Lemn Sissay: Een kind van de staat

De literatuur is altijd al gefascineerd geweest door pleegkinderen, geadopteerde kinderen en weeskinderen.. Van Mozes en Assepoester tot Oliver Twist en Harry Potter. Waarom schamen veel ouderloze kinderen zich voor hun verleden? Dichter en toneelschrijver Lemn Sissay vertelt zijn eigen aangrijpende verhaal.

Na 18 jaar als kind van de staat

in kindertehuizen en pleegzorg te hebben vertoefd,

zou je kunnen zeggen dat ik expert terzake ben.

Als expert wil ik jullie laten weten dat

je het als expert

niet altijd bij het rechte eind hebt.

Als je in de pleegzorg zit,

is de regering juridisch je ouder,
loco parentis.

Margaret Thatcher was mijn moeder. (Gelach)

Over borstvoeding zullen we maar zwijgen. (Gelach)

Harry Potter was een pleegkind.

Pip van ‘Grote Verwachtingen’ was geadopteerd;

Superman was een pleegkind;

Assepoester was een pleegkind;

Lisbeth Salander, het meisje met de drakentattoo,

zat eveneens in een instelling;

Batman was een wees;

Lyra Belacqua van Philip Pullmans ‘Het Gouden Kompas’

was ook een pleegkind;

Jane Eyre was geadopteerd;

Roald Dahls James van ‘De Reuzenperzik’;

Matilda; Mozes -- Mozes! (Gelach)

Mozes! (Gelach)--

de jongens in Michael Morpurgo’s ‘Friend or Foe’;

Alem in Benjamin Zephaniahs ‘Refugee Boy’;

Luke Skywalker;

Luke Skywalker! (Gelach)

Oliver Twist;

Cassia in ‘The Concubine of Shanghai’ door Hong Ying;

Celie in Alice Walker's ‘The Color Purple’.

Al deze grote fictieve personages

leden onder hun toestand.

Allemaal lagen ze aan de basis

van duizenden andere boeken en films.

Allen waren ze pleegkinderen, geadopteerd of wees.

Het lijkt erop dat schrijvers weten

dat het kind zonder familie nadenkt
over wat familie echt is

in plaats van wat ze pretendeert te zijn.

Ze gebruiken buitengewone vaardigheden

om om te gaan met buitengewone situaties.

Waarom zien we het verband niet?

Waarom zien we het verband niet

— hoe kon dat gebeuren? --

tussen deze ongelooflijke personages uit de volkscultuur

en religies, en het pleegkind, het aangenomen of verweesde kind?

Niet ons medelijden hebben ze nodig.

Maar ons respect.

Ik ken beroemde muzikanten,

acteurs, filmsterren, miljonairs, romanschrijvers,

topadvocaten, televisiebazen,

tijdschriftredacteuren, journalisten,

vuilnismannen en kappers, allen waren ze

pleegkinderen, geadopteerd of wees,

en velen werden volwassen

zonder te durven spreken over hun achtergrond,

alsof dat op een of andere manier
hun status zou verzwakken,

alsof het een soort kryptoniet was,

een tijdbom in hun lijf.
Ook pleegkinderen

hebben recht op

de herinnering aan hun eigen jeugd.

Zo eenvoudig is dat.

Mijn eigen moeder — en ik moet dit hier zeggen —

kwam in de late jaren 60 naar dit land.

Ze ontdekte dat ze zwanger was,

zoals dat ging met vrouwen in de late jaren 60.

Ze ontdekten dat ze zwanger waren.

Ze had geen idee

van de context waarin ze was beland.

Als je in de jaren 60 – zo ging dat toen –

zwanger en ongetrouwd was,

werd je gezien als een bedreiging voor de gemeenschap.

De staat haalde je weg van je familie.

Je werd geplaatst in

in een tehuis voor moeders en baby’s.

Je werd toegewezen aan een sociaal werker.

De adoptieouders werden erbij gehaald.

Het primaire doel van de sociale werker was

om de vrouw als ze het meest kwetsbaar was

de adoptiepapieren te laten ondertekenen.

Dus gebeurde dat.

De tehuizen werden vaak geleid door nonnen.

De adoptiepapieren werden ondertekend,

het kind aan de adoptieouders gegeven en de moeder

teruggestuurd naar haar gemeenschap

om te zeggen dat ze op ‘een korte vakantie’ was geweest.

