Chuyện gì xảy ra khi bạn bị chấn động não? - Clifford Robbins

Xem bài giảng đầy đủ tại: https://ed.ted.com/lessons/what-happens-when-you-have-a-concussion-clifford-robbins

Hằng năm tại Hoa Kỳ, những vận động viên thể thao và hoạt động tiêu khiển phải hứng chịu xấp xỉ 2.5 đến 4 triệu cơn chấn động não. Vậy những chấn động này nguy hiểm như thế nào? Câu trả lời khá phức tạp và nằm ở cách phản xạ của não bộ khi có va chạm xảy ra. Clifford Robbins sẽ giải thích cơ chế khoa học đằng sau những cơn chấn động não.

Bài giảng bởi Clifford Robbins, minh họa bởi Boniato Studio.

Hằng năm tại Hoa Kỳ,

những vận động viên thể thao
và hoạt động giải trí

hứng chịu khoảng 2.5
đến 4 triệu cơn chấn động não.

Vậy những chấn động này
nguy hiểm như thế nào?

Câu trả lời khá phức tạp,

và nằm ở cơ chế phản xạ
của bộ não khi có va chạm xảy ra.

Bộ não có cấu tạo gồm mô mỡ mềm
và đặc quánh như thạch.

Nằm trong lớp màng bảo vệ
và phần màng cứng của hộp sọ,

cơ quan mỏng manh này
thường được bảo vệ tốt.

Nhưng một chấn động bất ngờ
có thể làm não bị dịch chuyển

và va vào phần cứng bên trong hộp sọ,

và khác với thạch, mô não
không đồng nhất.

Nó được cấu thành từ
một mạng lưới khổng lồ với 90 tỉ nơron

có nhiệm vụ truyền tín hiệu qua
các sợi trục dài để giao tiếp khắp não bộ

và điều khiển cơ thể chúng ta.

Cấu trúc mảnh này khiến các nơron
trở nên rất yếu ớt

nên khi bị va chạm, chúng sẽ dãn ra
và thậm chí bị đứt.

Điều đó không chỉ làm gián đoạn
khả năng giao tiếp của chúng

mà khi các sợi trục bị đứt
bắt đầu thoái hóa,

chúng cũng sẽ giải phóng ra các độc tố
làm chết các nơron khác.

Một chuỗi những sự việc này
sẽ gây ra chấn động não.

Các thương tổn có thể biểu hiện
dưới nhiều dạng khác nhau

như bị ngất,

nhức đầu,

hoa mắt,

mất thăng bằng,

thay đổi tâm trạng và hành vi,

vấn đề về trí nhớ, suy nghĩ, và giấc ngủ,

và sự bùng phát
của những lo âu và trầm cảm.

Mọi bộ não đều khác nhau,

đó là lý giải cho việc những cơn chấn động
của mọi người cũng rất khác nhau.

May mắn là đa số các cơn chấn động não
đều có thể hồi phục

và các triệu chứng biến mất trong vòng
vài ngày hoặc vài tuần.

Nghỉ ngơi nhiều và dần dần
hoạt động trở lại

sẽ giúp não bộ tự hồi phục.

Nói về chủ đề nghỉ ngơi,

nhiều người nghe nói rằng
không nên đi ngủ

ngay sau khi bị chấn động não
vì bạn có thể rơi vào trạng thái hôn mê.

Đó là một quan niệm sai lầm.

Khi mà các bác sĩ không lo ngại về việc
có các tổn thương não nặng hơn,

như xuất huyết não,

thì vẫn không có vấn đề nào được ghi nhận
về việc ngủ sau khi bị chấn động não.

Đôi khi người bị tổn thương não
có thể trải qua trạng thái

gọi là hội chứng sau sang chấn, hay PCS.

Người bị PCS có thể phải trải qua
những cơn đau đầu dai dẳng,

các vấn đề về học tập,

và những triệu chứng về ứng xử
ảnh hưởng đến các mối quan hệ cá nhân

suốt vài tháng hay vài năm
sau tổn thương.

