωθεί ως Αρχή Αριθμός Τέσσερα.

Σε μια προσπάθεια να κάνεις επιστημονικές ανακαλύψεις,

κάθε πρόβλημα είναι μια ευκαιρία,

και όσο πιο δύσκολο το πρόβλημα,

τόσο πιο μεγάλη η σημασία της λύσης του.

Αυτό μου φέρνει στο νου μια βασική κατηγοριοποίηση

για τον τρόπο που γίνονται οι επιστημονικές ανακαλύψεις.

Οι επιστήμονες, συμπεριλαμβανομένων και των καθαρών μαθηματικών,

ακολουθούν ένα από τα εξής δυο μονοπάτια:

Μετά από τις πρώτες ανακαλύψεις

προσδιορίζεται ένα πρόβλημα

και αναζητείται μια λύση.

Το πρόβλημα μπορεί να είναι σχετικά μικρό·

για παράδειγμα, ο εντοπισμός της αρχικής πηγής ενός νοροϊού σε ένα κρουαζιερόπλοιο

Ή μεγαλύτερο, όπως «ποιος ο ρόλος της σκοτεινής ύλης στην διεύρυνση του σύμπαντος;»

Καθώς αναζητείται η απάντηση, ανακαλύπτονται άλλα φαινόμενα

και τίθενται άλλες ερωτήσεις.

Αυτή η πρώτη στρατηγική θυμίζει αυτή του κυνηγού,

που διερευνά το δάσος αναζητώντας ένα συγκεκριμένο θήραμα,

αλλά βρίσκει στο δρόμο του και άλλα.

Η δεύτερη στρατηγική της έρευνας

είναι η ευρεία μελέτη ενός θέματος

σε αναζήτηση άγνωστων φαινομένων ή μοτίβων γνωστών φαινομένων

όπως ο κυνηγός σ' αυτό που αποκαλούμε «η έκσταση του φυσιολόγου»·

όποιος αναζητά είναι ανοιχτός σε οτιδήποτε ενδιαφέρον,

σε οποιοδήποτε θήραμα αξίζει να κυνηγήσει.

Δεν ψάχνει λύσεις σε ένα πρόβλημα,

αλλά προβλήματα που αξίζει να λυθούν.

Οι δυο στρατηγικές της έρευνας,

της πρωτότυπης έρευνας, μπορούν να διατυπωθούν ως εξής,

στην τελευταία αρχή που πρόκειται να σας δώσω:

Για κάθε πρόβλημα σ' ένα δεδομένο κλάδο της επιστήμης,

υπάρχει ένα είδος ή μια οντότητα ή ένα φαινόμενο

ιδανικό για τη λύση του.

Και αντίστροφα, για κάθε είδος ή άλλη οντότητα

ή φαινόμενο, υπάρχουν σημαντικά προβλήματα

για τη λύση των οποίων τα συγκεκριμένα αντικείμενα έρευνας ταιριάζουν ιδανικά.

Βρείτε ποια είναι, και

θα βρείτε τον δικό σας τρόπο να ανακαλύπτετε,

να μαθαίνετε, να διδάσκετε.

Στις δεκαετίες που έρχονται θα δείτε δραματικές προόδους

στην πρόληψη των ασθενειών, στη γενική υγεία, στην ποιότητα ζωής.

΄Όλη η ανθρωπότητα εξαρτάται από τη γνώση και την πρακτική της ιατρικής και την επιστήμη πίσω από αυτήν

που θα κατακτήσετε.

΄Έχετε επιλέξει ένα κάλεσμα που θα έρχεται σταδιακά

για να σας προσφέρει ικανοποίηση, στην ολοκλήρωση μιας ζωής καλά βιωμένης.

Σας ευχαριστώ για την φιλοξενία απόψε.

(Χειροκρότημα)

Ω, σας ευχαριστώ.

Ευχαριστώ πολύ.

Σας χαιρετώ.