Return to Video

مێژووی چا - شونان تێنگ

  • 0:07 - 0:11
    بەدرێژایی ڕۆژ لە گەڕان بە دارستاندا بۆ
    گەڕان بۆ دانەوێڵە و گیای شیاو بۆ خواردن،
  • 0:11 - 0:17
    شێننۆنگ، جوتیارە ھیلاک و پیرۆزەکە
    ٧٢ جار بەڕێکەوت خۆی ژەھراوی کرد.
  • 0:17 - 0:19
    بەڵام پێش ئەوەی ژەھرەکە بتوانێت بیکوژێت،
  • 0:19 - 0:22
    گەڵایەک کەوتە ناو دەمیەوە.
  • 0:22 - 0:24
    جوی و ڕزگاری کرد لە ژەهرەکە،
  • 0:24 - 0:27
    بەم شێوەیە چا دۆزرایەوە.
  • 0:27 - 0:29
    یان ئەفسانە کۆنەکان ئاوا باسی دەکەن.
  • 0:29 - 0:31
    لە ڕاستیدا چا ژەھراوی بوون چاک ناکاتەوە،
  • 0:31 - 0:33
    بەڵام چیرۆکەکەی شیننۆنگ،
  • 0:33 - 0:36
    داھێنەرە چینییە ئەفسانەییەکەی کشتوکاڵ،
  • 0:36 - 0:39
    تیشک دەخاتە سەر گرنگی چا لە چینی کۆندا.
  • 0:39 - 0:42
    بەڵگەکان وا نیشان دەدەن کە چا
    بۆ یەکەمجار لەوێ چاندراوە
  • 0:42 - 0:44
    کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ
    ٦٠٠٠، ساڵ پێش ئێستا
  • 0:44 - 0:49
    یان ١٥٠٠ ساڵ پێش ئەوەی فیرعەونەکان
    ھەڕەمە گەورەکانی گیزا دروست بکەن.
  • 0:49 - 0:50
    یەکەم ڕووەکی چا لە چین
  • 0:50 - 0:53
    ھەمان جۆری ئەو ڕووەکەیە کە ئەمڕۆ
    لە جیھاندا دەچێندرێت،
  • 0:53 - 0:56
    کەچی ئەوکات زۆر جیاواز
    بەکاردەھێنرا.
  • 0:56 - 0:59
    وەکو سەوزە دەخورا
    یان لەگەڵ گۆشتاو و دانەوێڵەدا لێدەنرا .
  • 0:59 - 1:03
    ١٥٠٠ ساڵ لەمەوبەر چا
    لە خواردن بۆ خواردنەوە گۆڕدرا
  • 1:03 - 1:06
    کاتێ خەڵک زانی کە تێکەڵەی
    گەرمی و تەڕی
  • 1:06 - 1:11
    دەتوانێت لەو دار گەڵا سەوزە تامێکی
    ئاڵۆز و جیاواز درووست بکات.
  • 1:11 - 1:14
    پاش سەدان ساڵ لە گۆڕانکاری بەسەر
    شێوازی ئامادەکردنی،
  • 1:14 - 1:16
    شێوازە باوەکەی بوو بە چای گەرم،
  • 1:16 - 1:18
    لەپاکەتدا ھەڵدەگیرا،
  • 1:18 - 1:20
    دەھاڕدرا بۆ تۆز،
  • 1:20 - 1:21
    تێکەل بە ئاوی گەرم دەکرا،
  • 1:21 - 1:26
    و خواردنەوەیەکی لێ درووست دەکرا
    پێیان دەگوت مۆچا، یان ماتچا،
  • 1:26 - 1:30
    ماتچا زۆر بەناوبانگ بوو کە
    لە کلتوری چای چینیدا دەردەکەوێت.
  • 1:30 - 1:32
    چا بابەتی کتێبەکان و ھۆنراوە و،
  • 1:32 - 1:34
    خواردنەوەی دڵخوازی ئیمپڕاتۆرەکان بوو،
  • 1:34 - 1:36
    و ئیلهامێک بۆ هونەرمەندەکان.
  • 1:36 - 1:39
    ئەوان وێنەیان لە ناو کەفی چایەکەدا دەکێشا،
  • 1:39 - 1:43
    ڕێک وەک ھونەری ئێسپرێسۆ،
    ڕەنگە ئەمڕۆ لە قاوەخانەکاندا بیبینن.
  • 1:43 - 1:45
    لە سەدەی نۆیەمدا لە ماوەی
    دەسەڵاتی خێزانی تانگدا،
  • 1:45 - 1:49
    قەشەیەکی یابانی یەکەم
    ڕووەكی چایی بردە یابان،
  • 1:49 - 1:53
    ئیدی یابانییەکان نەریتی تایبەتی خۆیان
    تایبەت بە چا درووست کرد،
  • 1:53 - 1:56
    کە بووە پاڵنەر بۆ
    درووستبوونی ئاھەنگی چایی یابانی.
  • 1:56 - 1:59
    و لە سەدەی چواردەهەمدا
    لە ماوەی دەستەڵاتی خێزانی مینگ،
  • 1:59 - 2:01
    ئیمپراتۆری چین
    شێوازەکەی گۆڕی
  • 2:01 - 2:05
    لە گوشینی بۆ ناو کێک
    بۆ چای سروشتی
  • 2:05 - 2:09
    لەو کاتەدا، چین ھێشتا
    دەستی بەسەر دار چاییەکانی جیھاندا گرتبوو،
  • 2:09 - 2:12
    چا کرابوو بە یەکێک لە سێ کاڵا
    سەرەکییەکانی چین کە هەناردە دەکران،
  • 2:12 - 2:15
    ھاوشانی فەخفوری و ئاوریشم.
  • 2:15 - 2:18
    ئەمە ھێزێکی زۆری بە چین بەخشی
    و ئابورییەکی کاریگەری پێ دا
  • 2:18 - 2:21
    کاتێک خواردنەوەی چا لە جیھاندا بڵاوبووەوە.
  • 2:21 - 2:24
    سەرەتای بڵاوبوونەوەی چا دەگەڕێتەوە
    بۆ سەرەتاکانی ساڵی ١٦٠٠
