Có thể nào định kiến là điều tốt?

Chúng ta thường nghĩ thiên vị và định kiến bắt nguồn từ dốt nát. Tuy nhiên nhà tâm lý học Paul Bloom lại chỉ ra rằng định kiến là tự nhiên, hợp lý ... thậm chí là đạo đức. Chìa khóa của vấn đề, theo Bloom, là hiểu được cơ chế làm việc của sự thiên vị - nhờ đó ta kiểm soát được nó khi nó sai đường.

Khi nghĩ về định kiến và thiên vị,

ta thường nghĩ đến những người
độc ác và ngu xuẩn

làm điều ngu xuẩn và độc ác.

Điều này được tóm tắt rất hay

bởi nhà phê bình người Anh
William Hazlitt

ông viết,
"Định kiến là con đẻ của ngu dốt."

Tôi muốn thuyết phục mọi người

rằng ở đây có sự nhầm lẫn.

Tôi sẽ cố thuyết phục

rằng định kiến và thiên vị

là tự nhiên,
và nhiều khi hợp lí,

thậm chí phù hợp với đạo đức,

một khi chúng ta hiểu điều này,

chúng ta sẽ ở chỗ tốt hơn
để nhận biết chúng

khi chúng đi vào chỗ sai,

khi chúng để lại
những hậu quả tệ hại,

và chúng ta ở một vị trí tốt hơn
để biết cần phải làm gì

khi điều đó xảy ra.

Vậy, hãy bắt đầu với sự rập khuôn.
Hãy nhìn vào tôi,

bạn biết tên tôi,
bạn biết vài điều về tôi,

và bạn có thể đưa ra
những đánh giá.

Bạn có thể đoán
về chủng tộc của tôi,

liên kết chính trị của tôi
niềm tin tôn giáo của tôi

Và quan trọng là, đánh giá đó
có xu hướng đúng.

Chúng ta rất giỏi những thứ này.

Và chúng ta giỏi
những thứ như vậy

vì khả năng nhận dạng mẫu người
của chúng ta

không phải là một nhận định
tùy ý trong đầu,

mà là một kết quả cụ thể

của một quá trình
khái quát chung hơn,

qua những cái
chúng ta trải nghiệm

với sự vật và con người
trong thế giới

rồi được ta sắp xếp phân loại,

và ta có thể dùng kinh nghiệm
để khái quát hóa

về những trường hợp mới
thuộc những phân loại đó.

Mọi người ở đây
đều có nhiều kinh nghiệm

với những cái ghế, những quả táo
và những con chó,

và dựa vào đó,
bạn có thể thấy

những trường hợp mới/xa lạ
và bạn có thể ức đoán,

bạn có thể ngồi trên ghế,

bạn có thể ăn quả táo,
con chó sẽ sủa.

Nhưng bây giờ,
có thể ta đã nhầm.

Cái ghế có thể sập
nếu bạn ngồi lên,

quả táo có thể có độc,
con chó có thể không sủa,

và thực tế, đây là con chó Tessie của tôi,
nó không sủa.

Nhưng phần lớn trường hợp khác,
chúng ta giỏi việc này.

Đa phần, chúng ta đều đoán đúng

cả về lĩnh vực xã hội
và không thuộc về xã hội,

và nếu chúng ta
không thể làm điều đó,

nếu ta không thể đoán định
những ca mới chúng ta gặp phải,

thì chúng ta đã không thể tồn tại.

Và thực tế, Hazlitt sau này
trong một bài luận rất hay

đã thừa nhận điều này.

Ông viết, "Không có sự giúp đỡ của
định kiến và thói quen,

tôi đã không thể tìm đường
qua căn phòng

hay không biết xử lý
trong các tình huống,

hoặc cảm giác ra sao
trong bất kỳ quan hệ nào ở đời."

Hay nói về thiên vị.

Đôi khi chúng ta
phân chia thế giới

thành ta với họ,
hay trong nhóm và ngoài nhóm

đôi khi chúng ta làm như vậy

chúng ta biết mình làm sai

và chúng ta thấy cũng xấu hổ.

