How equal do we want the world to be? You'd be surprised

Những tin tức về sự bất bình đẳng ngày càng gia tăng khiến tất cả chúng ta lo lắng. Nhưng tại sao ? Dan Ariely sẽ công bố những thông tin mới và đáng kinh ngạc về những gì chúng ta nghĩ là công bằng, sự phân chia tài sản trong xã hội ở mức như thế nào...sau đó cho thấy sự phân chia trên các số liệu thống kê thực tế ra sao.

Có một cái nhìn khách quan trong cuộc sống là điều tốt,
ở nhiều phương diện.

Và vấn đề là chúng ta nhìn nhận qua
những lăng kính đa màu sắc

khi nhìn vào mọi tình huống.

Ví dụ như, hãy nghĩ đến một thứ đơn giản
như bia chẳng hạn.

Nếu tôi cho bạn nếm thử vài cốc bia

và tôi muốn bạn đánh giá về
độ mạnh và vị đắng của chúng,

các loại bia khác nhau sẽ đứng ở
những vị trí khác nhau.

Nhưng nếu chúng ta thử
đánh giá khách quan về nó?

Trường hợp của bia thì khá đơn giản.

Sẽ như thế nào nếu chúng ta thực hiện
một thử nghiệm "bịt mắt" về mùi vị ?

Nếu ta làm điều tương tự,
thử cùng 1 loại bia,

thì trong thử nghiệm "bịt mắt",
nhiều thứ sẽ hơi khác một chút.

Hầu hết các loại bia sẽ được xếp về cùng một vị trí .

Căn bản là bạn sẽ không thể
phân biệt được chúng,

và trường hợp ngoại lệ, dĩ nhiên sẽ là
Kỷ lục Guinness

(cười)

Tương tự khi ta nghĩ về sinh lý học.

Điều gì xảy ra khi người ta đặt kỳ vọng
dựa vào tâm lý của họ?

Ví dụ như khi bán thuốc giảm đau.

Chúng tôi nói với một vài người rằng
thuốc này rất đắt.

Và lại nói với vài người
thuốc này rẻ.

Và thuốc giảm đau đắt tiền
thì có tác dụng tốt hơn.

Nó giúp giảm đau tốt hơn,

bởi sự kỳ vọng có tác động
thay đổi tâm lý của chúng ta

Và dĩ nhiên, ta đều biết
trong thể thao,

nếu bạn là người hâm mộ
của 1 đội nào đó,

bạn sẽ không thể tránh khỏi việc

nhìn nhận trận đấu theo góc độ của đội mình.

Vậy nên những trường hợp đó,
định kiến và mong đợi

ảnh hưởng đến việc nhìn nhận
thế giới của mỗi chúng ta.

Nhưng điều gì xảy ra
đối với những câu hỏi quan trọng hơn?

Điều gì xảy ra với những câu hỏi
liên quan đến công bằng xã hội?

Vì vậy chúng tôi muốn xem
thử nghiệm "bịt mắt" ở đây là gì

để suy luận về sự bất bình đẳng?

vì vậy chúng tôi bắt đầu
xem xét về sự bất bình đẳng?

chúng tôi đã làm một số
cuộc khảo sát quy mô lớn

khắp nước Mỹ và những quốc gia khác.

Và chúng tôi đặt ra 2 câu hỏi:

Liệu con người có biết
mức độ bất bình đẳng ta có không?

Và sau đó, mức độ bất bình đẳng nào
mà chúng ta muốn có?

Hãy nghĩ về câu hỏi thứ nhất.

Hãy tưởng tượng nếu tôi lấy tổng thể
là tất cả người ở Mỹ

và phân loại từ nghèo nhất nằm bên phải

đến giàu nhất nằm bên trái,

rồi chia họ thành 5 nhóm:

20% nghèo nhất
20% tiếp theo,

tiếp theo, tiếp theo
và 20% giàu nhất.

Tôi muốn hỏi bạn rằng
bạn nghĩ mức độ giàu có

tập trung trong mỗi nhóm này
là bao nhiêu.

Hãy đơn giản hóa bằng cách
tưởng tượng tôi hỏi bạn rằng,

bạn nghĩ mức độ tài sản
tập trung ở hai nhóm cuối là bao nhiêu?

40% người nghèo nhất ?

Suy nghĩ trong 1giây. Nghĩ về nó
và đưa ra 1 con số.

