Dlaczego doszło do Brexitu... i co robić dalej

Jesteśmy zawstydzająco nieświadomi, jak bardzo nasze społeczeństwa są podzielone, a Brexit wyniknął, zdaniem socjologa Alexandra Bettsa, z głębokiego, niezbadanego podziału między osobami obawiającymi się globalizacji i tymi, którzy ją popierają. Co zrobić z tymi obawami i rosnącym rozczarowaniem politycznym establishmentem, nie poddając się jednocześnie ksenofobii i nacjonalizmowi? Posłuchajcie Alexandra Bettsa, który omówi cztery kroki po Brexicie w kierunku bardziej otwartego świata.

Jestem Brytyjczykiem.

(Śmiech)

(Brawa)

Nigdy dotąd słowa te
nie wywoływały tyle współczucia.

(Śmiech)

Pochodzę z wyspy, gdzie wielu lubi myśleć,

że przez ostatni tysiąc lat
niewiele się zmieniło.

Historycznie raczej
narzucaliśmy zmiany innym

niż sami je przechodziliśmy.

Był to więc dla mnie wielki szok,

kiedy budząc się 24 czerwca rano

dowiedziałem się, że mój kraj
zagłosował za wyjściem z UE,

premier podał się do dymisji,

a Szkocja rozważała referendum

mogące położyć kres istnieniu
Zjednoczonego Królestwa.

Był to wielki szok dla mnie

i dla wielu innych ludzi,

ale było to również coś,
co przez ostatnich kilka dni

wywołało głęboki kryzys polityczny

w moim kraju.

Nawoływano do kolejnego referendum,

jakbyśmy byli po jakimś meczu

i mogli prosić drugą stronę o dogrywkę.

Wszyscy wzajemnie się obwiniali.

Ludzie obwiniali premiera

za ogłoszenie referendum

a lidera opozycji za to,
że nie walczył dość zaciekle.

Młodzi oskarżali starych.

Wykształceni obwiniali
mniej wykształconych.

Kryzys pogorszył jeszcze

jego najbardziej tragiczny element,

czyli ksenofobia i ataki rasistowskie

na ulicach Wielkiej Brytanii

na nieznaną mi skalę.

Ludzie zastanawiają się teraz,
czy staniemy się zaściankiem

albo, jak to ujął jeden z moich kolegów,

tematycznym parkiem rozrywki
przedstawiającym lata 50. XX wieku,

pływającym po Atlantyku.

(Śmiech)

Moje pytanie brzmi,

czy naprawdę powinniśmy
przeżywać taki szok?

Czy to zdarzyło się niespodziewanie?

Czy może są jakieś poważniejsze,
bardziej systemowe przyczyny?

Chcę się więc trochę cofnąć
i zadać dwa podstawowe pytania.

Po pierwsze, co oznacza Brexit,

nie tylko dla mojego kraju,

ale dla całego świata.

Po drugie, co możemy w tej sprawie zrobić.

Jaką powinniśmy dać odpowiedź?

Po pierwsze, co oznacza Brexit?

Patrzenie wstecz to świetna sprawa.

Brexit dużo nas uczy
o naszym społeczeństwie

i społeczeństwach na świecie.

Podkreśla w sposób, którego zdajemy się
wstydliwie nie dostrzegać:

jak duże są podziały społeczne.

Głosowano inaczej w zależności
od wieku, wykształcenia i regionu.

Niezbyt wielu młodych oddało głos,

ale ci głosujący byli za pozostaniem w UE.

Starsi zdecydowanie chcieli wyjścia z UE.

Pod względem geograficznym
to Londyn i Szkocja

najmocniej opowiedziały się za pozostaniem

a w innych regionach
było mocno ambiwalentnie.

Te podziały powinniśmy dostrzec
i potraktować poważnie.

Co więcej, referendum uczy nas czegoś

o współczesnej polityce,

w której nie chodzi tylko
o prawicę i lewicę,

czy tylko o podatki i wydatki.

Chodzi o globalizację.

We współczesnej polityce
jest podział na popierających ją

i na obawiających się jej.

(Brawa)

Patrząc na głosujących za wyjściem

i głosujących za pozostaniem,

widzimy dwa czynniki w sondażach,

które miały znaczenie.

Były to imigracja i suwerenność,

czyli pragnienie ponownego
przejęcia kontroli nad własnym życiem

i poczucie braku odpowiedniej
reprezentacji przez polityków.

Te idee oznaczają lęk i wyobcowanie,

powrót do nacjonalizmu i granic w sposób,

którego wielu z nas by nie chciało.

Chciałbym pokazać,
że to bardziej skomplikowane,

że liberalni internacjonaliści,

jak ja i chciałbym mocno podkreślić,
że jestem jednym z nich,

powinni ponownie wpisać się w ten obraz,

żeby zrozumieć, jak się dziś
znaleźliśmy w tym miejscu.

W wynikach głosowania w Wielkiej Brytanii

wyraźnie widzimy te podziały.

Kolor niebieski oznacza chęć pozostania,

a czerwony wyjścia z UE.

Gdy je zobaczyłem,

uderzyło mnie, jak mało czasu spędziłem

w obszarach zaznaczonych na czerwono.

Nagle się zorientowałem,
że w 50 regionach,

które były najbardziej za wyjściem,

spędziłem przez całe życie razem 4 dni.

W niektórych z nich

nawet nie znałem nazw okręgów wyborczych.

Było to dla mnie prawdziwym szokiem

i sugerowało, że tacy ludzie jak ja,

którzy uważają się
za otwartych i tolerancyjnych,

może niekoniecznie znają
własny kraj i społeczeństwo

tak dobrze, jak im się wydaje.

(Brawa)

Trzeba wobec tego znaleźć nowy sposób

opowiadania o globalizacji tym ludziom,

którzy niekoniecznie studiowali,

używali od dziecka Internetu

czy mieli okazję podróżować.

Może nie przemawia do nich to,

co przekonuje nas w naszych
często liberalnych bańkach.

(Brawa)

Trzeba poszerzyć perspektywę
i wykazać się zrozumieniem.

Wśród głosujących za wyjściem, mniejszość
uprawiała politykę strachu i nienawiści,

tworząc kłamstwa i nieufność,

jak to, że referendum

zmniejszy ilość uchodźców
i azylantów w Europie,

podczas gdy referendum
nie miało nic wspólnego

z imigracją spoza Unii Europejskiej.

Jednak dla większości
głosujących za wyjściem

najważniejsze było rozczarowanie
politycznym establishmentem.

Dla wielu był to protest,

bo czuli, że nikt ich nie reprezentuje,

że nie mogą znaleźć partii,
która będzie ich reprezentować,

więc odrzucili polityczny establishment.

Podobnie jest w pozostałej części Europy
i w wielu liberalnych demokracjach.

Widać to we wzroście popularności
Donalda Trumpa w USA,

rosnącym nacjonalizmie
Viktora Orbana na Węgrzech

i rosnącej popularności
Marine Le Pen we Francji.

Widmo Brexitu unosi się
we wszystkich społeczeństwach.

Po drugie trzeba zapytać,

jak mamy odpowiedzieć jako zbiorowość.

Zwolennikom liberalnego, otwartego
i tolerancyjnego społeczeństwa,

pilnie potrzeba nowej wizji

bardziej tolerancyjnej
i integrującej globalizacji,

która łączy ludzi,
a nie pozostawia ich w tyle.

Ta wizja powinna opierać się

po pierwsze na korzyściach
płynących z globalizacji.

Ekonomiści są zgodni,

że wolny handel,
swobodny przepływ kapitału

i ludzi przez granice

wszystkim przynosi korzyści.

Eksperci od stosunków międzynarodowych

są zgodni, że globalizacja
daje niezależność,

która przynosi współpracę i pokój.

Ale globalizacja
oznacza też redystrybucję.

Stwarza wygranych i przegranych.

Weźmy na przykład migrację.

Wiemy, że imigracja ma prawie zawsze

pozytywny wpływ na gospodarkę.

Trzeba mieć jednak świadomość,

że zmienia też redystrybucję

i, co ważne, że napływ migrantów
nisko wykwalifikowanych

może spowodować obniżenie zarobków
najuboższej warstwy społeczeństwa

i powodować wzrost cen nieruchomości.

Nie zmienia to faktu,
że imigracja jest korzystna,

ale oznacza, że powinno z tego
korzystać więcej ludzi

i mieć tego świadomość.

W 2002 roku Kofi Annan,
były sekretarz generalny ONZ,

wygłosił przemówienie
na Uniwersytecie Yale

na temat integrującej globalizacji.

W przemówieniu ukuł właśnie ten termin.

Powiedział, parafrazując,

że szklany dom globalizacji
musi zostać otwarty dla wszystkich,

jeśli ma pozostać bezpieczny.

Bigoteria i ignorancja to brzydkie oblicze

wykluczającej i wrogiej globalizacji.

Pomysł integrującej globalizacji
na krótko ożywiono w 2008 roku

na konferencji poświęconej
postępowemu zarządzaniu,

w której udział wzięło wielu
europejskich przywódców.

W środku kryzysu ekonomicznego
i cięć budżetowych

idea ta zniknęła prawie bez śladu.

Globalizacją zaczęto podpierać
program neoliberalny.

Wydaje się częścią planów elity

niż czymś, co wszystkim przynosi korzyści.

Musi wrócić w dużo bardziej
integrującym kształcie

niż to ma dziś miejsce.

Pytanie brzmi więc,
jak można osiągnąć ten cel.

Jak można z jednej strony
zająć się strachem i wyobcowaniem,

a z drugiej kategorycznie odrzucić

ksenofobię i nacjonalizm?

To pytanie do nas wszystkich.

Jako socjolog uważam,

że nauki społeczne dają nam
pewne punkty zaczepienia.

Transformacja musi dotyczyć
idei i zmian materialnych,

a ja chciałbym na początek
rzucić cztery pomysły.

Pierwszy wiąże się z edukacją obywatelską.

Brexit podkreśla rozbieżność

między sposobem postrzegania
a rzeczywistym doświadczeniem.

Sugeruje się, że obecnie
żyjemy w społeczeństwie,

w którym dowody i prawda
nic już nie znaczą,

a kłamstwa mają ten sam status,
co niezbite dowody.

Jak więc można...

(Brawa)

Jak można odbudować zaufanie do prawdy
i dowodów w liberalnych demokracjach?

Trzeba zacząć od edukacji,

od przyznania, że są duże luki.

W 2014 roku Ipsos MORI,
ośrodek badań publicznych,

opublikował wyniki sondażu
o nastawieniu do imigracji,

pokazujące, że ze wzrostem
liczby imigrantów

wzrasta też niepokój społeczny
związany z imigracją,

chociaż oczywiście
nie wyjaśniał przyczynowości,

bo mogło się to równie dobrze wiązać
nie tyle z liczbą imigrantów,

co z polityczną i medialną
narracją wokół nich.

Ale ten sam sondaż pokazał też

ogromny brak rzetelnych informacji

i niezrozumienie imigracji
w społeczeństwie.

Na przykład, tak nastawieni Brytyjczycy

uważali, że liczba azylantów stanowi

znacznie większą część imigrantów
niż miało to miejsce w rzeczywistości.

Ponadto uważali,
że edukacyjnych imigrantów

jest dużo mniej niż w istocie.

Trzeba zająć się tym brakiem
rzetelnych informacji,

rozbieżnościami między postrzeganiem
a faktami dotyczącymi globalizacji.

Nie można pozostawić tego szkołom,

chociaż trzeba wcześnie zacząć.

Chodzi o udział i zaangażowanie
obywateli przez całe życie,

które promujemy jako społeczeństwa.

Po drugie to daje nam szansę

na wsparcie interakcji
między różnymi społecznościami.

(Brawa)

Jedną z rzeczy, które bardzo
rzucają się w oczy

jeśli chodzi o imigrację
w Wielkiej Brytanii,

jest to, że jak na ironię, regiony kraju

najbardziej tolerancyjne dla imigrantów

mają ich też najwięcej,

jak na przykład Londyn
i południowy wschód Anglii,

które są zdecydowanie
najbardziej tolerancyjne.

To regiony mające najmniej imigrantów

są najbardziej wykluczające
i nietolerancyjne dla nich.

Trzeba więc wspierać programy wymiany,

zapewnić starszym pokoleniom,
które może nie mogą podróżować,

dostęp do Internetu.

Trzeba wspierać, nawet na szczeblu
lokalnym i krajowym

więcej ruchu, udziału,

interakcji z ludźmi, których nie znamy

i z których poglądami
niekoniecznie się zgadzamy.

Trzecia podstawowa sprawa,

która wydaje się szczególnie ważna,

to zapewnienie każdemu

udziału w podziale
korzyści z globalizacji.

Ta ilustracja z dziennika Financial Times
po Brexicie jest szczególnie uderzająca.

Pokazuje tragiczny fakt,
że ludzie głosujący za wyjściem

odnosili największe korzyści materialne

z handlu z Unią Europejską.

Problem polega na tym, że ci ludzie

niekoniecznie widzieli siebie
jako beneficjentów.

Nie wierzyli, że mają dostęp

do materialnych korzyści spowodowanych
wzrostem handlu i mobilności na świecie.

Pracuję nad zagadnieniami
związanymi głównie z uchodźcami

i jedna z idei, na której głoszenie

głównie w krajach rozwijających się
poświęcam dużo czasu,

zakłada, że chcąc polepszyć
integrację uchodźców,

nie można dbać tylko o nich,

ale trzeba zająć się tym,
co niepokoi lokalne społeczności.

Z tej perspektywy

jednym z założeń takiej polityki
jest konieczność zapewnienia

o wiele lepszej edukacji,
opieki zdrowotnej

i dostępu do świadczeń socjalnych

w regionach o dużej imigracji,

żeby odpowiedzieć na to,
co niepokoi lokalne społeczności.

Wspieramy to podejście
w krajach rozwijających się,

ale nie praktykujemy go u siebie

i nie włączamy do naszego społeczeństwa.

Ponadto, jeśli chcemy poważnie potraktować

konieczność zapewnienia udziału ludzi
w korzyściach gospodarczych,

nasze firmy i korporacje
potrzebują modelu globalizacji,

który uwzględnia, że one także
muszą pociągnąć ze sobą ludzi.

Czwarty i ostatni z moich pomysłów

dotyczy bardziej odpowiedzialnej polityki.

W socjologii jest bardzo niewiele badań

poświęconych nastawieniu do globalizacji.

Z tych, które mamy, wynika,

że istnieją ogromne różnice
między państwami

i różnymi okresami czasu

co do nastrojów i tolerancji

wobec migracji i mobilności z jednej

a wolnego handlu z drugiej strony.

Z pobieżnego spojrzenia na dane
wyłania się jedna hipoteza,

że podzielone społeczeństwa są
dużo mniej tolerancyjne dla globalizacji.

W społeczeństwach jak Szwecja kiedyś,

jak Kanada dziś,

gdzie jest centrowa polityka,

gdzie prawica i lewica współpracują,

wspierane są nastroje
przychylne globalizacji.

To, co dziś widać na świecie,
to tragiczne podziały,

brak dialogu między
politycznymi skrajnościami

i brak liberalnego centrum

wspierającego porozumienie i zrozumienie.

Może nie osiągniemy tego dzisiaj,

ale musimy przynajmniej
wezwać polityków i media

do porzucenia języka strachu
i do większej tolerancji.

(Brawa)

To bardzo wstępne pomysły,

po części dlatego, że ma to być
integrujący i wspólny projekt.

Nadal jestem Brytyjczykiem.

Nadal jestem Europejczykiem.

Nadal jestem obywatelem świata.

Ci z nas, którzy uważają,

że nasze tożsamości
nie wykluczają się wzajemnie,

muszą współpracować,

żeby zapewnić każdemu
udział w globalizacji

i nikogo nie pozostawić w tyle.

Tylko wtedy da się naprawdę
pogodzić demokrację i globalizację.

Dziękuję.

(Brawa)