Antony Gormley: Gebeeldhouwde ruimte, vanbinnen en vanbuiten

De legendarische beeldhouwer Antony Gormley geeft een voorstelling over ruimte en de menselijke vorm. Zijn werk verkent de innerlijke ruimte die we in ons eigen lichaam voelen, en de uiterlijke ruimte die we om ons voelen, in het besef dat we slechts puntjes zijn in ruimte en tijd.

Ik ga vertellen waarom ik beeldhouwer geworden ben.

Misschien denk je dat beeldhouwers

met materie bezig zijn,
met objecten,

met lichamen.

Volgens mij geef ik het meest

om ruimte maken.
Dat is de titel van mijn talk:

"Ruimte maken".

Ruimte die in ons bestaat,

en zonder ons.

Toen ik kind was,

in de jaren 50,

werd je naar boven gestuurd
voor verplichte siësta. (Gelach)

Echt een slecht idee.
Na het eten wil je,

als je 6 bent, in een boom klimmen.

Maar ik moest naar boven,
naar een piepklein kamertje

dat van een oud balkon was gemaakt.

Het was er heel warm, klein en licht,

en daar moest ik liggen.
Belachelijk.

Om één of andere reden beloofde ik mezelf

dat ik niet zou bewegen,

dat ik zou doen wat mama

van mij wilde.

Daar lag ik dan,
in die kleine ruimte,

warm, donker, claustrofobisch,
een luciferdoosje, achter mijn ogen.

Het was echt raar:
toen dat maar doorging,

dagen, weken, maanden,
werd de ruimte werd groter,

donkerder en koeler

tot ik uitkeek naar dat halfuurtje

van verplichte roerloosheid en rust.

Ik keek er echt naar uit om naar die plek

van duisternis te gaan.

Vind je het erg als we iets heel anders doen?

Kunnen we allemaal even de ogen sluiten?

Dit wordt niet raar.

Dit is geen sekte. (Gelach)

Ik wil gewoon graag dat we allemaal daarheen gaan.

Ik doe het ook. We zullen er samen zijn.

Sluit je ogen een minuutje.

We zijn hier, in een ruimte,

de subjectieve, collectieve ruimte
van de duisternis van het lichaam.

Ik beschouw dit als de plaats van verbeelding,

van potentieel,

maar welke kenmerken heeft ze?

Ze heeft geen voorwerp.
Er zitten geen dingen in.

Ze heeft geen dimensies.
Geen limieten.

Geen einde.

Open je ogen maar.

Dat is de plaats waar beeldhouwen --

een beetje paradoxaal, want beeldhouwen gaat over

materiële voorstellen doen --

maar ik denk dat dit de plaats is

waarmee beeldhouwen ons kan verbinden.

Stel je voor dat we midden in Amerika zijn.

Je slaapt.
Je wordt wakker

en zonder je hoofd op te tillen van de aarde,

op je slaapzak, zie je 100 km ver.

Dit is een droge meerbodem.

Ik was jong.
Net klaar met de kunstacademie.

Ik wilde iets doen

in rechtstreeks contact met de wereld, met plaats.

Dit was een heerlijke plek,

waar je je kon inbeelden

dat je de eerste mens was op die plek.

Het was een plek waar niet veel was gebeurd.

Sta me eventjes toe.

Ik nam een steen ter grootte van een hand,

gooide die zo ver mogelijk,

ongeveer 22 meter.

Ik raapte alle stenen in die straal op

en maakte er een hoop van.

Dat was de hoop.

Toen ging ik op de hoop staan

en gooide al die stenen weer weg.

Hier is de heringerichte woestijn.

Je zou kunnen zeggen dat het niet veel verschilt

van voor ik begon.

(Gelach)

Waarom die drukte?

Chris maakte zich zorgen en zei:

"Toon ze die foto niet,

want ze gaan denken dat je één van die

maffe moderne kunstenaars bent
die niet veel doen.

