1
00:00:07,103 --> 00:00:11,003
Gökadamızın ötesindeki evrene
ilişkin gerçekte ne bilebiliriz?

2
00:00:11,583 --> 00:00:14,707
Hubble Teleskobu, uzayda
13.000.000.000 ışık yılı

3
00:00:14,707 --> 00:00:17,768
uzaklığa kadar olan
nesneleri görmemizi sağladı.

4
00:00:18,218 --> 00:00:22,070
Fakat bu yine de tüm sorularımızı
yanıtlamıyor. Şunlar gibi:

5
00:00:22,070 --> 00:00:25,243
"Evrenin yapıtaşı nedir?"

6
00:00:25,243 --> 00:00:28,633
"En bol bulunan elementler hangileridir?"

7
00:00:28,833 --> 00:00:32,032
"Uzayda keşfedilmemiş
madde türleri var mıdır?"

8
00:00:32,862 --> 00:00:36,725
"Antimaddeden oluşmuş yıldızlar
veya gökadalar olabilir mi?"

9
00:00:37,885 --> 00:00:41,604
Bu sorulardan bazıları sadece
resimlere bakarak yanıtlanamaz.

10
00:00:41,704 --> 00:00:44,471
Peki ya araştırmacıların ve
uyduların erişiminin ötesindeki

11
00:00:44,471 --> 00:00:46,868
uzak kozmos bölgelerinden

12
00:00:46,868 --> 00:00:50,214
bize fiziksel veri getiren
ulaklarımız olsaydı?

13
00:00:50,214 --> 00:00:56,261
Bir açıdan varoldukları söylenebilir ve bu
"uzay ulakları"na kozmik ışınlar denir.

14
00:00:56,741 --> 00:01:00,291
Kozmik ışınlar ilk olarak 1912'de,
Dünya'nın kabuğundan

15
00:01:00,291 --> 00:01:04,841
yayımlandığı düşünülen atmosferik ışınım
seviyesi değişikliklerini ölçmeye çalışan

16
00:01:04,841 --> 00:01:07,927
Victor Hess tarafından keşfedildi.

17
00:01:08,137 --> 00:01:11,793
Bir tutulma sırasında balona binerek
ölçümler yapan Hess,

18
00:01:11,793 --> 00:01:15,703
hem ışınımın irtifa arttıkça çoğaldığını,
hem de bunun kaynağının

19
00:01:15,703 --> 00:01:19,399
Güneş olamayacağını gösterdi.

20
00:01:19,589 --> 00:01:23,150
Şaşkınlık veren sonuç, bunların
atmosfer içindeki bir yerden değil,

21
00:01:23,150 --> 00:01:26,590
dış uzaydan geliyor olmalarıydı.

22
00:01:27,560 --> 00:01:31,642
Evrenimiz çok sayıda 
göksel nesneden oluşur.

23
00:01:31,762 --> 00:01:37,450
Çeşitli boyutlarda milyarlarca yıldız,
kara delikler, aktif gökada çekirdekleri,

24
00:01:37,450 --> 00:01:40,965
göktaşları, gezegenler ve dahası.

25
00:01:41,135 --> 00:01:46,189
Şiddetli hareketlenmeler sırasında, örneğin
büyük yıldızların süpernova patlamalarında

26
00:01:46,189 --> 00:01:49,211
milyarlarca parçacık
uzaya saçılır.

27
00:01:49,421 --> 00:01:51,917
Her ne kadar bunlara ışın denilse de,

28
00:01:51,917 --> 00:01:55,061
kozmik ışınlar, ışık ışınlarını
oluşturan fotonlardan değil,

29
00:01:55,061 --> 00:01:57,931
bu yüksek enerjili parçacıklardan oluşur.

30
00:01:57,931 --> 00:02:00,792
Bir patlamadan yayılan ışık
düz bir hat boyunca

31
00:02:00,792 --> 00:02:03,091
şu ünlü sabit hızıyla ilerlerken,

32
00:02:03,091 --> 00:02:05,679
parçacıklar, patlama tarafından üretilen


33
00:02:05,679 --> 00:02:09,005
manyetik şok dalgalarının
sıradışı döngülerine kapılır.

34
00:02:09,005 --> 00:02:12,080
Bu manyetik alan çizgileri boyunca
ileri geri hareket etmeleri,

35
00:02:12,080 --> 00:02:16,310
kurtulmadan önce onları
ışık hızına yakın hızlara ulaştırır.