Nhưng có những lúc,
chúng ta thấy tự hào

Chúng ta công khai
thừa nhận điều đó.

Ví dụ yêu thích của tôi về điều này

là câu hỏi từ vị khán giả

trong buổi tranh luận của Đảng Cộng Hòa
trước vòng bầu cử cuối cùng

(Video) Anderson Cooper: Xin mời câu hỏi,

từ khán phòng, về viện trợ nước ngoài?
Mời bà.

Khán giả: người dân Mỹ đang chịu khó khăn

trong chính nước mình ngay bây giờ

Tại sao chúng ta tiếp tục gửi viện trợ

cho các quốc gia khác

khi chúng ta cần những trợ giúp đó
cho chính mình?

AC: Thống Đốc Perry, vấn đề này thế nào?

(Vỗ tay)

Rick Perry: hoàn toàn, tôi nghĩ là nó ___

Paul Bloom: Mỗi người trên sân khấu

đều đồng ý với lập luận
trong câu hỏi của bà ấy,

nghĩa là: là người Mỹ,
chúng ta nên quan tâm hơn

đến người Mỹ
hơn là đến những người khác

Thực tế chung là người ta thường
bị ảnh hưởng

bởi cảm giác đoàn kết,
trung thành, tự hào, ái quốc

đối với đất nước
hay dân tộc mình.

Bất kể quan điểm chính trị,
nhiều người thấy tự hào là người Mỹ

và họ ưu ái nước Mỹ
hơn các nước khác

Công dân các nước khác
cũng cảm thấy tương tự về dân tộc mình

và chúng ta cũng cảm thấy như thế
về sắc tộc của chúng ta.

Nào, có thể vài bạn
sẽ phản đối điều này.

Một số người có thể
quá theo chủ nghĩa quốc tế

nên bạn nghĩ rằng
sắc tộc và dân tộc

không nên có ảnh hưởng đạo đức nào

Nhưng ngay cả những người
thời lưu cũng công nhận rằng

có sự lôi kéo

về nhóm người trong phạm vi
bạn bè và gia đình,

hay những người mà bạn thân thiết

vì chính bạn cũng có phân biệt

giữa ta với họ

Sự phân biệt này đủ tự nhiên

và đủ đạo đức,
nhưng có thể chệch hướng

đây là một phần của nghiên cứu

do nhà tâm lý xã hội vĩ đại Henri Tajfel.

Tajfel sinh ở Ba Lan vào năm 1919

Ông rời sang Pháp học đại học,

bởi vì ở Ba Lan,
người Do Thái không thể học đại học

Sau đó, ông nhập ngũ vào quân đội Pháp

trong Chiến tranh Thế giới II

Ông bị bắt và bị giam

trong một trại tù binh

Đó là thời gian khủng khiếp với ông,

vì nếu bị phát hiện là người Do Thái,

ông có thể bị chuyển đến trại tập trung,

nơi ông chắc chắn không thể sống sót.

Chiến tranh kết thúc, ông được thả

hầu hết bạn bè
và gia đình của ông đều chết.

Ông tham gia vào
các hoạt động khác nhau.

Ông giúp đỡ trẻ em mồ côi
trong chiến tranh.

Tuy nhiên, từ lâu
ông đã có sự quan tâm

dành cho khoa học về định kiến,

nên khi có một học bổng
uy tín của Anh Quốc

về định kiến được mở ra, ông đã đăng ký

và ông đã dành được nó,

sau đó, ông bắt đầu
sự nghiệp ấn tượng của mình.

Điểm khởi đầu sự nghiệp
là sự thấu hiểu

rằng cách mà hầu hết mọi người nghĩ

về Holocaust - nạn diệt chủng người Do Thái -
là sai lầm.

Nhiều người, hầu hết lúc đó đều cho rằng,

Holocaust là một kiểu đại diện cho

một số sai lầm bi kịch
của một bộ phận người Đức

một số sự thoái hóa gen,
một số cá nhân độc tài.

Tajfel phản đối điều này.

Ông cho rằng những gì
chúng ta thấy ở Holocaust

chỉ là sự cường điệu

của quá trình tâm lý tự nhiên

tồn tại trong mỗi chúng ta.

