Return to Video

Kozmik ışınlar evreni anlamamıza nasıl yardım eder - Veronica Bindi

  • 0:07 - 0:11
    Gökadamızın ötesindeki evrene
    ilişkin gerçekte ne bilebiliriz?
  • 0:12 - 0:15
    Hubble Teleskobu, uzayda
    13.000.000.000 ışık yılı
  • 0:15 - 0:18
    uzaklığa kadar olan
    nesneleri görmemizi sağladı.
  • 0:18 - 0:22
    Fakat bu yine de tüm sorularımızı
    yanıtlamıyor. Şunlar gibi:
  • 0:22 - 0:25
    "Evrenin yapıtaşı nedir?"
  • 0:25 - 0:29
    "En bol bulunan elementler hangileridir?"
  • 0:29 - 0:32
    "Uzayda keşfedilmemiş
    madde türleri var mıdır?"
  • 0:33 - 0:37
    "Antimaddeden oluşmuş yıldızlar
    veya gökadalar olabilir mi?"
  • 0:38 - 0:42
    Bu sorulardan bazıları sadece
    resimlere bakarak yanıtlanamaz.
  • 0:42 - 0:44
    Peki ya araştırmacıların ve
    uyduların erişiminin ötesindeki
  • 0:44 - 0:47
    uzak kozmos bölgelerinden
  • 0:47 - 0:50
    bize fiziksel veri getiren
    ulaklarımız olsaydı?
  • 0:50 - 0:56
    Bir açıdan varoldukları söylenebilir ve bu
    "uzay ulakları"na kozmik ışınlar denir.
  • 0:57 - 1:00
    Kozmik ışınlar ilk olarak 1912'de,
    Dünya'nın kabuğundan
  • 1:00 - 1:05
    yayımlandığı düşünülen atmosferik ışınım
    seviyesi değişikliklerini ölçmeye çalışan
  • 1:05 - 1:08
    Victor Hess tarafından keşfedildi.
  • 1:08 - 1:12
    Bir tutulma sırasında balona binerek
    ölçümler yapan Hess,
  • 1:12 - 1:16
    hem ışınımın irtifa arttıkça çoğaldığını,
    hem de bunun kaynağının
  • 1:16 - 1:19
    Güneş olamayacağını gösterdi.
  • 1:20 - 1:23
    Şaşkınlık veren sonuç, bunların
    atmosfer içindeki bir yerden değil,
  • 1:23 - 1:27
    dış uzaydan geliyor olmalarıydı.
  • 1:28 - 1:32
    Evrenimiz çok sayıda
    göksel nesneden oluşur.
  • 1:32 - 1:37
    Çeşitli boyutlarda milyarlarca yıldız,
    kara delikler, aktif gökada çekirdekleri,
  • 1:37 - 1:41
    göktaşları, gezegenler ve dahası.
  • 1:41 - 1:46
    Şiddetli hareketlenmeler sırasında, örneğin
    büyük yıldızların süpernova patlamalarında
  • 1:46 - 1:49
    milyarlarca parçacık
    uzaya saçılır.
  • 1:49 - 1:52
    Her ne kadar bunlara ışın denilse de,
  • 1:52 - 1:55
    kozmik ışınlar, ışık ışınlarını
    oluşturan fotonlardan değil,
  • 1:55 - 1:58
    bu yüksek enerjili parçacıklardan oluşur.
  • 1:58 - 2:01
    Bir patlamadan yayılan ışık
    düz bir hat boyunca
  • 2:01 - 2:03
    şu ünlü sabit hızıyla ilerlerken,
  • 2:03 - 2:06
    parçacıklar, patlama tarafından üretilen
  • 2:06 - 2:09
    manyetik şok dalgalarının
    sıradışı döngülerine kapılır.
  • 2:09 - 2:12
    Bu manyetik alan çizgileri boyunca
    ileri geri hareket etmeleri,
  • 2:12 - 2:16
    kurtulmadan önce onları
    ışık hızına yakın hızlara ulaştırır.
  • 2:17 - 2:21
    Uzayda pek çok kozmik ışın bulunur
    ve bunların bazıları
  • 2:21 - 2:24
    Dünya'ya ulaşana kadar
    milyarlarca yıl seyahat eder.
  • 2:24 - 2:28
    Atmosferimize girdikleri zaman,
    oradaki moleküllerle çarpışarak
  • 2:28 - 2:31
    ikincil kozmik ışınlar üretirler.
  • 2:31 - 2:35
    Bunlar, orijinalden daha hafif,
    daha az enerjili parçacıklardır.
