Beyin sarsıntısı geçirdiğinizde neler olur? - Clifford Robbins

Dersin tamamı için: https://ed.ted.com/lessons/what-happens-when-you-have-a-concussion-clifford-robbins

Her sene Amerika'da sporcular ve eğlence faalietleriyle uğraşanların 2.5 ila 4 milyon kadarı beyin sarsıntısı yaşamaktadır. Bu sarsıntılar ne kadar tehlikeli? Cevap karmaşık ve beynin bir darbe aldığında nasıl tepki verdiğine bağlı. Clifford Robbins beyin sarsıntısının arkasındaki bilimi açıklıyor.

Ders: Clifford Robbins / Animasyon: Boniato Studio

Her yıl Amerika Birleşik Devletleri'nde,

sporcular ve eğlence faaliyetleri
ile uğraşanların

2,5 ila 4 milyon kadarı beyin
sarsıntısı yaşamaktadır.

Peki bu beyin sarsıntıları
ne kadar tehlikeli?

Cevap karmaşık ve

beyne bir şey çarptığında
beynin verdiği tepkiye bağlı.

Beyin, jöleye benzeyen yumuşak,
yağlı bir dokudan oluşmaktadır.

Koruyucu zarının ve kafatasının
sert tabakasının içinde,

bu hassas organ çoğunlukla
iyi korunmaktadır.

Ama ani bir sarsıntı beyni kaydırıp

kafatasının sert iç kısmına çarpmasına
neden olabilir

ve jölenin aksine, beynin dokusu
tek tip değil.

90 milyar kadar nörondan oluşan büyük
bir ağ, ki bu nöronlar

uzun aksonları aracılığıyla beyinle
iletişim sağlamak ve vücudu kontrol etmek

için sinyaller yollarlar.

Bu cılız yapı beyinleri
o kadar kırılgan yapıyor ki

çarpma durumunda, nöronlar
genişliyor ve hatta yırtılıyor.

Bu sadece iletişim kabiliyetlerini
kaybettirmiyor,

aynı zamanda yok olan aksonların
bozulmasının başlamasıyla

diğer nöronların da ölümüne
sebep olacak toksinler salgılıyorlar.

Bu olayların birleşimi
beyin sarsıntısına neden oluyor.

Hasar kendini bayılma,

baş ağrısı,

bulanık görme,

denge problemleri,

değişik hâl ve tavır,

hafıza, düşünme ve uyuma problemleri,

endişe ve depresyon başlangıcı gibi

birçok farklı şekilde gösterebilir.

Her beyin farklıdır,

bu da insanların sarsıntı sonuçlarının
neden bu kadar değişken olduğunu açıklar.

Neyse ki, beyin sarsıntılarının büyük bir
çoğunluğu tamamen iyileşir ve

semptomlar günler
veya haftalar içinde yok olur.

Bolca dinlenme ve eylemlere
kademe kademe geri dönüş

beynin kendini iyileştirmesini
mümkün kılar.

Dinlenme konusuna gelince,

beyin sarsıntısı yaşadıktan kısa süre
sonra uyumamanız gerektiğini

çünkü uykunun komaya
kayabileceğini çoğu insan duymuştur.

Bu bir efsane.

Doktorlar beyin kanaması gibi daha ciddi
bir beyin hasarı olduğundan

şüphelenmedikleri sürece,

sarsıntıdan sonra uyumanın sorun olduğunu
gösteren belgelenmiş bir problem yok.

Bazen, beyin sarsıntısı mağdurları
sarsıntı sonrası sendromu

veya SSS denilen bir durum yaşayabilirler.

SSS olan insanlar sürekli baş ağrısı,
öğrenme zorlukları ve

hasardan aylar veya yıllar sonra

bile kişisel ilişkilerini
etkileyebilecek davranışsal belirtiler

yaşayabilirler.

Beyin sarsıntısı varken, birkaç dakika
bile, oynamaya çalışmak veya

sarsıntıdan sonra kısa sürede
tekrar spora devam etmek,

SSS'ye yakalanmayı daha olası yapar.

Bazı durumlarda, beyin sarsıntısını teşhis
etmek zor olabilir

çünkü belirtiler zamanla ve yavaşça
ortaya çıkar.

Bu genelde hafif etkili
çarpmalar oluşturan,

beyin sarsıntısına sebep olmayan ve

sarsıntı sınırının altında kalan
darbeler için geçerlidir.

Bu tarz incinmeler fark edilebilir
semptomların hemen oluşmasına sebep olmaz

ama tekrarlarlarsa zamanla
kötüleşmeye meyilli beyin hasarları

ortaya çıkarabilirler.

Futbol toplarına defalarca kafa attıkları
bilinen futbolcuları ele alalım.

Yayınımsal MR denilen
bir teknik kullanarak

beyin üzerinde nelerin etkili olduğunu
keşfetmeye başladık.

Bu yöntem sayesinde bilim insanları
büyük akson demetlerini bulup

yumuşak darbelerin onları yapısal olarak
nasıl değiştirdiğini görebiliyorlar.

Bu yöntemi kullanan
araştırmacılar 2013'te

topa en çok kafa atan sporcuların,

yaklaşık yılda 1800 kere,

akson demetlerinin yapısal bütünlüğüne
zarar verdiklerini keşfettiler.

Bu zarar, lifleri teker teker koptuğunda

saçaklanan halata benzetilebilir.

Bu oyuncular kısa süreli hafıza testinde
daha kötü performans gösterirler.

Yani tam kapsamlı bir beyin sarsıntısı
geçirmeseler bile

bu sınır altındaki darbeler zamanla
gözle görülebilir zarara yol açar.

Aslında, araştırmacılar sınır altındaki
darbelere fazla maruz kalınmasıyla

kronik travmatik ensefalopati, ya da KTE
denilen beyin hastalığının bağlantılı

olduğunu biliyor.

KTE hastaları, 30-40 yaşlarında görülmeye
başlanan duygu ve davranış değişimlerinden

ve beraberinde bazı durumlarda demansla

bile sonuçlanabilen düşünme ve hafıza

problemlerinden muzdariplerdir.

Suçlu ise tau proteinidir.

Tau proteinleri mikrotübülleri (aksonların
içindeki ince boruları) destekler.

Tekrarlanan zayıf darbelerin
mikrotübüllere zarar verdiği, bunun da

tau proteinlerinin kopup kümelenmesine
yol açtığı düşünülüyor.

Bu kümeler, nöronlar arasındaki taşımayı
ve iletişimi engeller

ve beynin içindeki iletişimin
çökmesine sebep olur.

Tau proteinleri bir kere
kümelenmeye başladı mı

daha fazla kümenin oluşmasına

ve bu kümelerin sarsıntının
etkilerinden sonra bile

beyinde yayılmaya devam
etmesine sebep olur.

Bu bilgi, en azından
futbolcular arasında, sarsıntıların

%50 ila %80'inin bildirilmemiş ve tedavi
edilmemiş olarak kaldığını gösteriyor.

Bu bazen sarsıntının olup olmadığını

en başta anlamak zor olduğu için olabilir.

Ama aynı zamanda sebep baskı ve
yanlış bir şeyler olsa bile

yapılan aktiviteye devam etme arzusudur.

Bu yalnızca iyileşmeyi baltalamıyor,

aynı zamanda tehlikeli de.

Beynimiz yenilmez değil.

Hâlâ onları zarardan korumamıza
ve hasar bir kez

oluştuğunda onu, geri çevirmek için
yardımımıza ihtiyaçları var.