Để khám phá điều này, ông tiến hành
một loạt nghiên cứu kinh điển

với các người Anh trưởng thành.

trong một nghiên cứu của mình, ông đã

đặt đủ các loại câu hỏi cho họ,

sau đó, dựa vào câu trả lời của họ, ông nói

"Tôi đã xem xét các câu trả lời, và dựa vào đó,

tôi xác định rằng bạn hoặc là" -

ông nói với một nửa trong số họ -

''một người yêu Kadinsky,
bạn yêu tác phẩm của Kadinsky.

hoặc là một người yêu Klee,
bạn yêu tác phẩm của Klee."

Điều này hoàn toàn không có thật.

Các câu trả lời không có gì liên quan
đến Kadinsky hay Klee cả.

Họ có lẽ chưa bao giờ nghe nói
đến những nghệ sĩ này.

Tajfel chỉ ngẫu hứng chia họ ra như vậy.

Nhưng ông khám phá ra rằng
các mục phân loại là quan trọng,

Vì vậy khi sau đó ông đưa
cho các đối tượng nghiên cứu tiền

họ thích đưa tiền đó

cho các thành viên trong nhóm của họ

hơn là cho thành viên trong nhóm khác.

Tệ hơn nữa,
điều họ thực sự thích thú nhất là

đặt ra những khác biệt

giữa nhóm họ và các nhóm khác,

vì thế họ dành hết tiền
cho nhóm mình

nếu nhờ vậy họ cho nhóm khác ít tiền hơn.

Sự thiên vị được thể hiện
từ khi còn nhỏ.

Bạn đồng nghiệp và là vợ tôi,
Karen Wynn, ở đại học Yale

đã làm một loạt nghiên cứu với trẻ em

cô ấy đã đưa cho các em
những con thú bông,

và các con thú bông
có sự ưu tiên với đồ ăn

Một trong những con thú bông
có thể thích đậu xanh,

Con khác có thể thích bánh quy giòn.

Họ thí nghiệm với các em bé
có sự ưu tiên với đồ ăn

các em bé thông thường
thích bánh quy giòn hơn.

Nhưng vấn đề là điều đó
có ảnh hưởng

đến cách các em đối xử với thú bông không?
Nó có ảnh hưởng rất nhiều.

Các bé có xu hướng thích thú bông

có cùng sở thích ăn uống với mình,

tệ hơn nữa,
các bé thích những thú bông

trừng trị các thú bông khác
vì có sở thích ăn uống khác.

(Cười)

Chúng ta luôn thấy tâm lý
trong và ngoài nhóm.

Chúng ta thấy
trong mâu thuẫn chính trị

giữa các nhóm
có hệ tư tưởng khác biệt.

Chúng ta thấy trong các trường hợp
cực đoan của chiến tranh,

khi nhóm ngoại không chỉ nhận được ít hơn

mà còn bị đối xử vô nhân đạo,

như quan điểm của Nazi
cho người Do Thái

là sâu bọ, chấy rận,

hay quan điểm của người Mỹ
coi người Nhật là chuột cống.

Định kiến cũng có thể bị méo mó.

Thường thì chúng có lý và hữu ích,

nhưng đôi khi chúng lại vô lý

chúng đưa ra các câu trả lời sai

và những lúc khác

dẫn đến những hậu quả vô đạo đức.

Trường hợp được nghiên cứu nhiều nhất

là vấn đề chủng tộc.

Có một nghiên cứu hấp dẫn

trước cuộc bầu cử năm 2008

trong đó các nhà tâm lý xã hội
tìm hiểu khía cạnh

điều gì làm cho các ứng viên
được liên kết với nước Mỹ,

tựa như sự liên tưởng vô thức
với lá cờ Mỹ.

Một trong các nghiên cứu so sánh

Obama và McCain, và họ thấy rằng McCain

được cho là Mỹ hơn Obama,

Ở một chừng mực nào đó,
người ta không ngạc nhiên nghe điều này

McCain là anh hùng chiến tranh nổi tiếng,

và nhiều người dứt khoát nói rằng

ông ấy "Mỹ hoá" hơn Obama.