Thường thi ta không nghĩ.

Hãy nghĩ trong 1 giây,
có 1 con số thực sự trong đầu.

Bạn đã có chưa?

Được rồi, đây là điều mà
nhiều người Mỹ đã trả lời.

Họ nghĩ rằng 20% nhóm cuối cùng

nắm giữ khoảng 2.9% tổng tài sản

nhóm tiếp theo là 6.4%

vậy cộng lại cao hơn 9% một chút

Nhóm tiếp theo, họ cho rằng nắm 12%,

20%,

và 20% giàu nhất, họ nghĩ rằng sở hữu 58% tổng tài sản.

Bạn có thể thấy mức độ liên quan
đến điều bạn đã nghĩ.

Và sự thật thì như thế nào?

Thực tế thì có khác đôi chút.

20% nhóm nghèo nhất chiếm 0.1% tổng tài sản

nhóm tiếp theo sở hữu 0.2% tổng tài sản.

tổng cộng lại là 0.3

và nhóm kế tiếp sở hữu 3.9

11.3

và nhóm giàu nhất sở hữu 84-85% tổng tài sản.

vậy là điều chúng ta thực sự có
và điều chúng ta nghĩ

quá khác nhau.

Thế còn những gì chúng ta mong muốn?

làm thế nào để tìm ra con số này?

Để xem xét điều này,

xem xét điều mà chúng ta thực sự muốn,

chúng tôi nghĩ đến
nhà triết học John Rawls

Nếu bạn nhớ John Rawls,

ông đã đưa khái niệm về một xã hội công bằng.

Ông chỉ ra rằng một xã hội công bằng

là một xã hội mà
nếu bạn biết tất cả về nó,

bạn sẽ luôn sẵn sàng hòa nhập
vào xã hội đó dù ở bất kỳ đâu

Và đó là một khái niệm tuyệt vời phải không
bởi vì nếu bạn giàu có,

bạn càng muốn sở hữu nhiều tài sản
để càng sinh lời

và người nghèo sẽ ngày càng nghèo hơn

Nếu bạn nghèo khó,
bạn sẽ càng muốn công bằng hơn.

Nhưng nếu bạn hòa nhập vào xã hội đó
trong mọi hoàn cảnh có thể,

và bạn không biết chắc chắn,
bạn phải xem xét tất cả các khía cạnh.

điều đó hơi giống với thử nghiệm "bịt mắt",

tại đó bạn không biết được kết quả sẽ
như thế nào khi bạn đưa ra một quyết định

và Rawls gọi đó là "bức màn vô minh"

vì vậy, chúng tôi lấy một nhóm khác lớn hơn, đến từ Mỹ

và hỏi họ những câu hỏi được dùng trong
thử nghiệm "bức màn vô minh"

Những đặc điểm nào của một đất nước
khiến bạn muốn sống ở đó?

biết chắc rằng bạn có thể chọn bất kỳ đâu

Và đây là kết quả thu được.

họ muốn nhóm đầu tiên sở hữu bao nhiêu?

nhóm 20% nghèo nhất

Họ muốn đưa cho nhóm ấy 10% tổng tài sản

Nhóm tiếp theo, 14% tổng tài sản

21,22 và 32.

bây giờ, không một ai muốn
sự công bằng hoàn toàn.

Không ai nghĩ rằng xã hội chủ nghĩa là
một ý tưởng tuyệt vời trong phép thử của chúng tôi

Nhưng điều đó nghĩa là gì?

Nó có nghĩa là chúng ta có khoảng trống kiến thức

giữa cái chúng ta có và cái chúng ta nghĩ là ta có,

nhưng khoảng cách đó khá lớn

giữa cái chúng ta nghĩ là đúng
và cái chúng ta nghĩ là ta có

Chúng tôi hỏi thêm những câu như ,

không hẳn chỉ về sự giàu có
mà có thể về những vấn đề khác.