(Gelach)

Feit is dat dit bewijs is

van een levend lichaam op andere lichamen,

rotsen die voorwerp van geologische formatie waren,

van erosie, de werking van de tijd op objecten.

In zekere zin wil ik jullie gewoon

anders naar deze plek laten kijken,

omwille van de gebeurtenis die er plaatshad,

een menselijke gebeurtenis.

Het vraagt dat we opnieuw kijken

naar deze wereld die zo verschillend is

van de wereld die we met elkaar delen,

de technologische wereld.

Kijk opnieuw naar de wereld van de elementen.

De wereld van de elementen waarin we allemaal leven

is de plek die we samen bezochten,
de duisternis van het lichaam.

Ik begin opnieuw met die omgeving,

van de intieme, subjectieve ruimte

waar ieder van ons in leeft,
maar van de andere kant

van het voorkomen.

Dit is dagelijkse activiteit in mijn atelier.

Je ziet dat ik niet veel doe.
Ik sta daar maar wat,

met gesloten ogen.
Andere mensen

maken een afgietsel van me.
Een bewijs.

Dit is een indexregister van een beleefd moment

van een lichaam in de tijd.

Kunnen we die ruimte in kaart brengen
met de taal van neutrino's

of kosmische stralen,
met het lichaam

als grens, maar in zekere zin helemaal omgekeerd,

de meest traditionele Griekse idee van het aanwijzen?

Vroeger namen ze een blok Pentelisch marmer

en hieuwen ervan af om de huid te vinden,

het voorkomen,

wat Aristoteles het onderscheid noemt

tussen substantie en voorkomen.

Dat wat dingen zichtbaar maakt.

Maar hier werken we van de andere kant.

Kunnen we het als een buitensluitend vlies doen?

Dit is een loden omhulsel gemaakt rond de ruimte

die mijn lichaam innam,
maar het is nu leeg.

Dit is een werk genaamd 'Leren zien'.

Je zou het 'nacht' kunnen noemen.

Je zou het de 96% van de zwaartekracht kunnen noemen

waar we niets van weten: donkere materie.

Hoe dan ook, een andere versie van de

menselijke ruimte binnen de grote ruimte.

De ogen zijn enkel aangegeven.
Ze zijn gesloten.

Het heet 'Leren zien' omdat het over een object gaat

dat hopelijk tot nadenken stemt.

Het gaat over de visie,
de verbondenheid met de duisternis van het lichaam

die ik als een ruimte van potentieel zie.

Kunnen we het anders doen,
met de taal

van deeltjes rond een kern,
en het lichaam beschrijven

als een centrum van energie?

Geen standbeelden meer,
weg met

de plicht tot staan,
het staan van het menselijk lichaam,

het staan van een een standbeeld.
Verlos het,

laat het een energieveld zijn,
een ruimte in de ruimte

die het heeft over menselijk leven,
dat een entropie wordt,

een soort concentratie van aandacht,

een menselijke plek van mogelijkheid
in de ruimte.

Is er een andere manier?

Donkere materie tegen een horizon afgezet.

Als geesten in lichamen leven,
als lichamen in kleren leven,

en dan in kamers,
en dan in gebouwen,

en dan in steden,
hebben ze dan ook een ultieme huid

en kan je die huid waarnemen?

De horizon.

Gaat kunst over

proberen voor te stellen wat verder ligt dan de horizon?

Kunnen we een lichaam gebruiken
als een lege katalysator

van een soort empathie met de ervaring

van ruimte-tijd zoals ze wordt beleefd,
zoals ik hier voor jullie sta

en een connectie probeer te voelen

in deze ruimte-tijd die we delen?

Kunnen we als het ware
de herinnering aan een lichaam gebruiken,

aan een menselijke ruimte in de ruimte,

om een ervaring op gang te brengen,
uit eerste hand,

van de tijd der elementen?