Nhưng họ cũng so sánh Obama

với Thủ tướng Anh Tony Blair,

và họ tìm ra rằng Blair cũng được cho là

"Mỹ hoá" hơn Obama,

ngay cả khi các đối tượng rõ ràng hiểu rằng

ông ấy không phải là người Mỹ.

Họ đã trả lời, tất nhiên,

là vì màu da của ông ấy.

ĐỊnh kiến và sự thiên vị

có những hậu quả hiện thực,

tinh tế và hết sức quan trọng.

Trong một nghiên cứu gần đây,
các nhà nghiên cứu

cho một quảng cáo lên eBay
bán thẻ bóng chày

Một số thẻ được cầm
bởi người da trắng

số khác do người da đen cầm

Chúng đều cùng là một loại thẻ.

Những thẻ do người da đen cầm

được trả giá ít hơn đáng kể

so với những thẻ người da trắng cầm.

Trong một nghiên cứu tiến hành
tại Stanford,

các nhà tâm lý nghên cứu
các trường hợp của người

bị kết án do giết chết một người da trắng.

Kết quả là, các thông tin như nhau

bạn có rất nhiều khả năng sẽ bị hành hình

nếu bạn trông giống người đàn ông bên phải

hơn người đàn ông bên trái,

nguyên nhân chủ yếu là vì

người bên phải trông giống hơn
với nguyên mẫu người da đen,

với nguyên mẫu người Mỹ gốc Phi,

và điều đó ảnh hưởng
đến phán quyết của người ta

về việc nên làm gì với anh ta.

Bây giờ chúng ta đã hiểu về nó,

vậy chúng ta đối phó ra sao?

Có một vài con đường.

Một cách là giáo dục

về phản ứng tâm lý

về sự cảm thông,

mà chúng ta thường làm
qua các câu chuyện.

Nếu bạn là một vị phụ huynh cởi mở

bạn muốn khuyến khích con cái

tin vào các tiêu chuẩn
của gia đình phi truyền thống,

bạn có thể cho con xem sách như thế này.
[''Heather có hai mẹ'']

Nếu bạn là người bảo thủ và quan điểm khác,

bạn có thể cho con bạn xem sách như thế này.

(Cười) [''Cứu! Mẹ ơi! Có người Tự do
ở dưới giường con!'']

Nói chung, các câu chuyện có thể biến đổi

những người xa lạ vô danh
thành những người quan trọng,

và ý nghĩ chúng ta
quan tâm đến người khác

khi chúng ta tập trung vào họ
với tư cách là những cá nhân

là điều đã được chứng minh qua suốt lịch sử

Stalin có thể đã nói

''Một cái chết là một bi kịch,

triệu cái chết là một thống kê''

Mẹ Teresa đã nói

''Nếu tôi nhìn vào đám đông,
tôi sẽ không thể hành động.

Nếu tôi nhìn vào cá thể,
thì tôi có thể.''

Các nhà tâm lý
đã nghiên cứu điều này.

Ví dụ, trong một nghiên cứu

người ta nhận được một danh sách
về vấn đề của một khủng hoảng,

để xem họ sẽ đóng góp tới mức nào

để giải quyết vấn đề đó,

một nhóm khác
không nhận được thông tin nào

nhưng họ được cho biết về một cá nhân

với tên tuổi và nhận dạng,

Kết quả là họ đóng góp nhiều hơn.

Tôi nghĩ không có gì bí mật ở đây cả

với những người tham gia
hoạt động từ thiện.

Người ta thường không dồn cho mọi người

những thông tin và số liệu.

Mà bạn cho họ xem những khuôn mặt,

bạn giới thiệu con người với họ.

Có thể là bằng cách
mở rộng sự cảm thông tới

một cá nhân, có thể họ sẽ mở rộng

tới cộng đồng của cá nhân đó.

Đây là Harriet Beecher Stowe.

Câu chuyện, có lẽ chỉ là giai thoại,

rằng Tổng thống Lincoln mời cô ấy

tới Nhà Trắng vào giữa cuộc Nội chiến

và nói với cô ấy rằng,

''Cô là cô gái nhỏ bé
đã bắt đầu cuộc chiến lớn lao này."