Ví dụ như, chúng tôi hỏi những người
từ các quốc gia khác nhau trên thế giới

những câu hỏi này,

cả những người theo chủ nghĩa tự do
và bảo thủ

về cơ bản, họ có cùng một câu trả lời

cả người giàu và nghèo,
họ đều có cùng câu trả lời

đàn ông và phụ nữ,

Thính giả của NPR và cả độc giả của Forbes

chúng tôi khảo sát người ở Anh, Úc, Mỹ.

những câu trả lời khá giống nhau.

thậm chí chúng tôi khảo sát ở các khoa khác nhau
tại các trường đại học

chúng tôi đến bởi Harvard
và khảo sát hầu hết từng khoa tại đây

và thực tế, tại Havard Business School ,

nơi mà một vài người muốn nắm giữ
nhiều tài sản hơn và ít người giàu hơn,

sự tương đồng đáng kinh ngạc

Tôi biết rằng một vài người ở đây
học ở Harvard Business School.

Chúng tôi cũng hỏi những câu tương tự
về các vấn đề khác

Như tỳ số chênh lệch lương giữa CEO
và lao động phổ thông là bao nhiêu

bạn có thể thấy, đây là tỷ số mà mọi người nghĩ

rồi chúng tôi đặt ra câu hỏi,
tỷ số đó nên là bao nhiêu?

rồi đặt ra câu hỏi, sự thật là bao nhiêu?

Điều gì trên thực tế? và bạn có thể nói rằng,
nó không tệ như vậy, phải không?

Phần màu đỏ và vàng không khác nhau như vậy chứ.

Nhưng trên thực tế, tôi không vẽ chúng
theo cùng một thước đo

khá khó để nhìn ra, đây là phần màu vàng
và phần màu xanh tại đây.

Vậy những kết luận khác của sự giàu có thì sao?

Sự giàu có không chỉ là về của cải.

chúng tôi đặt ra câu hỏi
còn những thứ khác như sức khỏe thì sao ?

Về lợi ích của các dược phẩm chữa bệnh ?

Về tuổi thọ trung bình con người thì sao?

Tuổi thọ trung bình của trẻ sơ sinh?

Chúng ta muốn phân chia như thế nào?

Về nền giáo dục cho lớp trẻ thì sao?

còn cho người lớn tuổi thì sao?

Trong tất cả những điều đó,
Những gì ta học được là

Con người không thích sự bất công về tài sản,

nhưng có nhưng thứ bất công khác
là hệ quả của bất bình đảng tài sản,

và thậm chí ngày càng bị phản đối

như bất công trong vấn đề sức khỏe và giáo dục

Chúng ta học được rằng

mọi người sẵn sàng thay đổi tính công bằng
khi người đó có ít quyền hơn

như trẻ em và trẻ sơ sinh chẳng hạn,

bởi vì chúng ta không nghĩ

chúng phải chịu trách nhiệm
cho hoàn cảnh của chính mình.

Vậy bài học ở đây là gì?

Chúng ta có hai khoảng trống:

Là khoảng cách kiến thức và
sự khoảng cách mong muốn

Khoảng cách kiến thức là
những gì mà chúng ta nghĩ

Làm thế nào để giáo dục cho mọi người?

Làm thế nào để mọi người nghĩ khác
về sự bất bình đẳng

và hậu quả cũa bất bình đẳng,
như sức khỏe, giáo dục

sự đố kỵ, tỷ lệ tội phạm...?

Và chúng ta cũng có khoảng cách về sự mong muốn

Làm thế nào để mọi người nghĩ khác về
điều mà chúng ta thực sự muốn

bạn thấy đấy, định nghĩa của Rawls,
cách Rawls đánh giá thế giới,

Thử nghiệm"bịt mắt"

loại bỏ động lực ích kỷ
khỏi bức tranh tổng thể

Làm sao để chúng ta áp dụng nó

ở mức độ cao hơn và quy mô rộng hơn

và cuối cùng là khoảng cách về hành động

Làm thế nào để dùng những kiến thức này
và làm điều gì đó?

Tôi nghĩ của câu trả lời là

nghĩ về những người như trẻ em và trẻ sơ sinh,
chúng không có nhiều quyền,

bởi vì mọi người sẵn sàng
làm điều đó.

Để đưa ra kết luận, tôi muốn nói rằng,
lần tới nếu bạn uống bia hoặc rượu,

đầu tiên, điều gì là trải nghiệm thật sự

điều gì là hiệu ứng giả dược do sự kỳ vọng

Hãy nghĩ về điều gì là cốt lõi của
những quyết định khác trong cuộc sống của bạn

và cho những câu hỏi mang tính chính trị

ảnh hưởng đến tất cả chúng ta

Xin cảm ơn rất nhiều