Lịch sử của trà - Shunan Teng

Chi tiết bài giảng tại: http://ed.ted.com/lessons/the-history-of-tea-shunan-teng

Trà là loại đồ uống được tiêu thụ nhiều thứ hai trên thế giới chỉ sau nước lọc -- từ loại trà đường Thổ Nhĩ Kì tới trà bơ mặn Tây Tạng, có nhiều cách để chuẩn bị trà như số lượng các nền văn hóa trên thế giới vậy. Nguồn gốc loại đồ uống này từ đâu và vì sao nó trở nên phổ biến tới vậy? Shunan Teng giới thiệu chi tiết lịch sử lâu đời của trà.

Bài giảng bởi Shunan Teng, minh họa bởi Steff Lee.

Một ngày dài khi lang thang trong rừng
để tìm các loại hạt và thảo dược ăn được,

một vị nông dân phi phàm tên Thần Nông
mệt lử đã vô tình trúng độc 72 lần,

Trước khi chất độc giết chết ông ấy,

một chiếc lá đã rơi vào miệng ông.

Ông ấy đã nhai nó và nó đã cứu ông,

và đó là cách ta biết tới trà.

Hay ít nhất là truyền thuyết đã kể vậy.

Trà không chữa ngộ độc,

nhưng câu chuyện của Thần Nông,

ông tổ nông nghiệp trong
thần thoại Trung Hoa,

nhấn mạnh tầm quan trọng của trà
ở Trung Quốc cổ đại.

Các chứng cứ khảo cổ
cho thấy cây chè được trồng

từ 6000 năm trước,

hay 1500 năm trước khi Pharaoh
xây kim tự tháp Giza.

Đó là truyền thuyết Trung Hoa

về cây chè - giống như loại cây trồng
khắp thế giới ngày nay,

song bấy giờ người ta sử dụng nó
mọt cách rất khác.

Nó được coi như một loại rau
hay được nấu với hạt yến mạch.

Chè chỉ được chuyển từ đồ ăn sang
đồ uống từ 1500 năm trước

khi người ta phát hiện ra cách
kết hợp nhiệt với nước

có thể tạo ra hương vị phức tạp và đa dạng
từ loại lá này.

Sau hàng trăm năm thay đổi cách thức
chuẩn bị,

phương thức phổ biến là đun chè,

nén lại thành một bánh nhỏ,

rồi xay mịn ra thành bột,

pha với nước nóng,

tạo ra một loại đồ uống gọi là
trà xanh hay matcha.

Matcha trở nên phổ biến đến nỗi
nó trở thành trà đạo Trung Hoa.

Trà trở thành một đề tài trong
văn thơ,

loại đồ uống ưa thích của hoàng đế,

và phương tiện của các nghệ sĩ.

Họ có thể vẽ nên bức tranh phi thường
bằng bọt trà,

giống như tranh trên cốc espresso
mà bạn thấy ở các quán cafe ngày nay.

Vào thế kỉ thứ 9,
ở thời nhà Đường,

một nhà sư Nhật Bản đã mang
cây chè đầu tiên tới Nhật.

Người Nhật sau đó đã phát triển
các nghi thức thưởng trà của riêng họ,

hình thành nên trà đạo Nhật.

Và ở thế kỉ 14
trong thời Minh,

hoàng đế Trung Quốc
chuyển chuẩn mực

từ bánh trà nén sang lá rời.

Lúc bấy giờ, Trung Quốc vẫn nắm giữ
độc quyền thị trường cây chè,

đưa chè trở thành một trong ba
mặt hàng xuất khẩu chủ yếu của nước này,

cùng với đồ sứ và vải.

Điều này giúp Trung Quốc có sức ảnh hưởng
về chính trị và kinh tế

khi thưởng trà lan ra khắp thế giới.

Sự lan tỏa bắt đầu nở rộ vào đầu 1600

khi lái buôn Hà Lan đưa chè tới Châu Âu
với số lượng lớn.

Công lớn thuộc về nữ hoàng Catherine
xứ Braganza, một nữ quý tộc Bồ Đào Nha,

đã làm trà trở nên phổ biến với giới
thượng lưu Anh

khi bà cưới vua Charles đệ nhị vào 1661.

Thời điểm đó, nước Anh đang trong
công cuộc mở rộng thuộc địa

và trở thành quốc gia mới
nắm quyền thống trị thế giới.

Cùng với sự phát triển của đế quốc Anh,
nhu cầu trà lan rộng ra khắp thế giới.

Tới năm 1700, trà ở châu Âu bán đắt
gấp mười lần cà phê

và giống cây vẫn chỉ được trồng
ở Trung Quốc.

Buôn bán chè lãi tới mức

các loại thuyền buồm, thuyền tốc độ cao
nhanh nhất thế giới

được sinh ra từ sự cạnh tranh khốc liệt
giữa các công ty thương mại phương Tây.

Chúng đều đua nhau để đưa chè về
châu Âu nhanh nhất

để tối đa hóa lợi nhuận.

Ban đầu, nước Anh trả
cho số lá chè này bằng bạc.

Nhưng khi nó trở nên quá đắt đỏ,

họ đề nghị trao đổi bằng một
mặt hàng khác, là thuốc phiện.

Điều này nổ ra một vấn đề sức khỏe
tại Trung Hoa

khi mà người dân trở nên nghiện thuốc.

Đến năm 1839, một vị quan Trung Quốc
yêu cầu thuộc hạ

phá hủy lượng lớn thuốc phiện
vận chuyển từ Anh

như một lời tuyên bố chống lại
sức ảnh hưởng của Anh tại nước này,

Hành động này đã gây ra cuộc chiến
thuốc phiện đầu tiên giữa hai nước.

Chiến tranh nổ ra khắp tại ven biển
Trung Quốc tới tận 1842

khi nhà Thanh bại trận và phải nhượng lại
cảng Hồng Kông cho Anh

cùng với sự hồi phục các điều khoản
giao thương bất lợi.

Chiến tranh đã làm suy yếu vị thế của
Trung Hoa trong hơn một thế kỉ.

Công ty British East India muốn tự
trồng chè

để có thể nắm giữ thị trường hơn.

Nên họ đã ủy quyền
nhà thực vật học Robert Fortune

lấy cắp cây chè từ Trung Quốc trong
một chiến dịch bí mật.

Ông giả trang và bắt đầu hành trình
đầy hiểm nguy

khắp các đồi chè ở Trung Quốc,

sau là buôn lậu cây chè và những
người trồng chè có kinh nghiệm

vào DarDarjeeling, India.

Từ đó, giống cây trồng được
lan rộng hơn nữa,

giúp trà trở thành một loại
mặt hàng thường nhật.

Ngày nay, trà là đồ uống được tiêu thụ
nhiều thứ hai chỉ sau nước lọc,

từ trà đường Thổ Nhĩ Kỳ,

đến trà bơ mặn Tây Tạng,

có nhiều cách để chuẩn bị trà

như số lượng các nền văn hóa
trên thế giới vậy.