Ông nói về cuốn ''Túp lều bác Tôm''

"Túp lều bác Tôm" không phải là
một cuốn sách tuyệt tác về triết học

về thần học hay kể cả của văn học,

nhưng nó đã làm được một điều to lớn

là giúp cho người ta đặt mình vào hoàn cảnh

của những người mà họ không bao giờ muốn rơi vào

hoàn cảnh của những người nô lệ.

Đó có thể là một chất xúc tác

cho sự thay đổi lớn lao của xã hội.

Mới gần đây, hãy nhìn vào nước Mỹ

trong vài thập kỷ qua

có một vài lý do để tin rằng những show
như "The Cosby Show''

đã thay đổi căn bản thái độ của người Mỹ
với người Mỹ gốc Phi,

trong khi những show như
''Will và Grace'' hay ''Gia đình hiện đại''

thay đổi thái độ của người Mỹ

đối với người đồng tính nam và nữ.

Không phải là cường điệu khi nói rằng

chất xúc tác chính ở Mỹ cho sự thay đổi đạo đức

là một vở hài kịch của tình huống.

Nó không chỉ là vấn đề của cảm xúc,

Tôi muốn kết thúc bằng lời kêu gọi

sử dụng sức mạnh của lý trí.

Ở một vài điểm trong cuốn sách tuyệt vời

''Những Thiên thần thánh thiện
của bản tính chúng ta'',

Steven Pinker chỉ ra

Kinh Cựu Ước nói
hãy yêu thương người lân cận của bạn,

còn Kinh Tân Ước nói,
hãy yêu thương kẻ thù của bạn.

nhưng tôi không yêu thương ai
trong số đó cả, thật sự không,

tuy nhiên tôi cũng chẳng muốn
giết chết họ.

Tôi biết tôi có nghĩa vụ của tôi với họ,

đạo đức của tôi có thiện cảm với họ,
niềm tin đạo đức của tôi

định hướng cách ứng xử của tôi với họ,

nhưng đó không phải xuất phát từ tình yêu.

Nền tảng của điều đó l
à sự thấu hiểu về quyền con người,

tin rằng cuộc sống của họ có giá trị với họ

giống như cuộc sống của tôi đối với tôi,

để bổ sung cho điều này,
ông đã kể một câu chuyện

bởi nhà triết học vĩ đại Adam Smith

và tôi cũng muốn kể câu chuyện này,

nhưng tôi sẽ điều chỉnh một chút

cho hợp với thời hiện đại.

Adam Smith yêu cầu bạn phải tưởng tượng đến

cái chết của hàng nghìn người

và tưởng tượng hàng nghìn người đó

ở một nước không quen thuộc với bạn.

Nó có thể là Trung Quốc hay Ấn Độ
hoặc một nước ở châu Phi.

Smith nói bạn sẽ phản ứng thế nào?

Và bạn có thể nói, điều đó quả là tồi tệ,

và bạn tiếp tục cuộc sống của mình.

Nếu bạn mở Thời báo New York
trên mạng hay gì khác,

bạn thấy, trong thực tế,
điều này vốn luôn diễn ra,

chúng ta vẫn tiếp tục cuộc sống của mình.

Tuy nhiên, thay vì đó, Smith nói

bạn được biết rằng ngày mai

ngón tay út của bạn sẽ bị chặt đứt.

Smith chỉ ra nó sẽ là vấn đề lớn.

Bạn có thể mất ngủ đêm đó

lo lắng nghĩ đến việc ấy.

Thế thì nó đặt ra một câu hỏi:

Liệu bạn có hy sinh hàng nghìn người

để cứu ngón tay út của bạn không?

Giờ thì cứ âm thầm trả lời trong đầu nhé,

Smith cho thấy rằng , hoàn toàn không,

thật là khủng khiếp.

Và một vấn đề nữa

như cách Smith đưa ra

''Khi cảm giác thụ động của chúng ta
hầu như luôn luôn

là ti tiện và ích kỷ,

làm sao các nguyên tắc chủ động của chúng ta

lại hào hiệp và cao quý đến vậy?''