Een korte vakantie.

Een korte vakantie.

Alsof het voor een vrouw

een schande is om vrouw te zijn.

De adoptieprocedure nam enkele maanden in beslag,

alles werd onder elkaar beklonken,

een ijverige, utilitaire oplossing:

de regering als boer,

de adoptieouders als consument,

de moeder als aarde en het kind als oogst.

Het is nogal gemakkelijk om het verleden te betuttelen

om onze verantwoordelijkheden in het heden te ontlopen.

Wat er daarna gebeurde, is een directe reflectie

van wat er nu gebeurt.
Iedereen was ervan overtuigd

voor God en de staat juist te handelen

door een snelle adoptie voor de grote maatschappij.

In 1967 komt ze hier terecht, ze is zwanger.

Ze komt uit Ethiopië

dat net zijn eigen jubileum viert

onder de keizer Haile Selassie.

Ze komt maanden vóór de toespraak
van Enoch Powell aan,

zijn toespraak over ‘Rivieren van Bloed’.

Ze landt maanden
voordat de Beatles ‘The White Album’ uitgeven,

maanden voordat Martin Luther King werd gedood.

Het was een zomer van liefde als je blank was.

Maar voor zwarten was het een zomer van haat.

Van Oxford wordt ze
naar het noorden van Engeland gestuurd,

naar een opvangtehuis
en krijgt ze een maatschappelijk werker toegewezen.

Dat is haar plan.
Het parlement moet dat weten --

Het is haar plan om mij voor een korte periode
in een pleeggezin onder te brengen

terwijl ze studeert.
Maar de maatschappelijk werker

had een andere agenda.

Hij zei tegen de pleegouders:

“Zie dit als een adoptie.
Hij is voor altijd van jullie.

Hij heet Norman.” (Gelach)

Norman! (Gelach)

Norman!

Ze namen me mee.
"Ik was een boodschap.", zeiden ze.

"Ik was een teken van God.", zeiden ze.

Ik was Norman Mark Greenwood.

Voor de volgende 11 jaar is alles wat ik weet
dat ze deze vrouw

haar ogen hadden moeten uitkrabben

omdat ze de adoptiepapieren nooit wilde tekenen.
Ze was slecht en

te egoïstisch om te ondertekenen,
dus heb ik die 11 jaar

geknield en gebeden.

Ik probeerde te bidden.
Ik zweer dat ik probeerde te bidden.

“God, mag ik een fiets voor Kerstmis?”

Maar ik antwoordde altijd zelf:
“Ja, natuurlijk kan dat.”

(Gelach)

Daarna moest ik uitmaken of

die stem van God of van de duivel kwam.

Had ik toch wel de duivel in mij.

Wie weet? (Gelach)

Na twee jaar

kregen ze een eigen kind,

en na nog eens twee jaar kwam er nog een.

Later kwam er nog een kind

maar dat was een ‘ongeval’,

wat ik nogal een ongebruikelijke naam vond. (Gelach)

Ik begon wat te puberen

en durfde al eens een koekje uit het blik halen
zonder het te vragen.

Ik begon ook al eens
een beetje laat weg te blijven, enz., enz.

In hun religiositeit en naïviteit

kwamen mijn pa en ma, voor altijd dacht ik,

op het idee

dat ik de duivel in mij had.

Ik moet dit vertellen,

want zo ben ik daar weggeraakt.

Mijn pleegmoeder zette mij aan tafel en zei tegen me:

“Je houdt niet van ons, hè?” Ik was elf.

Ze hadden drie andere kinderen.
Ik ben de vierde. De derde was een ongeluk.

En ik zei: “Ja, natuurlijk hou ik van jullie.”

Mijn pleegmoeder vroeg me
om eens na te denken over wat liefde is,

wat in de Bijbel te lezen,
morgen terug te komen

en mijn meest eerlijke en ware antwoord te geven.

Dit was mijn kans. Als ze me vroegen

of ik van hen hield of niet,
dan moest ik niet van ze houden.

Dat bracht me op de wonderlijke gedachte
dat het net dat was wat ze wilden horen.

“Ik zal God om vergeving vragen en Zijn licht zal

door mij op hen schijnen. Hoe fantastisch.”
Dit was een gelegenheid.

De theologie en de timing waren perfect,

het antwoord zo eerlijk
als een zondaar het maar kan geven.