Việc cố gắng vận động khi bị
chấn động não, dù chỉ trong vài phút,

hay quay lại chơi thể thao
quá sớm sau sang chấn,

tăng nguy cơ dẫn tới tình trạng PCS.

Trong một số trường hợp,
rất khó để chẩn đoán chấn động não

do các triệu chứng
thường biểu hiện rất chậm.

Điều này thường đúng với
các va chạm tiểu chấn

dẫn tới các lực tác động vào đầu nhẹ hơn

so với các va chạm gây chấn động não.

Loại tổn thương này không gây nên
các triệu chứng rõ rệt ngay,

nhưng có thể dần dẫn đến
các bệnh suy não trầm trọng

nếu nó cứ xảy ra liên tục.

Ví dụ như cầu thủ bóng đá,
người phải liên tục đỡ bóng bằng đầu.

Ứng dụng công nghệ gọi là
hình ảnh tenxơ khuếch tán,

chúng tôi bắt đầu phát hiện ra
những tác động trên bộ não.

Phương pháp này cho phép các nhà khoa học
tìm ra những bó sợi trục lớn

và quan sát cách các va chạm nhỏ
có thể thay đổi chúng về mặt cấu trúc.

Năm 2013, các nhà nghiên cứu
áp dụng công nghệ này đã phát hiện

rằng các vận động viên
dùng đầu đỡ bóng nhiều nhất,

khoảng 1,800 lần một năm,

đã làm tổn thương cấu trúc nguyên vẹn
của các bó sợi trục.

Tổn thương này cũng tương tự
như một sợi dây bị đứt

khi các sợi cấu thành bắt đầu bung ra.

Các vận động viên này cũng làm những bài
kiểm tra trí nhớ ngắn hạn kém hơn,

cho nên dù không gặp phải
các chấn động cực mạnh,

những va chạm tiểu chấn này vẫn gây nên
các thương tổn đo được sau một thời gian.

Thật vậy, các nhà nghiên cứu hiểu ra rằng
sự quá tải các va chạm tiểu chấn

có liên quan đến một bệnh suy não
gọi là chấn thương não mãn tính,

hay CTE.

Người mắc CTE gặp phải những biến đổi
về tâm lý và hành vi

mà bắt đầu biểu hiện vào tuổi 30 hoặc 40

và cùng với đó là các vấn đề
về suy nghĩ và trí nhớ

mà trong một số trường hợp
có thể dẫn đến chứng đãng trí.

Thủ phạm là một loại protein gọi là tau.

Thường thì protein tau hỗ trợ các ống nhỏ
trong các sợi trục, gọi là các vi ống.

Người ta cho rằng các va chạm tiểu chấn
liên tục sẽ làm tổn thương các vi ống,

khiến các protein tau
bị bật ra và rối với nhau.

Bó rối này làm gián đoạn quá trình
truyền tin và giao tiếp giữa các nơron

và dẫn tới sự sụp đổ của
các mối liên kết trong não bộ.

Một khi các protein tau
bắt đầu kết tụ lại,

chúng làm hình thành
nhiều khối kết tụ hơn

và tiếp tục lan rộng khắp bộ não,

ngay cả khi các va chạm
tác động vào đầu đã dừng.

Dữ liệu cho thấy trong số
các cầu thủ bóng đá có ít nhất

khoảng 50 đến 80% các chấn động não
không được báo cáo và điều trị.

Đôi khi đó là do khó có thể nhận biết

một cơn chấn động não
xảy ra ban đầu.

Nhưng cũng thường là do áp lực
hoặc mong muốn tiếp tục cuộc chơi

mặc cho sự thật là
có gì đó không ổn.

Điều này không chỉ
làm suy yếu việc hồi phục.

Nó cũng tiềm ẩn nhiều nguy hiểm.

Bộ não của chúng ta
không phải thần thánh.

Nó vẫn cần được chúng ta
bảo vệ khỏi tổn thương

và giúp hóa giải thương tổn
một khi nó đã xảy ra.