Câu trả lời của Smith là ''Đó là lý trí

nguyên tắc và lương tâm,

Điều này kêu gọi chúng ta

với một tiếng gọi có khả năng làm kinh ngạc
sự tự tin quá mức của đam mê,

chúng ta chỉ là một trong vô số,

bình đẳng như bất kỳ ai khác.''

Phần cuối này là cái thường được gọi

là nguyên tắc của sự công bằng.

Nguyên tắc này được thể hiện rõ ràng

qua tất cả tôn giáo trên thế giới,

trong tất cả hình thức khác nhau
của các nguyên tắc vàng

và tất cả luân lý đạo đức của thế giới,

tuy có khác nhau theo nhiều cách thức

nhưng cùng chia sẻ một tiền đề
rằng chúng ta nên đánh giá đạo đức

như một kiểu quan điểm về sự công bằng.

Diễn đạt hay nhất quan điểm này

với tôi, thật sự không phải bởi nhà
thần học hay triết học

mà là từ Humphrey Bogart

trong phần cuối phim ''Casablanca''

Anh ta nói với người tình

rằng họ phải chia ly

cho những điều tốt đẹp cao cả,

và anh nói với cô,
tôi sẽ không nhại giọng anh ấy

rằng ''Chẳng khó để nhận ra '

vấn đề của ba con người nhỏ bé

đừng góp thêm vào bể khổ
của thế giới cuồng điên này''

Lý trí sẽ giúp chúng ta
chế ngự cảm xúc

Lý trí thúc đẩy chúng ta

mở rộng lòng cảm thông

thôi thúc chúng ta viết một cuốn truyện
như ''Túp lều Bác Tôm,''

hay đọc một cuốn truyện như vậy.

lý trí còn giúp ta sáng tạo ra

các phong tục, điều cấm kỵ và luật pháp

những thứ sẽ kiềm chế chúng ta

khỏi những hành động bốc đồng

khi, như những kẻ có lý trí, cảm thấy là

chúng ta nên kiềm chế.

Đó chính là Hiến pháp.

Hiến pháp là cái được thiết lập
từ trong quá khứ

được áp dụng trong hiện tại,

nó chính là cái tuyên bố

bất kể chúng ta có thể bỏ phiếu tái bầu

một vị tổng thổng yêu thích
cho nhiệm kỳ thứ ba

hay bất kể người Mỹ da trắng muốn chọn

duy trì chế độ nô lệ,
điều đó là không thể được.

Chúng ta giới hạn bản thân mình.

Và chúng ta ràng buộc bản thân
theo cách khác nữa.

Chúng ta biết khi phải lựa chọn ai đó

cho một công việc, một phần thưởng

chúng ta rất thiên vị bởi chủng tộc

chúng ta thiên vị bởi giới tính,

bởi sự hấp dẫn của người đó,

và đôi khi, chúng ta nói
''Thế đấy, kiểu nó phải thế''

Nhưng lúc khác chúng ta thấy
''Đó là sai lầm"

Vì thế để chiến đấu với nó,

chúng ta không chỉ phải cố gắng hơn

mà chúng ta còn phải
tạo nên các tình huống

trong đó các nguồn thông tin
không thể làm chúng ta thiên vị

Điều đó giải thích tại sao

nhiều nhạc sỹ dàn nhạc giao hưởng
đứng sau cánh gà,

vì thế thông tin duy nhất mà họ có

là thông tin mà họ cho là quan trọng.

Tôi nghĩ rằng định kiến và thiên vị

biểu hiện tính hai mặt căn bản
của bản tính con người.

Chúng ta có trực giác, bản năng, cảm xúc,

và chúng tác động lên
phán xét và hành động của chúng ta

kể cả tốt và xấu,

nhưng chúng ta cũng có
khả năng cân nhắc hợp lý

và hoạch định thông minh,

chúng ta có thể sử dụng điều này,
trong một vài trường hợp,

để thôi thúc và nuôi dưỡng
cảm xúc của chúng ta,

hoặc để kiềm chế,
trong những trường hợp khác.

Và đó chính là cách

lý trí giúp chúng ta
xây một thế giới tốt đẹp hơn.

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay)