1
00:00:00,844 --> 00:00:03,222
Khi nghĩ về định kiến và thiên vị,

2
00:00:03,222 --> 00:00:05,366
ta thường nghĩ đến những người
độc ác và ngu xuẩn

3
00:00:05,366 --> 00:00:07,820
làm điều ngu xuẩn và độc ác.

4
00:00:07,820 --> 00:00:09,890
Điều này được tóm tắt rất hay

5
00:00:09,890 --> 00:00:12,358
bởi nhà phê bình người Anh 
William Hazlitt

6
00:00:12,358 --> 00:00:15,293
ông viết, 
"Định kiến là con đẻ của ngu dốt."

7
00:00:15,293 --> 00:00:17,405
Tôi muốn thuyết phục mọi người

8
00:00:17,405 --> 00:00:19,040
rằng ở đây có sự nhầm lẫn.

9
00:00:19,040 --> 00:00:20,772
Tôi sẽ cố thuyết phục

10
00:00:20,772 --> 00:00:22,495
rằng định kiến và thiên vị

11
00:00:22,495 --> 00:00:25,783
là tự nhiên, 
và nhiều khi hợp lí,

12
00:00:25,783 --> 00:00:27,614
thậm chí phù hợp với đạo đức,

13
00:00:27,614 --> 00:00:29,866
một khi chúng ta hiểu điều này,

14
00:00:29,866 --> 00:00:32,375
chúng ta sẽ ở chỗ tốt hơn 
để nhận biết chúng

15
00:00:32,375 --> 00:00:33,432
khi chúng đi vào chỗ sai,

16
00:00:33,432 --> 00:00:35,200
khi chúng để lại 
những hậu quả tệ hại,

17
00:00:35,200 --> 00:00:37,525
và chúng ta ở một vị trí tốt hơn
để biết cần phải làm gì

18
00:00:37,525 --> 00:00:39,207
khi điều đó xảy ra.

19
00:00:39,207 --> 00:00:42,234
Vậy, hãy bắt đầu với sự rập khuôn.
Hãy nhìn vào tôi,

20
00:00:42,234 --> 00:00:44,480
bạn biết tên tôi, 
bạn biết vài điều về tôi,

21
00:00:44,480 --> 00:00:46,309
và bạn có thể đưa ra 
những đánh giá.

22
00:00:46,309 --> 00:00:48,573
Bạn có thể đoán 
về chủng tộc của tôi,

23
00:00:48,623 --> 00:00:51,387
liên kết chính trị của tôi
niềm tin tôn giáo của tôi

24
00:00:51,387 --> 00:00:54,463
Và quan trọng là, đánh giá đó 
có xu hướng đúng.

25
00:00:54,473 --> 00:00:56,352
Chúng ta rất giỏi những thứ này.

26
00:00:56,352 --> 00:00:57,974
Và chúng ta giỏi 
những thứ như vậy

27
00:00:57,974 --> 00:01:00,907
vì khả năng nhận dạng mẫu người
của chúng ta

28
00:01:00,907 --> 00:01:03,910
không phải là một nhận định
tùy ý trong đầu,

29
00:01:03,910 --> 00:01:06,260
mà là một kết quả cụ thể

30
00:01:06,260 --> 00:01:07,916
của một quá trình 
khái quát chung hơn,

31
00:01:07,916 --> 00:01:09,735
qua những cái 
chúng ta trải nghiệm

32
00:01:09,735 --> 00:01:10,975
với sự vật và con người 
trong thế giới

33
00:01:10,975 --> 00:01:12,675
rồi được ta sắp xếp phân loại,

34
00:01:12,675 --> 00:01:14,781
và ta có thể dùng kinh nghiệm
để khái quát hóa

35
00:01:14,781 --> 00:01:17,271
về những trường hợp mới 
thuộc những phân loại đó.

36
00:01:17,271 --> 00:01:19,800
Mọi người ở đây 
đều có nhiều kinh nghiệm

37
00:01:19,800 --> 00:01:21,607
với những cái ghế, những quả táo 
và những con chó,

38
00:01:21,607 --> 00:01:23,470
và dựa vào đó, 
bạn có thể thấy

39
00:01:23,480 --> 00:01:25,748
những trường hợp mới/xa lạ
và bạn có thể ức đoán,

40
00:01:25,748 --> 00:01:27,418
bạn có thể ngồi trên ghế,

41
00:01:27,418 --> 00:01:29,684
bạn có thể ăn quả táo, 
con chó sẽ sủa.

42
00:01:29,684 --> 00:01:31,393
Nhưng bây giờ, 
có thể ta đã nhầm.

43
00:01:31,393 --> 00:01:32,783
Cái ghế có thể sập 
nếu bạn ngồi lên,

44
00:01:32,783 --> 00:01:33,863
quả táo có thể có độc, 
con chó có thể không sủa,

45
00:01:33,863 --> 00:01:37,975
và thực tế, đây là con chó Tessie của tôi,
nó không sủa.

46
00:01:37,975 --> 00:01:41,044
Nhưng phần lớn trường hợp khác, 
chúng ta giỏi việc này.

47
00:01:41,044 --> 00:01:42,794
Đa phần, chúng ta đều đoán đúng

48
00:01:42,794 --> 00:01:44,774
cả về lĩnh vực xã hội 
và không thuộc về xã hội,

49
00:01:44,774 --> 00:01:46,664
và nếu chúng ta
không thể làm điều đó,

50
00:01:46,664 --> 00:01:49,593
nếu ta không thể đoán định
những ca mới chúng ta gặp phải,

51
00:01:49,593 --> 00:01:51,279
thì chúng ta đã không thể tồn tại.

52
00:01:51,279 --> 00:01:54,789
Và thực tế, Hazlitt sau này
trong một bài luận rất hay

53
00:01:54,789 --> 00:01:55,889
đã thừa nhận điều này.

54
00:01:55,899 --> 00:01:58,204
Ông viết, "Không có sự giúp đỡ của 
định kiến và thói quen,

55
00:01:58,204 --> 00:02:00,756
tôi đã không thể tìm đường
qua căn phòng

56
00:02:00,756 --> 00:02:03,408
hay không biết xử lý
trong các tình huống,

57
00:02:03,408 --> 00:02:07,891
hoặc cảm giác ra sao
trong bất kỳ quan hệ nào ở đời."

58
00:02:07,891 --> 00:02:08,991
Hay nói về thiên vị.

59
00:02:08,991 --> 00:02:11,358
Đôi khi chúng ta 
phân chia thế giới

60
00:02:11,358 --> 00:02:13,938
thành ta với họ, 
hay trong nhóm và ngoài nhóm

61
00:02:13,938 --> 00:02:15,200
đôi khi chúng ta làm như vậy

62
00:02:15,200 --> 00:02:16,920
chúng ta biết mình làm sai

63
00:02:16,920 --> 00:02:18,480
và chúng ta thấy cũng xấu hổ.

64
00:02:18,480 --> 00:02:19,740
Nhưng có những lúc,
chúng ta thấy tự hào

65
00:02:19,740 --> 00:02:21,293
Chúng ta công khai 
thừa nhận điều đó.

66
00:02:21,293 --> 00:02:23,006
Ví dụ yêu thích của tôi về điều này

67
00:02:23,006 --> 00:02:24,458
là câu hỏi từ vị khán giả

68
00:02:24,458 --> 00:02:27,980
trong buổi tranh luận của Đảng Cộng Hòa 
trước vòng bầu cử cuối cùng

69
00:02:28,000 --> 00:02:30,447
(Video) Anderson Cooper: Xin mời câu hỏi,

70
00:02:30,447 --> 00:02:33,999
từ khán phòng, về viện trợ nước ngoài? 
Mời bà.

71
00:02:33,999 --> 00:02:36,426
Khán giả: người dân Mỹ đang chịu khó khăn

72
00:02:36,426 --> 00:02:39,046
trong chính nước mình ngay bây giờ

73
00:02:39,046 --> 00:02:41,453
Tại sao chúng ta tiếp tục gửi viện trợ

74
00:02:41,453 --> 00:02:43,131
cho các quốc gia khác

75
00:02:43,131 --> 00:02:46,997
khi chúng ta cần những trợ giúp đó 
cho chính mình?

76
00:02:46,997 --> 00:02:49,570
AC: Thống Đốc Perry, vấn đề này thế nào?

77
00:02:49,570 --> 00:02:50,105
(Vỗ tay)

78
00:02:50,105 --> 00:02:52,682
Rick Perry: hoàn toàn, tôi nghĩ là nó ___

79
00:02:52,682 --> 00:02:55,040
Paul Bloom: Mỗi người trên sân khấu

80
00:02:55,040 --> 00:02:57,600
đều đồng ý với lập luận 
trong câu hỏi của bà ấy,

81
00:02:57,620 --> 00:03:00,041
nghĩa là: là người Mỹ, 
chúng ta nên quan tâm hơn

82
00:03:00,051 --> 00:03:01,726
đến người Mỹ 
hơn là đến những người khác

83
00:03:01,726 --> 00:03:04,296
Thực tế chung là người ta thường 
bị ảnh hưởng

84
00:03:04,296 --> 00:03:07,321
bởi cảm giác đoàn kết, 
trung thành, tự hào, ái quốc

85
00:03:07,321 --> 00:03:09,559
đối với đất nước 
hay dân tộc mình.

86
00:03:09,559 --> 00:03:12,725
Bất kể quan điểm chính trị, 
nhiều người thấy tự hào là người Mỹ

87
00:03:12,725 --> 00:03:15,090
và họ ưu ái nước Mỹ
hơn các nước khác

88
00:03:15,090 --> 00:03:18,442
Công dân các nước khác 
cũng cảm thấy tương tự về dân tộc mình

89
00:03:18,442 --> 00:03:20,822
và chúng ta cũng cảm thấy như thế 
về sắc tộc của chúng ta.

90
00:03:20,822 --> 00:03:22,962
Nào, có thể vài bạn 
sẽ phản đối điều này.

91
00:03:22,962 --> 00:03:24,712
Một số người có thể
quá theo chủ nghĩa quốc tế

92
00:03:24,712 --> 00:03:26,653
nên bạn nghĩ rằng 
sắc tộc và dân tộc

93
00:03:26,653 --> 00:03:28,817
không nên có ảnh hưởng đạo đức nào

94
00:03:28,817 --> 00:03:31,270
Nhưng ngay cả những người 
thời lưu cũng công nhận rằng

95
00:03:31,270 --> 00:03:32,482
có sự lôi kéo

96
00:03:32,482 --> 00:03:34,896
về nhóm người trong phạm vi
bạn bè và gia đình,

97
00:03:34,896 --> 00:03:37,357
hay những người mà bạn thân thiết

98
00:03:37,357 --> 00:03:38,728
vì chính bạn cũng có phân biệt

99
00:03:38,728 --> 00:03:40,839
giữa ta với họ

100
00:03:40,839 --> 00:03:43,064
Sự phân biệt này đủ tự nhiên

101
00:03:43,064 --> 00:03:45,977
và đủ đạo đức, 
nhưng có thể chệch hướng

102
00:03:45,977 --> 00:03:48,001
đây là một phần của nghiên cứu

103
00:03:48,001 --> 00:03:50,560
do nhà tâm lý xã hội vĩ đại Henri Tajfel.

104
00:03:50,560 --> 00:03:52,999
Tajfel sinh ở Ba Lan vào năm 1919

105
00:03:52,999 --> 00:03:55,444
Ông rời sang Pháp học đại học,

106
00:03:55,444 --> 00:03:58,533
bởi vì ở Ba Lan, 
người Do Thái không thể học đại học

107
00:03:58,533 --> 00:04:00,818
Sau đó, ông nhập ngũ vào quân đội Pháp

108
00:04:00,818 --> 00:04:02,358
trong Chiến tranh Thế giới II

109
00:04:02,358 --> 00:04:03,741
Ông bị bắt và bị giam

110
00:04:03,741 --> 00:04:05,150
trong một trại tù binh

111
00:04:05,150 --> 00:04:07,451
Đó là thời gian khủng khiếp với ông,

112
00:04:07,451 --> 00:04:09,848
vì nếu bị phát hiện là người Do Thái,

113
00:04:09,848 --> 00:04:12,126
ông có thể bị chuyển đến trại tập trung,

114
00:04:12,126 --> 00:04:14,318
nơi ông chắc chắn không thể sống sót.

115
00:04:14,318 --> 00:04:16,380
Chiến tranh kết thúc, ông được thả

116
00:04:16,380 --> 00:04:18,857
hầu hết bạn bè 
và gia đình của ông đều chết.

117
00:04:18,857 --> 00:04:20,892
Ông tham gia vào 
các hoạt động khác nhau.

118
00:04:20,892 --> 00:04:22,259
Ông giúp đỡ trẻ em mồ côi 
trong chiến tranh.

119
00:04:22,259 --> 00:04:24,420
Tuy nhiên, từ lâu 
ông đã có sự quan tâm

120
00:04:24,420 --> 00:04:25,991
dành cho khoa học về định kiến,

121
00:04:25,991 --> 00:04:27,666
nên khi có một học bổng 
uy tín của Anh Quốc

122
00:04:27,666 --> 00:04:29,726
về định kiến được mở ra, ông đã đăng ký

123
00:04:29,726 --> 00:04:30,981
và ông đã dành được nó,

124
00:04:30,981 --> 00:04:33,258
sau đó, ông bắt đầu 
sự nghiệp ấn tượng của mình.

125
00:04:33,258 --> 00:04:35,588
Điểm khởi đầu sự nghiệp 
là sự thấu hiểu

126
00:04:35,588 --> 00:04:37,807
rằng cách mà hầu hết mọi người nghĩ

127
00:04:37,807 --> 00:04:40,257
về Holocaust - nạn diệt chủng người Do Thái - 
là sai lầm.

128
00:04:40,257 --> 00:04:42,723
Nhiều người, hầu hết lúc đó đều cho rằng,

129
00:04:42,723 --> 00:04:44,809
Holocaust là một kiểu đại diện cho

130
00:04:44,809 --> 00:04:47,660
một số sai lầm bi kịch 
của một bộ phận người Đức

131
00:04:47,660 --> 00:04:50,794
một số sự thoái hóa gen, 
một số cá nhân độc tài.

132
00:04:50,794 --> 00:04:53,178
Tajfel phản đối điều này.

133
00:04:53,178 --> 00:04:56,016
Ông cho rằng những gì 
chúng ta thấy ở Holocaust

134
00:04:56,016 --> 00:04:57,409
chỉ là sự cường điệu

135
00:04:57,409 --> 00:04:59,230
của quá trình tâm lý tự nhiên

136
00:04:59,230 --> 00:05:00,828
tồn tại trong mỗi chúng ta.

137
00:05:00,828 --> 00:05:04,569
Để khám phá điều này, ông tiến hành 
một loạt nghiên cứu kinh điển

138
00:05:04,569 --> 00:05:06,374
với các người Anh trưởng thành.

139
00:05:06,374 --> 00:05:09,078
trong một nghiên cứu của mình, ông đã

140
00:05:09,078 --> 00:05:10,607
đặt đủ các loại câu hỏi cho họ,

141
00:05:10,607 --> 00:05:12,409
sau đó, dựa vào câu trả lời của họ, ông nói

142
00:05:12,409 --> 00:05:14,383
"Tôi đã xem xét các câu trả lời, và dựa vào đó,

143
00:05:14,383 --> 00:05:16,140
tôi xác định rằng bạn hoặc là" -

144
00:05:16,140 --> 00:05:17,847
ông nói với một nửa trong số họ -

145
00:05:17,847 --> 00:05:20,603
''một người yêu Kadinsky, 
bạn yêu tác phẩm của Kadinsky.

146
00:05:20,603 --> 00:05:23,610
hoặc là một người yêu Klee, 
bạn yêu tác phẩm của Klee."

147
00:05:23,610 --> 00:05:25,138
Điều này hoàn toàn không có thật.

148
00:05:25,138 --> 00:05:28,164
Các câu trả lời không có gì liên quan 
đến Kadinsky hay Klee cả.

149
00:05:28,164 --> 00:05:30,892
Họ có lẽ chưa bao giờ nghe nói 
đến những nghệ sĩ này.

150
00:05:30,892 --> 00:05:32,952
Tajfel chỉ ngẫu hứng chia họ ra như vậy.

151
00:05:32,952 --> 00:05:36,313
Nhưng ông khám phá ra rằng 
các mục phân loại là quan trọng,

152
00:05:36,313 --> 00:05:39,434
Vì vậy khi sau đó ông đưa 
cho các đối tượng nghiên cứu tiền

153
00:05:39,434 --> 00:05:40,740
họ thích đưa tiền đó

154
00:05:40,740 --> 00:05:42,570
cho các thành viên trong nhóm của họ

155
00:05:42,570 --> 00:05:44,773
hơn là cho thành viên trong nhóm khác.

156
00:05:44,773 --> 00:05:47,170
Tệ hơn nữa, 
điều họ thực sự thích thú nhất là

157
00:05:47,170 --> 00:05:48,576
đặt ra những khác biệt

158
00:05:48,576 --> 00:05:50,412
giữa nhóm họ và các nhóm khác,

159
00:05:50,412 --> 00:05:52,680
vì thế họ dành hết tiền 
cho nhóm mình

160
00:05:52,680 --> 00:05:57,118
nếu nhờ vậy họ cho nhóm khác ít tiền hơn.

161
00:05:57,118 --> 00:06:00,056
Sự thiên vị được thể hiện 
từ khi còn nhỏ.

162
00:06:00,056 --> 00:06:02,626
Bạn đồng nghiệp và là vợ tôi,
Karen Wynn, ở đại học Yale

163
00:06:02,626 --> 00:06:04,727
đã làm một loạt nghiên cứu với trẻ em

164
00:06:04,727 --> 00:06:06,949
cô ấy đã đưa cho các em 
những con thú bông,

165
00:06:06,949 --> 00:06:09,394
và các con thú bông 
có sự ưu tiên với đồ ăn

166
00:06:09,394 --> 00:06:11,836
Một trong những con thú bông 
có thể thích đậu xanh,

167
00:06:11,836 --> 00:06:13,541
Con khác có thể thích bánh quy giòn.

168
00:06:13,541 --> 00:06:16,250
Họ thí nghiệm với các em bé 
có sự ưu tiên với đồ ăn

169
00:06:16,250 --> 00:06:18,850
các em bé thông thường 
thích bánh quy giòn hơn.

170
00:06:18,850 --> 00:06:20,972
Nhưng vấn đề là điều đó 
có ảnh hưởng

171
00:06:20,972 --> 00:06:24,998
đến cách các em đối xử với thú bông không? 
Nó có ảnh hưởng rất nhiều.

172
00:06:24,998 --> 00:06:26,967
Các bé có xu hướng thích thú bông

173
00:06:26,967 --> 00:06:28,756
có cùng sở thích ăn uống với mình,

174
00:06:28,756 --> 00:06:31,312
tệ hơn nữa, 
các bé thích những thú bông

175
00:06:31,312 --> 00:06:34,797
trừng trị các thú bông khác 
vì có sở thích ăn uống khác.

176
00:06:34,797 --> 00:06:37,604
(Cười)

177
00:06:37,604 --> 00:06:40,436
Chúng ta luôn thấy tâm lý 
trong và ngoài nhóm.

178
00:06:40,436 --> 00:06:42,900
Chúng ta thấy 
trong mâu thuẫn chính trị

179
00:06:42,900 --> 00:06:45,074
giữa các nhóm
có hệ tư tưởng khác biệt.

180
00:06:45,074 --> 00:06:48,670
Chúng ta thấy trong các trường hợp 
cực đoan của chiến tranh,

181
00:06:48,670 --> 00:06:51,827
khi nhóm ngoại không chỉ nhận được ít hơn

182
00:06:51,827 --> 00:06:53,335
mà còn bị đối xử vô nhân đạo,

183
00:06:53,335 --> 00:06:55,985
như quan điểm của Nazi 
cho người Do Thái

184
00:06:55,985 --> 00:06:57,440
là sâu bọ, chấy rận,

185
00:06:57,440 --> 00:07:01,196
hay quan điểm của người Mỹ 
coi người Nhật là chuột cống.

186
00:07:01,196 --> 00:07:03,550
Định kiến cũng có thể bị méo mó.

187
00:07:03,550 --> 00:07:06,251
Thường thì chúng có lý và hữu ích,

188
00:07:06,251 --> 00:07:08,355
nhưng đôi khi chúng lại vô lý

189
00:07:08,355 --> 00:07:10,251
chúng đưa ra các câu trả lời sai

190
00:07:10,251 --> 00:07:11,478
và những lúc khác

191
00:07:11,478 --> 00:07:13,963
dẫn đến những hậu quả vô đạo đức.

192
00:07:13,963 --> 00:07:16,381
Trường hợp được nghiên cứu nhiều nhất

193
00:07:16,381 --> 00:07:17,448
là vấn đề chủng tộc.

194
00:07:17,448 --> 00:07:19,175
Có một nghiên cứu hấp dẫn

195
00:07:19,175 --> 00:07:20,929
trước cuộc bầu cử năm 2008

196
00:07:20,929 --> 00:07:23,955
trong đó các nhà tâm lý xã hội 
tìm hiểu khía cạnh

197
00:07:23,955 --> 00:07:27,397
điều gì làm cho các ứng viên 
được liên kết với nước Mỹ,

198
00:07:27,397 --> 00:07:31,002
tựa như sự liên tưởng vô thức 
với lá cờ Mỹ.

199
00:07:31,002 --> 00:07:32,358
Một trong các nghiên cứu so sánh

200
00:07:32,358 --> 00:07:34,372
Obama và McCain, và họ thấy rằng McCain

201
00:07:34,372 --> 00:07:37,766
được cho là Mỹ hơn Obama,

202
00:07:37,766 --> 00:07:40,339
Ở một chừng mực nào đó, 
người ta không ngạc nhiên nghe điều này

203
00:07:40,339 --> 00:07:42,257
McCain là anh hùng chiến tranh nổi tiếng,

204
00:07:42,257 --> 00:07:43,916
và nhiều người dứt khoát nói rằng

205
00:07:43,916 --> 00:07:46,616
ông ấy "Mỹ hoá" hơn Obama.

206
00:07:46,616 --> 00:07:48,553
Nhưng họ cũng so sánh Obama

207
00:07:48,553 --> 00:07:51,069
với Thủ tướng Anh Tony Blair,

208
00:07:51,069 --> 00:07:53,330
và họ tìm ra rằng Blair cũng được cho là

209
00:07:53,330 --> 00:07:55,837
"Mỹ hoá" hơn Obama,

210
00:07:55,837 --> 00:07:57,910
ngay cả khi các đối tượng rõ ràng hiểu rằng

211
00:07:57,910 --> 00:08:00,900
ông ấy không phải là người Mỹ.

212
00:08:00,900 --> 00:08:02,324
Họ đã trả lời, tất nhiên,

213
00:08:02,324 --> 00:08:05,375
là vì màu da của ông ấy.

214
00:08:05,375 --> 00:08:07,426
ĐỊnh kiến và sự thiên vị

215
00:08:07,426 --> 00:08:09,076
có những hậu quả hiện thực,

216
00:08:09,076 --> 00:08:12,008
tinh tế và hết sức quan trọng.

217
00:08:12,008 --> 00:08:14,710
Trong một nghiên cứu gần đây, 
các nhà nghiên cứu

218
00:08:14,710 --> 00:08:17,539
cho một quảng cáo lên eBay 
bán thẻ bóng chày

219
00:08:17,539 --> 00:08:20,413
Một số thẻ được cầm 
bởi người da trắng

220
00:08:20,413 --> 00:08:21,631
số khác do người da đen cầm

221
00:08:21,631 --> 00:08:23,210
Chúng đều cùng là một loại thẻ.

222
00:08:23,210 --> 00:08:24,454
Những thẻ do người da đen cầm

223
00:08:24,454 --> 00:08:26,521
được trả giá ít hơn đáng kể

224
00:08:26,521 --> 00:08:29,005
so với những thẻ người da trắng cầm.

225
00:08:29,005 --> 00:08:31,367
Trong một nghiên cứu tiến hành 
tại Stanford,

226
00:08:31,367 --> 00:08:35,597
các nhà tâm lý nghên cứu 
các trường hợp của người

227
00:08:35,597 --> 00:08:39,166
bị kết án do giết chết một người da trắng.

228
00:08:39,166 --> 00:08:41,970
Kết quả là, các thông tin như nhau

229
00:08:41,970 --> 00:08:44,340
bạn có rất nhiều khả năng sẽ bị hành hình

230
00:08:44,340 --> 00:08:46,117
nếu bạn trông giống người đàn ông bên phải

231
00:08:46,117 --> 00:08:48,090
hơn người đàn ông bên trái,

232
00:08:48,090 --> 00:08:50,119
nguyên nhân chủ yếu là vì

233
00:08:50,119 --> 00:08:52,653
người bên phải trông giống hơn
với nguyên mẫu người da đen,

234
00:08:52,653 --> 00:08:55,283
với nguyên mẫu người Mỹ gốc Phi,

235
00:08:55,283 --> 00:08:57,332
và điều đó ảnh hưởng 
đến phán quyết của người ta

236
00:08:57,332 --> 00:08:59,103
về việc nên làm gì với anh ta.

237
00:08:59,103 --> 00:09:00,650
Bây giờ chúng ta đã hiểu về nó,

238
00:09:00,650 --> 00:09:02,307
vậy chúng ta đối phó ra sao?

239
00:09:02,307 --> 00:09:03,929
Có một vài con đường.

240
00:09:03,929 --> 00:09:05,363
Một cách là giáo dục

241
00:09:05,363 --> 00:09:07,409
về phản ứng tâm lý

242
00:09:07,409 --> 00:09:09,542
về sự cảm thông,

243
00:09:09,542 --> 00:09:11,415
mà chúng ta thường làm
qua các câu chuyện.

244
00:09:11,415 --> 00:09:13,980
Nếu bạn là một vị phụ huynh cởi mở

245
00:09:13,980 --> 00:09:15,852
bạn muốn khuyến khích con cái

246
00:09:15,852 --> 00:09:18,226
tin vào các tiêu chuẩn 
của gia đình phi truyền thống,

247
00:09:18,226 --> 00:09:20,499
bạn có thể cho con xem sách như thế này. 
[''Heather có hai mẹ'']

248
00:09:20,499 --> 00:09:22,225
Nếu bạn là người bảo thủ và quan điểm khác,

249
00:09:22,225 --> 00:09:24,156
bạn có thể cho con bạn xem sách như thế này.

250
00:09:24,156 --> 00:09:25,905
(Cười) [''Cứu! Mẹ ơi! Có người Tự do
ở dưới giường con!'']

251
00:09:25,905 --> 00:09:29,241
Nói chung, các câu chuyện có thể biến đổi

252
00:09:29,241 --> 00:09:31,473
những người xa lạ vô danh 
thành những người quan trọng,

253
00:09:31,473 --> 00:09:34,158
và ý nghĩ chúng ta 
quan tâm đến người khác

254
00:09:34,158 --> 00:09:35,860
khi chúng ta tập trung vào họ
với tư cách là những cá nhân

255
00:09:35,860 --> 00:09:38,139
là điều đã được chứng minh qua suốt lịch sử

256
00:09:38,139 --> 00:09:40,722
Stalin có thể đã nói

257
00:09:40,722 --> 00:09:42,339
''Một cái chết là một bi kịch,

258
00:09:42,339 --> 00:09:44,379
triệu cái chết là một thống kê''

259
00:09:44,379 --> 00:09:45,830
Mẹ Teresa đã nói

260
00:09:45,830 --> 00:09:47,371
''Nếu tôi nhìn vào đám đông, 
tôi sẽ không thể hành động.

261
00:09:47,371 --> 00:09:49,696
Nếu tôi nhìn vào cá thể,
thì tôi có thể.''

262
00:09:49,696 --> 00:09:51,766
Các nhà tâm lý 
đã nghiên cứu điều này.

263
00:09:51,766 --> 00:09:53,067
Ví dụ, trong một nghiên cứu

264
00:09:53,067 --> 00:09:55,850
người ta nhận được một danh sách 
về vấn đề của một khủng hoảng,

265
00:09:55,850 --> 00:10:00,106
để xem họ sẽ đóng góp tới mức nào

266
00:10:00,106 --> 00:10:01,690
để giải quyết vấn đề đó,

267
00:10:01,690 --> 00:10:03,527
một nhóm khác 
không nhận được thông tin nào

268
00:10:03,527 --> 00:10:05,625
nhưng họ được cho biết về một cá nhân

269
00:10:05,625 --> 00:10:08,065
với tên tuổi và nhận dạng,

270
00:10:08,065 --> 00:10:11,284
Kết quả là họ đóng góp nhiều hơn.

271
00:10:11,284 --> 00:10:13,145
Tôi nghĩ không có gì bí mật ở đây cả

272
00:10:13,145 --> 00:10:15,256
với những người tham gia 
hoạt động từ thiện.

273
00:10:15,256 --> 00:10:17,904
Người ta thường không dồn cho mọi người

274
00:10:17,904 --> 00:10:19,227
những thông tin và số liệu.

275
00:10:19,227 --> 00:10:20,249
Mà bạn cho họ xem những khuôn mặt,

276
00:10:20,249 --> 00:10:21,985
bạn giới thiệu con người với họ.

277
00:10:21,985 --> 00:10:25,212
Có thể là bằng cách
mở rộng sự cảm thông tới

278
00:10:25,212 --> 00:10:27,183
một cá nhân, có thể họ sẽ mở rộng

279
00:10:27,183 --> 00:10:30,061
tới cộng đồng của cá nhân đó.

280
00:10:30,061 --> 00:10:32,527
Đây là Harriet Beecher Stowe.

281
00:10:32,527 --> 00:10:34,970
Câu chuyện, có lẽ chỉ là giai thoại,

282
00:10:34,970 --> 00:10:37,044
rằng Tổng thống Lincoln mời cô ấy

283
00:10:37,044 --> 00:10:39,042
tới Nhà Trắng vào giữa cuộc Nội chiến

284
00:10:39,042 --> 00:10:40,626
và nói với cô ấy rằng,

285
00:10:40,626 --> 00:10:43,290
''Cô là cô gái nhỏ bé 
đã bắt đầu cuộc chiến lớn lao này."

286
00:10:43,290 --> 00:10:45,175
Ông nói về cuốn ''Túp lều bác Tôm''

287
00:10:45,175 --> 00:10:47,706
"Túp lều bác Tôm" không phải là 
một cuốn sách tuyệt tác về triết học

288
00:10:47,706 --> 00:10:50,850
về thần học hay kể cả của văn học,

289
00:10:50,850 --> 00:10:53,365
nhưng nó đã làm được một điều to lớn

290
00:10:53,365 --> 00:10:55,863
là giúp cho người ta đặt mình vào hoàn cảnh

291
00:10:55,863 --> 00:10:58,196
của những người mà họ không bao giờ muốn rơi vào

292
00:10:58,196 --> 00:11:00,598
hoàn cảnh của những người nô lệ.

293
00:11:00,598 --> 00:11:02,379
Đó có thể là một chất xúc tác

294
00:11:02,379 --> 00:11:03,983
cho sự thay đổi lớn lao của xã hội.

295
00:11:03,983 --> 00:11:06,345
Mới gần đây, hãy nhìn vào nước Mỹ

296
00:11:06,345 --> 00:11:09,414
trong vài thập kỷ qua

297
00:11:09,414 --> 00:11:12,563
có một vài lý do để tin rằng những show 
như "The Cosby Show''

298
00:11:12,563 --> 00:11:15,251
đã thay đổi căn bản thái độ của người Mỹ 
với người Mỹ gốc Phi,

299
00:11:15,251 --> 00:11:18,234
trong khi những show như 
''Will và Grace'' hay ''Gia đình hiện đại''

300
00:11:18,234 --> 00:11:19,597
thay đổi thái độ của người Mỹ

301
00:11:19,597 --> 00:11:20,897
đối với người đồng tính nam và nữ.

302
00:11:20,897 --> 00:11:23,352
Không phải là cường điệu khi nói rằng

303
00:11:23,352 --> 00:11:26,013
chất xúc tác chính ở Mỹ cho sự thay đổi đạo đức

304
00:11:26,013 --> 00:11:28,906
là một vở hài kịch của tình huống.

305
00:11:28,906 --> 00:11:30,322
Nó không chỉ là vấn đề của cảm xúc,

306
00:11:30,322 --> 00:11:31,598
Tôi muốn kết thúc bằng lời kêu gọi

307
00:11:31,598 --> 00:11:33,833
sử dụng sức mạnh của lý trí.

308
00:11:33,833 --> 00:11:35,989
Ở một vài điểm trong cuốn sách tuyệt vời

309
00:11:35,989 --> 00:11:38,462
''Những Thiên thần thánh thiện 
của bản tính chúng ta'',

310
00:11:38,462 --> 00:11:39,228
Steven Pinker chỉ ra

311
00:11:39,228 --> 00:11:41,810
Kinh Cựu Ước nói 
hãy yêu thương người lân cận của bạn,

312
00:11:41,810 --> 00:11:44,532
còn Kinh Tân Ước nói, 
hãy yêu thương kẻ thù của bạn.

313
00:11:44,532 --> 00:11:47,218
nhưng tôi không yêu thương ai 
trong số đó cả, thật sự không,

314
00:11:47,218 --> 00:11:48,885
tuy nhiên tôi cũng chẳng muốn 
giết chết họ.

315
00:11:48,885 --> 00:11:50,751
Tôi biết tôi có nghĩa vụ của tôi với họ,

316
00:11:50,751 --> 00:11:54,221
đạo đức của tôi có thiện cảm với họ,
niềm tin đạo đức của tôi

317
00:11:54,221 --> 00:11:55,934
định hướng cách ứng xử của tôi với họ,

318
00:11:55,934 --> 00:11:57,981
nhưng đó không phải xuất phát từ tình yêu.

319
00:11:57,981 --> 00:11:59,920
Nền tảng của điều đó l
à sự thấu hiểu về quyền con người,

320
00:11:59,920 --> 00:12:02,143
tin rằng cuộc sống của họ có giá trị với họ

321
00:12:02,143 --> 00:12:04,499
giống như cuộc sống của tôi đối với tôi,

322
00:12:04,499 --> 00:12:06,431
để bổ sung cho điều này, 
ông đã kể một câu chuyện

323
00:12:06,431 --> 00:12:08,279
bởi nhà triết học vĩ đại Adam Smith

324
00:12:08,279 --> 00:12:09,965
và tôi cũng muốn kể câu chuyện này,

325
00:12:09,965 --> 00:12:11,261
nhưng tôi sẽ điều chỉnh một chút

326
00:12:11,261 --> 00:12:12,939
cho hợp với thời hiện đại.

327
00:12:12,939 --> 00:12:14,840
Adam Smith yêu cầu bạn phải tưởng tượng đến

328
00:12:14,840 --> 00:12:16,741
cái chết của hàng nghìn người

329
00:12:16,741 --> 00:12:18,781
và tưởng tượng hàng nghìn người đó

330
00:12:18,781 --> 00:12:21,020
ở một nước không quen thuộc với bạn.

331
00:12:21,020 --> 00:12:24,574
Nó có thể là Trung Quốc hay Ấn Độ 
hoặc một nước ở châu Phi.

332
00:12:24,574 --> 00:12:27,058
Smith nói bạn sẽ phản ứng thế nào?

333
00:12:27,058 --> 00:12:29,365
Và bạn có thể nói, điều đó quả là tồi tệ,

334
00:12:29,365 --> 00:12:31,241
và bạn tiếp tục cuộc sống của mình.

335
00:12:31,241 --> 00:12:33,460
Nếu bạn mở Thời báo New York 
trên mạng hay gì khác,

336
00:12:33,460 --> 00:12:36,420
bạn thấy, trong thực tế, 
điều này vốn luôn diễn ra,

337
00:12:36,420 --> 00:12:37,941
chúng ta vẫn tiếp tục cuộc sống của mình.

338
00:12:37,941 --> 00:12:40,135
Tuy nhiên, thay vì đó, Smith nói

339
00:12:40,135 --> 00:12:41,389
bạn được biết rằng ngày mai

340
00:12:41,389 --> 00:12:43,928
ngón tay út của bạn sẽ bị chặt đứt.

341
00:12:43,928 --> 00:12:46,097
Smith chỉ ra nó sẽ là vấn đề lớn.

342
00:12:46,097 --> 00:12:47,508
Bạn có thể mất ngủ đêm đó

343
00:12:47,508 --> 00:12:48,861
lo lắng nghĩ đến việc ấy.

344
00:12:48,861 --> 00:12:50,880
Thế thì nó đặt ra một câu hỏi:

345
00:12:50,880 --> 00:12:53,346
Liệu bạn có hy sinh hàng nghìn người

346
00:12:53,346 --> 00:12:55,315
để cứu ngón tay út của bạn không?

347
00:12:55,315 --> 00:12:57,633
Giờ thì cứ âm thầm trả lời trong đầu nhé,

348
00:12:57,633 --> 00:13:00,552
Smith cho thấy rằng , hoàn toàn không,

349
00:13:00,552 --> 00:13:02,244
thật là khủng khiếp.

350
00:13:02,244 --> 00:13:04,275
Và một vấn đề nữa

351
00:13:04,275 --> 00:13:05,649
như cách Smith đưa ra

352
00:13:05,649 --> 00:13:07,867
''Khi cảm giác thụ động của chúng ta 
hầu như luôn luôn

353
00:13:07,867 --> 00:13:09,315
là ti tiện và ích kỷ,

354
00:13:09,315 --> 00:13:10,780
làm sao các nguyên tắc chủ động của chúng ta

355
00:13:10,780 --> 00:13:13,313
lại hào hiệp và cao quý đến vậy?''

356
00:13:13,313 --> 00:13:15,363
Câu trả lời của Smith là ''Đó là lý trí

357
00:13:15,363 --> 00:13:17,138
nguyên tắc và lương tâm,

358
00:13:17,138 --> 00:13:18,679
Điều này kêu gọi chúng ta

359
00:13:18,679 --> 00:13:22,104
với một tiếng gọi có khả năng làm kinh ngạc 
sự tự tin quá mức của đam mê,

360
00:13:22,104 --> 00:13:23,781
chúng ta chỉ là một trong vô số,

361
00:13:23,781 --> 00:13:26,222
bình đẳng như bất kỳ ai khác.''

362
00:13:26,222 --> 00:13:28,347
Phần cuối này là cái thường được gọi

363
00:13:28,347 --> 00:13:31,555
là nguyên tắc của sự công bằng.

364
00:13:31,555 --> 00:13:34,184
Nguyên tắc này được thể hiện rõ ràng

365
00:13:34,184 --> 00:13:35,931
qua tất cả tôn giáo trên thế giới,

366
00:13:35,951 --> 00:13:38,209
trong tất cả hình thức khác nhau 
của các nguyên tắc vàng

367
00:13:38,209 --> 00:13:40,663
và tất cả luân lý đạo đức của thế giới,

368
00:13:40,663 --> 00:13:42,450
tuy có khác nhau theo nhiều cách thức

369
00:13:42,450 --> 00:13:46,054
nhưng cùng chia sẻ một tiền đề
rằng chúng ta nên đánh giá đạo đức

370
00:13:46,054 --> 00:13:48,239
như một kiểu quan điểm về sự công bằng.

371
00:13:48,239 --> 00:13:50,291
Diễn đạt hay nhất quan điểm này

372
00:13:50,291 --> 00:13:52,856
với tôi, thật sự không phải bởi nhà 
thần học hay triết học

373
00:13:52,856 --> 00:13:54,213
mà là từ Humphrey Bogart

374
00:13:54,213 --> 00:13:55,760
trong phần cuối phim ''Casablanca''

375
00:13:55,760 --> 00:13:58,836
Anh ta nói với người tình

376
00:13:58,836 --> 00:14:00,036
rằng họ phải chia ly

377
00:14:00,036 --> 00:14:02,179
cho những điều tốt đẹp cao cả,

378
00:14:02,179 --> 00:14:04,663
và anh nói với cô, 
tôi sẽ không nhại giọng anh ấy

379
00:14:04,663 --> 00:14:06,315
rằng ''Chẳng khó để nhận ra '

380
00:14:06,315 --> 00:14:08,164
vấn đề của ba con người nhỏ bé

381
00:14:08,164 --> 00:14:11,285
đừng góp thêm vào bể khổ
của thế giới cuồng điên này''

382
00:14:11,285 --> 00:14:13,665
Lý trí sẽ giúp chúng ta 
chế ngự cảm xúc

383
00:14:13,665 --> 00:14:15,381
Lý trí thúc đẩy chúng ta

384
00:14:15,381 --> 00:14:16,602
mở rộng lòng cảm thông

385
00:14:16,602 --> 00:14:18,929
thôi thúc chúng ta viết một cuốn truyện 
như ''Túp lều Bác Tôm,''

386
00:14:18,929 --> 00:14:20,652
hay đọc một cuốn truyện như vậy.

387
00:14:20,652 --> 00:14:23,346
lý trí còn giúp ta sáng tạo ra

388
00:14:23,346 --> 00:14:25,308
các phong tục, điều cấm kỵ và luật pháp

389
00:14:25,308 --> 00:14:27,118
những thứ sẽ kiềm chế chúng ta

390
00:14:27,118 --> 00:14:28,794
khỏi những hành động bốc đồng

391
00:14:28,794 --> 00:14:30,383
khi, như những kẻ có lý trí, cảm thấy là

392
00:14:30,383 --> 00:14:31,778
chúng ta nên kiềm chế.

393
00:14:31,778 --> 00:14:33,651
Đó chính là Hiến pháp.

394
00:14:33,651 --> 00:14:36,712
Hiến pháp là cái được thiết lập
từ trong quá khứ

395
00:14:36,712 --> 00:14:38,919
được áp dụng trong hiện tại,

396
00:14:38,919 --> 00:14:41,094
nó chính là cái tuyên bố

397
00:14:41,094 --> 00:14:43,371
bất kể chúng ta có thể bỏ phiếu tái bầu

398
00:14:43,371 --> 00:14:44,304
một vị tổng thổng yêu thích
cho nhiệm kỳ thứ ba

399
00:14:44,304 --> 00:14:46,839
hay bất kể người Mỹ da trắng muốn chọn

400
00:14:46,839 --> 00:14:49,347
duy trì chế độ nô lệ, 
điều đó là không thể được.

401
00:14:49,347 --> 00:14:51,343
Chúng ta giới hạn bản thân mình.

402
00:14:51,343 --> 00:14:53,800
Và chúng ta ràng buộc bản thân
theo cách khác nữa.

403
00:14:53,800 --> 00:14:56,848
Chúng ta biết khi phải lựa chọn ai đó

404
00:14:56,848 --> 00:14:59,799
cho một công việc, một phần thưởng

405
00:14:59,799 --> 00:15:02,757
chúng ta rất thiên vị bởi chủng tộc

406
00:15:02,757 --> 00:15:04,260
chúng ta thiên vị bởi giới tính,

407
00:15:04,260 --> 00:15:05,993
bởi sự hấp dẫn của người đó,

408
00:15:05,993 --> 00:15:09,528
và đôi khi, chúng ta nói 
''Thế đấy, kiểu nó phải thế''

409
00:15:09,528 --> 00:15:11,369
Nhưng lúc khác chúng ta thấy
''Đó là sai lầm"

410
00:15:11,369 --> 00:15:13,186
Vì thế để chiến đấu với nó,

411
00:15:13,186 --> 00:15:15,225
chúng ta không chỉ phải cố gắng hơn

412
00:15:15,225 --> 00:15:18,426
mà chúng ta còn phải
tạo nên các tình huống

413
00:15:18,426 --> 00:15:21,727
trong đó các nguồn thông tin 
không thể làm chúng ta thiên vị

414
00:15:21,727 --> 00:15:23,146
Điều đó giải thích tại sao

415
00:15:23,146 --> 00:15:25,621
nhiều nhạc sỹ dàn nhạc giao hưởng 
đứng sau cánh gà,

416
00:15:25,621 --> 00:15:27,296
vì thế thông tin duy nhất mà họ có

417
00:15:27,296 --> 00:15:29,810
là thông tin mà họ cho là quan trọng.

418
00:15:29,810 --> 00:15:31,936
Tôi nghĩ rằng định kiến và thiên vị

419
00:15:31,936 --> 00:15:35,180
biểu hiện tính hai mặt căn bản 
của bản tính con người.

420
00:15:35,180 --> 00:15:39,496
Chúng ta có trực giác, bản năng, cảm xúc,

421
00:15:39,496 --> 00:15:41,657
và chúng tác động lên 
phán xét và hành động của chúng ta

422
00:15:41,657 --> 00:15:43,988
kể cả tốt và xấu,

423
00:15:43,988 --> 00:15:47,610
nhưng chúng ta cũng có 
khả năng cân nhắc hợp lý

424
00:15:47,610 --> 00:15:49,045
và hoạch định thông minh,

425
00:15:49,045 --> 00:15:51,862
chúng ta có thể sử dụng điều này,
trong một vài trường hợp,

426
00:15:51,862 --> 00:15:53,805
để thôi thúc và nuôi dưỡng 
cảm xúc của chúng ta,

427
00:15:53,805 --> 00:15:56,573
hoặc để kiềm chế,
trong những trường hợp khác.

428
00:15:56,573 --> 00:15:57,807
Và đó chính là cách

429
00:15:57,807 --> 00:16:00,574
lý trí giúp chúng ta 
xây một thế giới tốt đẹp hơn.

430
00:16:00,574 --> 00:16:02,918
Xin cảm ơn.

431
00:16:02,918 --> 00:16:06,623
(Vỗ tay)