  • 2:24 - 2:27
    کاتێک بازرگانە ھۆڵەندییەکان بڕێکی زۆری
    چاییان گواستەوە ئەوروپا.
  • 2:27 - 2:31
    زۆرێک سوپاسی خانمێکی شاهانەی پرتوگالی
    دەکەن بە ناوی شاژن کاثرین بۆرگانزا،
  • 2:31 - 2:34
    بۆ ناساندی چا بە خانەدانەکانی ئینگلیز
  • 2:34 - 2:38
    کاتێک لە ساڵی ١٦٦١ دا شوی کرد بە
    پادشا چارڵسی دووەم.
  • 2:38 - 2:42
    لەو کاتەدا، بەریتانیا لە گەرمەی
    فراوانکردنی داگیرکارییەکانیدا بوو
  • 2:42 - 2:45
    و بوو بە بەھێزترین ھێز لە جیھاندا.
  • 2:45 - 2:49
    ،و ھەر کە بەریتانیای گەورە گەشەی سەند
    خواست لەسەر چا بە ھەموو جیھاندا بڵاوبوەوە.
  • 2:49 - 2:53
    لە ساڵی١٧٠٠، چا لە ئەوروپا
    بە ١٠ جار گرانتر لە نرخی قاوە دەفرۆشرا
  • 2:53 - 2:56
    و تا ئەو کاتە ھێشتا چا تەنھا
    لە چین دەچێنرا.
  • 2:56 - 2:58
    بازرگانی چا قازانج بەخش بوو
  • 2:58 - 3:01
    کە خێراترین بەلەمەکانی جیھان،
    کەشتییە چارۆکەدارەکان،
  • 3:01 - 3:05
    دەستیان کرد بە کێبڕکێی توند
    لە نێوان کۆمپانیای بازرگانە ڕۆژئاواییەکان.
  • 3:05 - 3:07
    پێشبڕکێیان دەکرد بۆ زوتر
    ھێنانەوەی چاکانیان بۆ ئەوروپا
  • 3:07 - 3:10
    بۆ زیادکردنی قازانجەکانیان.
  • 3:10 - 3:14
    لەسەرەتادا، بەریتانیا گشت چایەکەی
    لە چینییەکان دەکڕی بە زیو.
  • 3:14 - 3:15
    کاتێک دەرکەوت ئەوە زۆر گرانە،
  • 3:15 - 3:20
    پێشنیاریان کرد بازرگانی چا
    بە مادەیەکی تر بکەن، تلیاک.
  • 3:20 - 3:22
    ئەمە بوو بە هۆکاری دەسپێکی
    کێشەی تەندروستی لە چین
  • 3:22 - 3:25
    و خەڵکی ئاڵودەی مادەی ھۆشبەر بوون.
  • 3:25 - 3:28
    دواتر لە ساڵی ١٨٣٩، کاربەدەستێکی چین
    فەرمانی بە پیاوەکانی کرد
  • 3:28 - 3:31
    کە پاپۆڕە گەورەکانی تلیاکی
    بەریتانییەکان لە ناو ببەن،
  • 3:31 - 3:34
    کە ئاگادارییەک بوو دژی
    بەرژەوەندیەکانی بەریتانیا لە چین.
  • 3:34 - 3:38
    ئەم کارە بووە ھۆی دەستپێکی یەکەم جەنگی
    تلیاک لە نێوان ئەو دوو نەتەوەیەدا.
  • 3:38 - 3:41
    گرژییەکانی جەنگ بەرز و نزم دەبوو
    لە کەنارەکانی چین تاوەکو ساڵی ١٨٤٢
  • 3:41 - 3:45
    کاتێ بنەماڵەی چینگی دۆڕا و دەستی
    لە بەندەری ھۆنگ کۆنگ ھەڵگرت بۆ بەریتانیا
  • 3:45 - 3:48
    و دەستی بە بازرگانی کردەوە
    بە کۆمەڵێک مەرجی خراپ.
  • 3:48 - 3:52
    جەنگەکە بۆ زیاتر لە سەدەیەک چینی
    لاوازکرد بەرامبەر بە جیھان
  • 3:52 - 3:57
    کۆمپانیای بەریتانیی ڕۆژھەڵاتی ھیندیش
    دەیانویست خۆیان چا بەرھەم بھێنن
  • 3:57 - 3:59
    و لەوەش زیاتر بازاڕەکە قۆرخ بکەن.
  • 3:59 - 4:01
    بۆیە دەسەڵاتیان دا بە
    ڕووەکناس ڕۆبەرت فۆرچن
  • 4:01 - 4:05
    تا لە کردەیەکی نھێنیدا چا لە چین بدزێت.
  • 4:05 - 4:07
    بۆیە شێوەی خۆیی گۆڕی و
    دەستی کرد بە گەشتێکی ترسناک
  • 4:07 - 4:09
    بەناو ھەرێمەکانی چا لە چیاکانی چین،
  • 4:09 - 4:12
    لە ئەنجامدا، چا و کرێکاری
    خاوەن ئەزموونی بە قاچاخ برد
  • 4:12 - 4:15
    بۆ دارجێلینگ لە ھندستان.
  • 4:15 - 4:17
    لەوێ، ڕوەکەکە زیاتر بڵاوبووەوە،
  • 4:17 - 4:21
    یارمەتی چایی دا بەخێرایی
    ببێتە کەرەستەیەکی ڕۆژانەی ھەموان.
  • 4:21 - 4:26
    ئەمڕۆ، چا دووەم خواردنەوەیە لە جیھاندا
    لەدوای ئاو کە زۆر بەکاردێت،
  • 4:26 - 4:27
    و لە چای شیرینی ڕیزایی تورکییەوە،
  • 4:27 - 4:29
    بۆ چای ڕۆنی تبتی سوێر،
  • 4:29 - 4:32
    ئێستا چەندین شێواز ھەن
    بۆ ئامادەکردنی چا
  • 4:32 - 4:34
    بە ئەندازەی ژمارەی کلتورەکانی جیھان.
Title:
مێژووی چا - شونان تێنگ
Speaker:
شونان تێنگ
Description:

لەم بەستەرەوە بینەری تەواوی ڤیدیۆکەبە:
http://ed.ted.com/lessons/the-history-of-tea-shunan-teng

چا لەدوای ئاو، دووەم زۆرترین خواردنەوەی بەکارهاتووە لە جیھاندا. لە چایی شیرینی ڕیزایی تورکیەوە بۆ چای ڕۆنی تبتی سوێر، ئێستا چەندین شێواز هەن بۆ ئامادەکردنی چا، بە ئەندازەی ژمارەی کلتورەکان لە جیهاندا.
ڕەسەنایەتی ئەم خواردنەوەیە لە کوێوە سەری هەڵداوە، و چۆن وا بەناوبانگ بوو؟

شونان تێنگ زانیاری تەواومان پێدەدات سەبارەت بە مێژووی چا.

وانەیەک لەلایەن شونان تێنگ، ئەنیمەیشن لەلایەن ستێف لی.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:58
halo fariq approved Kurdish subtitles for The history of Tea
halo fariq edited Kurdish subtitles for The history of Tea
halo fariq edited Kurdish subtitles for The history of Tea
halo fariq edited Kurdish subtitles for The history of Tea
halo fariq edited Kurdish subtitles for The history of Tea
halo fariq edited Kurdish subtitles for The history of Tea
halo fariq edited Kurdish subtitles for The history of Tea
Daban Q Jaff accepted Kurdish subtitles for The history of Tea
Show all

Kurdish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.