Menselijke tijd, industriële tijd, getest

tegen de tijd van de getijden,
waarin deze herinneringen

aan een bepaald lichaam
dat elk lichaam kan zijn,

vermenigvuldigd,
zoals in de tijd van mechanische reproductie,

vele malen, over 8 vierkante km geplaatst,

1,5 km de zee in,

wegdeemsterend,
in verschillende toestanden van dag en nacht.

Je kan dit werk bekijken aan de monding van de Mersey,

net buiten Liverpool.

Hier zie je hoe de zee eruit ziet in Liverpool

op een typische namiddag.

De stukken verschijnen en verdwijnen,

maar wat belangrijker is --

hier kijk je noordwaarts
vanuit het midden van de installatie --

ze creëren een veld

met levende en surrogaatlichamen,

in relatie met elkaar en met die grens,

de rand, de horizon.

We gaan verder.
Is het mogelijk

om die idee van geest - lichaam - gebouwen te nemen,

om het eerste, biologische, lichaam te vervangen

door het tweede,

het lichaam van de architectuur
en de gebouwde omgeving?

Dit werk heet 'Ruimte voor de Grote Australische Woestijn'.

Het is een onbepaalde plek

en ik heb nooit bekendgemaakt waar het is.

Het is een object voor de geest.

Ik zie het als een Boeddha van de 21e eeuw.

Opnieuw de duisternis van het lichaam,

nu vastgehouden in de bunkervorm

van de minimumruimte die een lichaam inneemt,

een hurkend lichaam.

Er zit een gat op anus/penisniveau.

Er zijn gaten bij de oren.
Er zijn geen gaten bij de ogen.

Er is een opening voor de mond.
Ze is 7 cm dik,

beton met een leegte vanbinnen.

Ook op deze lokatie een volkomen vlakke

horizon van 360 graden.

Hier vragen we opnieuw,

alsof we pas aangekomen waren,

wat de relatie is van het menselijke project

met ruimte en tijd.

Als je het idioom gebruikt, als het ware,

van de duisternis van het lichaam
overgebracht naar de architectuur,

kan je dan architecturale ruimte gebruiken,
niet om te wonen

maar als beeldspraak,

en haar systolische, diastolische,

kleinere en grotere ruimtes gebruiken

om een lichaamsverhaal uit eerste hand te vertellen
over een reis

door ruimte, licht en duisternis?

Dit is een werk van enige omvang en gewicht

waardoor het lichaam een stad wordt,
een verzameling cellen

die met elkaar verbonden zijn

en een visuele toegang geven

tot bepaalde plaatsen.

Het laatste werk dat ik met jullie wil delen,

is 'Blind licht', wellicht

het meest open werk.

Op een conferentie over radicale openheid

is dit mijn meest radicale positie,

waarbij ik licht en waterstoom als materiaal gebruik.

Dit is een doos,

gevuld, bij een druk van 1,5 atmosfeer,

met een wolk en heel helder licht.

Als je op de altijd geopende drempel afgaat,

verdwijn je, voor jezelf en voor anderen.

Als je je hand voor je houdt,

kan je ze niet zien.

Als je naar beneden kijkt,
zie je je voeten niet.

Je bent nu bewustzijn zonder voorwerp,

vrij van de dimensie-volle

en afgemeten manier waarop het leven ons vasthangt

aan het obligate.

Maar deze ruimte is gevuld met mensen,

stemmen zonder lichaam,

en vanuit die omhullende omgeving

lijken mensen die je eigen lichaamszone
heel dicht naderen,

voor jou op weergaves.

Als ze dicht bij de rand verschijnen,

zijn het weergaves

waarin de kijkers de bekeken mensen zijn geworden.

Voor mij gaat kunst niet over voorwerpen
van grote geldwaarde

Het gaat erom dat we onze directe ervaring

opnieuw laten gelden in het heden.

John Cage zei het al:

"We bewegen niet naar een soort doel toe,

we zijn bij het doel, en het verandert samen met ons.

Als kunst een doel heeft,
dan is het om onze ogen voor dat feit te openen."

Hartelijk dank.

(Applaus)