  • 2:35 - 2:37
    Bunların büyük bölümü
    atmosferde soğurulur.
  • 2:37 - 2:41
    Ancak birazı yeryüzüne ulaşabilir,
    hatta vücutlarımızdan geçer.
  • 2:42 - 2:45
    Deniz seviyesinde,
    bu ışınım oldukça düşüktür.
  • 2:45 - 2:49
    Ama yüksek irtifada
    uzun zaman geçiren kişiler,
  • 2:49 - 2:53
    örneğin uçak mürettebatı,
    bunlara daha fazla maruz kalır.
  • 2:53 - 2:56
    Kozmik ışınları yararlı ulaklar yapan şey,
  • 2:56 - 2:59
    orijinallerinin izlerini taşıyor olmalarıdır.
  • 2:59 - 3:03
    Farklı parçacıkların belirdiği
    frekansları inceleyerek,
  • 3:03 - 3:06
    bilimciler hidrojen ve
    helyum gibi elementlerin
  • 3:06 - 3:09
    evrendeki bağıl bolluğunu
    belirleyebilmektedir.
  • 3:10 - 3:13
    Kozmik ışınlar evrenin
    kendi dokusuna ilişkin
  • 3:13 - 3:16
    daha heyecan verici
    bilgiler de sağlayabilir.
  • 3:16 - 3:21
    A.M.S. Alfa Manyetik Spektrometre
    adlı bir deney düzeneği
  • 3:21 - 3:24
    yakın zamanda Uluslararası
    Uzay İstasyonu'na kurulmuştur.
  • 3:24 - 3:29
    Düzenekte, bir kozmik ışın parçacığının
    madde mi antimadde mi olduğunu belirleyen,
  • 3:29 - 3:33
    ayrıca hızını, doğrultusunu,
    rasyasyonunu, kütlesini ve enerjisini
  • 3:33 - 3:37
    tek tek ölçebilen
    dedektörler bulunmaktadır.
  • 3:37 - 3:40
    Normalde madde ile antimadde
    ayırt edilemez olsa da,
  • 3:40 - 3:45
    ters işaretli elektrik yükleri, mıknatıs
    yardımıyla belirlenmelerini sağlar.
  • 3:45 - 3:50
    Şu anda Alfa Manyetik Spektrometre
    her gün 50 milyon parçacığı ölçmektedir.
  • 3:50 - 3:54
    Her parçacığa ilişkin veri,
    gerçek zamanlı olarak uzay istasyonundan,
  • 3:54 - 3:57
    CERN'deki A.M.S kontrol
    odasına aktarılmaktadır.
  • 3:57 - 4:00
    Önümüzdeki aylar ve yıllarda,
  • 4:00 - 4:03
    antimaddeye, karanlık maddenin
    olası varlığına
  • 4:03 - 4:06
    ve hatta uzay yolculuğunda
  • 4:06 - 4:08
    kozmik ışınların etkisinin
    azaltılmasına ilişkin
  • 4:08 - 4:11
    hem ilginç hem de yararlı bilgi
    elde edilmesi beklenmektedir.
  • 4:11 - 4:15
    Biz yeni keşiflere odaklanmışken,
    siz de açık bir havada gökyüzüne bakarsanız
  • 4:15 - 4:18
    Alfa Manyetik Spektrometre'nin
  • 4:18 - 4:21
    kozmik sırlar taşıyan
    minik ulakları aldığı yer olan
  • 4:21 - 4:24
    Uluslararası Uzay İstasyonu'nu
    görebilirsiniz.
Title:
Kozmik ışınlar evreni anlamamıza nasıl yardım eder - Veronica Bindi
Description:

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/how-cosmic-rays-help-us-understand-the-universe-veronica-bindi

Evrenin yapıtaşlarının sadece %4 kadarını biliyoruz. Gökadamızın ötesinde neler olduğunu da bilebilir miyiz... ve keşfedilmemiş madde türleri olup olmadığını? Neyse ki, bize erişemediğimiz uzay bölgelerinden fiziksel veri taşıyan uzay ulaklarımız -- kozmik ışınlar -- var. Veronica Bindi kozmik ışınların ne olduğunu ve evrenin ötelerinden nasıl veri getirdiklerini açıklıyor.

Ders: Veronica Bindi, animasyon: TED-Ed.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:40

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.