36
00:02:17,040 --> 00:02:20,778
Uzayda pek çok kozmik ışın bulunur
ve bunların bazıları

37
00:02:20,778 --> 00:02:24,194
Dünya'ya ulaşana kadar
milyarlarca yıl seyahat eder.

38
00:02:24,364 --> 00:02:27,985
Atmosferimize girdikleri zaman,
oradaki moleküllerle çarpışarak

39
00:02:27,985 --> 00:02:30,733
ikincil kozmik ışınlar üretirler.

40
00:02:30,733 --> 00:02:34,536
Bunlar, orijinalden daha hafif,
daha az enerjili parçacıklardır.

41
00:02:34,536 --> 00:02:37,247
Bunların büyük bölümü
atmosferde soğurulur.

42
00:02:37,247 --> 00:02:41,045
Ancak birazı yeryüzüne ulaşabilir,
hatta vücutlarımızdan geçer.

43
00:02:41,755 --> 00:02:45,004
Deniz seviyesinde,
bu ışınım oldukça düşüktür.

44
00:02:45,004 --> 00:02:48,623
Ama yüksek irtifada
uzun zaman geçiren kişiler,

45
00:02:48,623 --> 00:02:52,689
örneğin uçak mürettebatı,
bunlara daha fazla maruz kalır.

46
00:02:52,689 --> 00:02:55,531
Kozmik ışınları yararlı ulaklar yapan şey,

47
00:02:55,531 --> 00:02:58,892
orijinallerinin izlerini taşıyor olmalarıdır.

48
00:02:59,102 --> 00:03:02,741
Farklı parçacıkların belirdiği
frekansları inceleyerek,

49
00:03:02,741 --> 00:03:06,182
bilimciler hidrojen ve
helyum gibi elementlerin

50
00:03:06,182 --> 00:03:09,467
evrendeki bağıl bolluğunu
belirleyebilmektedir.

51
00:03:09,687 --> 00:03:13,012
Kozmik ışınlar evrenin
kendi dokusuna ilişkin

52
00:03:13,012 --> 00:03:15,764
daha heyecan verici
bilgiler de sağlayabilir.

53
00:03:15,914 --> 00:03:20,571
A.M.S. Alfa Manyetik Spektrometre
adlı bir deney düzeneği

54
00:03:20,571 --> 00:03:24,203
yakın zamanda Uluslararası
Uzay İstasyonu'na kurulmuştur.

55
00:03:24,203 --> 00:03:28,727
Düzenekte, bir kozmik ışın parçacığının
madde mi antimadde mi olduğunu belirleyen,

56
00:03:28,727 --> 00:03:32,969
ayrıca hızını, doğrultusunu,
rasyasyonunu, kütlesini ve enerjisini

57
00:03:32,969 --> 00:03:37,074
tek tek ölçebilen
dedektörler bulunmaktadır.

58
00:03:37,074 --> 00:03:40,339
Normalde madde ile antimadde
ayırt edilemez olsa da,

59
00:03:40,339 --> 00:03:44,589
ters işaretli elektrik yükleri, mıknatıs
yardımıyla belirlenmelerini sağlar.

60
00:03:44,589 --> 00:03:49,590
Şu anda Alfa Manyetik Spektrometre
her gün 50 milyon parçacığı ölçmektedir.

61
00:03:49,840 --> 00:03:54,247
Her parçacığa ilişkin veri,
gerçek zamanlı olarak uzay istasyonundan,

62
00:03:54,247 --> 00:03:57,427
CERN'deki A.M.S kontrol
odasına aktarılmaktadır.

63
00:03:57,427 --> 00:04:00,155
Önümüzdeki aylar ve yıllarda,

64
00:04:00,155 --> 00:04:03,329
antimaddeye, karanlık maddenin
olası varlığına

65
00:04:03,329 --> 00:04:05,618
ve hatta uzay yolculuğunda

66
00:04:05,618 --> 00:04:08,383
kozmik ışınların etkisinin
azaltılmasına ilişkin

67
00:04:08,383 --> 00:04:11,095
hem ilginç hem de yararlı bilgi
elde edilmesi beklenmektedir.

68
00:04:11,095 --> 00:04:15,161
Biz yeni keşiflere odaklanmışken,
siz de açık bir havada gökyüzüne bakarsanız

69
00:04:15,161 --> 00:04:17,756
Alfa Manyetik Spektrometre'nin

70
00:04:17,756 --> 00:04:21,026
kozmik sırlar taşıyan
minik ulakları aldığı yer olan

71
00:04:21,026 --> 00:04:24,207
Uluslararası Uzay İstasyonu'nu
görebilirsiniz.