“Ik moet wel niet van jullie houden,” zei ik tegen hen.
“Maar ik zal God om vergeving vragen.”

“Omdat je niet van ons houdt, Norman,

heb je duidelijk je pad gekozen.”

Vierentwintig uren later
wachtte mijn maatschappelijk werker,

die vreemde man
die me om de paar maanden kwam bezoeken,

op mij in de auto
toen ik afscheid nam van mijn ouders.

Ik heb niemand vaarwel gezegd,
niet mijn moeder, mijn vader,

mijn zussen, mijn broers, mijn tantes, mijn ooms,

mijn neven en nichten, mijn grootouders, niemand.

Onderweg naar het kindertehuis vroeg ik me af:

“Wat is er met me aan de hand?”

Het leek alsof mijn wereld in elkaar was gestort.

Het leek alsof mijn wereld in elkaar was gestort.

Voor de volgende vier, vijf jaar

verbleef ik

in vier verschillende kindertehuizen.

In het derde tehuis, ik was toen 15,

begon ik te rebelleren. Ik vond niet beter

dan drie blikken Airfixverf,
die je voor modellen gebruikt

-- ik zat in een groot Victoriaans tehuis

met zo’n torentje --

met rood, geel en groen,

de kleuren van Afrika, over de tegels uit te gieten.

Je kon het niet zien vanaf de straat,

door de beuken rond het tehuis.

Daarvoor werd ik een jaar gevangengezet

in een verbeteringsgesticht, maar eigenlijk was

het een voorlopige hechtenis.
Het was een virtuele gevangenis

voor jonge mensen.

Tussen haakjes, jaren later zei mijn maatschappelijk werker

dat ik daar nooit had moeten zitten.

Ik was nergens van beschuldigd.
Ik had niets verkeerds gedaan.

Maar omdat ik geen familie had
die naar me kwam vragen,

deden ze met mij wat ze wilden.

Ik was 17 jaar en

ze hadden een gecapitonneerde cel.

Ze lieten me de gang langslopen, de laatste eerst.

In de slaapzaal kwam ik terecht

bij een nazisympathisant.

Alle medewerkers waren ex-politiemensen – interessant --

en ex-maatschappelijk werkers.

De leiding was in handen van een ex-legerofficier.

Telkens ik bezoek kreeg van iemand die ik niet kende

en die druiven meebracht, zo om de drie maanden,

werd ik naakt gefouilleerd.

Dat huis zat vol met jongens
die in voorlopige hechtenis zaten

voor zaken als moord.

Dit was de voorbereiding

die ik na 17 kreeg als kind van de staat.

Ik moet dit verhaal vertellen.

Ik moet het vertellen omdat niemand doorhad

wat dit betekende.

Langzaam werd ik me ervan bewust
dat ik niemand kende

die me langer dan één jaar kende.

Zie, dat is wat familie doet.

Het geeft je referentiepunten.

Ik wil hier geen onderscheid maken
tussen een goede of een slechte familie.

Ik zeg gewoon dat je weet wanneer je verjaart

doordat iemand je dat vertelt,

een moeder, een vader, een zus,
een broer, een tante, een oom,

een nicht, een grootouder.
Het is belangrijk voor iemand

en daarom is het belangrijk voor jou.

Ik was 14 jaar oud, in mezelf gedoken,

en werd nooit eens vastgepakt.

Ik vertel het simpelweg om te zeggen dat

toen ik het tehuis verliet,
ik twee dingen wilde doen.

Eén was mijn familie vinden

en het andere was poëzie schrijven.

In creativiteit zag ik licht.

In de verbeelding zag ik
de eindeloze mogelijkheden van leven,

de eindeloze waarheid,
de permanente creatie van de werkelijkheid,

de plaats waar woede een expressie was

bij het zoeken naar liefde, een plek waar dysfunctie

een ware reactie is op onwaarheid.

Ik moet het jullie allen zeggen: ik vond als volwassene

heel mijn familie terug.
Ik ben al heel mijn volwassen leven naar hen op zoek,

en heb nu een volledig dysfunctioneel gezin,
net als iedereen.

Maar ik zeg jullie: je kan zien

hoe sterk een democratie is

aan de manier waarop een regering omgaat met haar kind.

Ik bedoel niet ‘kinderen’. Ik bedoel ‘het kind van de staat’.

Heel erg bedankt. Het was me een eer. (Applaus)

(Applaus)