Άντονι Γκόρμλεϊ: Γλυπτός χώρος, εσωτερικά και εξωτερικά

Ο θρυλικός γλύπτης Άντονι Γκόρμλεϊ μιλάει για το χώρο και την ανθρώπινη μορφή. Το έργο του εξερευνά τον εσωτερικό χώρο που αισθανόμαστε μέσα στα σώματά μας - και τον εξωτερικό χώρο που νιώθουμε γύρω μας, γνωρίζοντας ότι είμαστε απλώς κουκκίδες στο χώρο και το χρόνο.

Θα σας διηγηθώ τον λόγο που έγινα γλύπτης,

και ίσως νομίζετε ότι οι γλύπτες,

ασχολούνται με την μεταμόρφωση, με τα αντικείμενα,

ασχολούνται με τα κορμιά,

αλλά νομίζω ότι αυτό που με νοιάζει περισσότερο

είναι να κάνω χώρο, κι έτσι ονόμασα αυτή την ομιλία:

Κάνοντας Χώρο.

Χώρος που υπάρχει εντός μας,

και χωρίς εμάς.

Όταν λοιπόν ήμουν παιδί,

δεν ξέρω πόσοι από εσάς μεγαλώσατε στη δεκαετία του '50,

με έστελναν επάνω για να ξεκουραστώ με το ζόρι. (Γέλια)

Πολύ κακή ιδέα. Ξέρετε, μετά το μεσημεριανό φαγητό,

όταν είσαι έξι, θες να πας να σκαρφαλώσεις σε ένα δέντρο.

Όμως έπρεπε να πάω επάνω, στο μικροσκοπικό δωμάτιο

που παλιά ήταν μπαλκόνι,

έτσι ήταν απίστευτα ζεστό, μικρό και φωτεινό,

κι εγώ έπρεπε να μείνω ξαπλωμένος εκεί. Ήταν γελοίο.

Ωστόσο για κάποιον λόγο, υποσχέθηκα στον εαυτό μου

ότι δεν θα κουνιόμουν απο κεί,

ότι θα έκανα αυτό που η Μαμά

ήθελε να κάνω.

Να 'μουν λοιπόν, ξαπλωμένος σε εκείνο τον μικροσκοπικό χώρο,

ζεστό, σκοτεινό, κλειστοφοβικό, σε μέγεθος σπιρτόκουτου, πίσω από τα μάτια μου,

όμως ήταν πραγματικά παράξενο, γιατί ενώ αυτό συνεχιζόταν

για μέρες, εβδομάδες, μήνες, εκείνος ο χώρος σαν να μεγάλωνε

και σκοτείνιαζε και δρόσιζε

μέχρι που ανυπομονούσα να έρθει εκείνο το μισάωρο

της αναγκαστικής ακινησίας και ξεκούρασης,

και ανυπομονούσα να πάω σε εκείνο

το σκοτεινό μέρος.

Σας πειράζει να κάνουμε κάτι εντελώς διαφορετικό;

Μπορούμε να κλείσουμε όλοι τα μάτια για ένα λεπτό;

Δεν θα είναι αλλόκοτο.

Δεν πρόκειται για κάποια αίρεση. (Γέλια)

Απλώς θα ήθελα να βρεθούμε όλοι εκεί.

Θα το κάνω κι εγώ. Θα βρεθούμε εκεί όλοι μαζί.

Κλείστε λοιπόν τα μάτια σας για ένα λεπτό.

Εδώ είμαστε, σε έναν χώρο,

στον υποκειμενικό, συλλογικό χώρο του σκοταδιού του σώματος.

Το θεωρώ ως το μέρος της φαντασίας,

των δυνατοτήτων,

όμως ποιά είναι τα χαρακτηριστικά του;

Είναι χωρίς αντικείμενα. Δεν υπάρχουν πράγματα μέσα του.

Είναι χωρίς διαστάσεις. Είναι απεριόριστο.

Είναι ατελείωτο.

Εντάξει, ανοίξτε τα μάτια σας.

Αυτός είναι ο χώρος που η γλυπτική -

πράγμα λίγο παράδοξο, γιατί η γλυπτική έχει να κάνει

με υλικές προτάσεις -

όμως νομίζω ότι αυτός είναι ο χώρος

με τον οποίο μας συνδέει η γλυπτική.

Φανταστείτε λοιπόν, ότι είμαστε στη μέση της Αμερικής.

Έχετε αποκοιμηθεί. Ξυπνάτε,

και χωρίς να σηκώσετε το κεφάλι σας από τη γη

απ' τον υπνόσακό σας, μπορείτε να δείτε 113 χιλιόμετρα μακριά.

Αυτή είναι μια αποξηραμένη κοίτη λίμνης.

Ήμουν νέος. Είχα μόλις τελειώσει τη σχολή καλών τεχνών.

Ήθελα να κάνω κάτι που να λειτουργεί

άμεσα με τον κόσμο, άμεσα με το μέρος.

'Ηταν ένα υπέροχο μέρος, επειδή ήταν μια περιοχή

όπου μπορούσες να φανταστείς ότι ήσουν

ο πρώτος άνθρωπος που βρέθηκε εκεί.

Ήταν ένα μέρος όπου δεν είχαν συμβεί και πολλά.

Τέλος πάντων, κάντε λίγη υπομονή μαζί μου.

Σήκωσα μια πέτρα στο μέγεθος γροθιάς,

την πέταξα όσο πιο μακριά μπορούσα,

περίπου 22 μέτρα.

Ύστερα μάζεψα όλες τις πέτρες σε αυτή την ακτίνα

και τις στοίβαξα.

Αυτή ήταν η στοίβα, παρεπιπτόντως.

Κι έπειτα, στάθηκα πάνω στη στοίβα,

και ξαναπέταξα όλες αυτές τις πέτρες,

και ορίστε η αναδιαρρυθμισμένη έρημος.

Μπορεί να πείτε ότι δεν δείχνει και πολύ διαφορετική

απ' όταν ξεκίνησα.

(Γέλια)

Γιατί όλη αυτή η φασαρία;

Στην πραγματικότητα, ο Κρις ανησυχούσε και είπε,

«Κοίτα, μην τους δείξεις αυτό το σλάιντ,

διότι απλά θα νομίσουν ότι είσαι ένας ακόμη

απ' τους παλαβούς μοντέρνους καλλιτέχνες που δεν κάνει και πολλά.

(Γέλια)

Όμως είναι γεγονός ότι, αυτό είναι απόδειξη

ενός ζωντανού σώματος πάνω σε άλλα σώματα,

πέτρες που υπήρξαν το αντικείμενο γεωλογικών μορφοποιήσεων,

διάβρωσης, της ενέργειας του χρόνου επάνω στα αντικείμενα.

Αυτό είναι ένα μέρος, που κατά κάποιον τρόπο

θα ήθελα απλώς να τον κοιτάξετε διαφορετικά

εξαιτίας αυτού του γεγονότος που συνέβη εκεί,

ενός ανθρώπινου γεγονότος,

και γενικά, μας ζητάει απλά να ξανακοιτάξουμε

αυτόν τον κόσμο, κατά κάποιον τρόπο τόσο διαφορετικό

από τον κόσμο που μοιραζόμαστε μεταξύ μας,

τον τεχνολογικό κόσμο,

να κοιτάξουμε ξανά τον βασικό κόσμο.

Ο βασικός κόσμος, στον οποίο όλοι ζούμε, είναι εκείνος ο χώρος

που επισκεφτήκαμε μαζί, το σκοτάδι του σώματος.

Ήθελα να ξεκινήσω πάλι με εκείνο το περιβάλλον,

το περιβάλλον του οικείου, υποκειμενικού χώρου

μέσα στον οποίο ο καθένας μας ζει, αλλά απ' την άλλη πλευρά

της εμφάνισης.

Ορίστε λοιπόν μια καθημερινή δραστηριότητα στο στούντιο.

Βλέπετε ότι δεν κάνω και πολλά. Στέκομαι απλά εκεί,

πάλι με τα μάτια μου κλειστά, και άλλοι άνθρωποι

μου φτιάχνουν το καλούπι, προφανώς.

Αυτή είναι μία ενδεικτική καταγραφή μιας βιωμένης στιγμής

ενός κορμιού στον χρόνο.

Μπορούμε να χαρτογραφήσουμε αυτόν το χώρο, χρησιμοποιώντας την γλώσσα των νετρονίων

ή των κοσμικών ακτίνων, παίρνοντας την οριοθετημένη κατάσταση του σώματος

ως το όριό του, αλλά αντιστρέφοντας εντελώς, κατά κάποιον τρόπο,

την πιο παραδοσιακή Ελληνική ιδέα αρμολόγησης;

Τον παλιό καιρό έπαιρναν ένα κομμάτι Πεντελικού μαρμάρου

και τρυπούσαν από την επιφάνεια ώστε να προσδιορίσουν το δέρμα,

την εμφάνιση,

αυτό που ο Αριστοτέλης όριζε ως την διάκριση

μεταξύ ουσίας κι εμφάνισης,

εκείνο που κάνει τα πράγματα ορατά,

όμως εδώ δουλεύουμε από την άλλη πλευρά.

Ή μήπως μπορούμε να το κάνουμε σαν αποκλειστική μεμβράνη;

Αυτή είναι μια μολύβδινη θήκη φτιαγμένη γύρω απ' το χώρο

που καταλάμβανε το σώμα μου, όμως τώρα είναι κενή.

Αυτό το έργο ονομάζεται «Μαθαίνοντας Να Βλέπεις».

Είναι λίγο, λοιπόν, θα μπορούσαμε να το πούμε νύχτα,

θα μπορούσαμε να το πούμε το 96% της βαρύτητας

για την οποία δεν γνωρίζουμε, σκοτεινή ύλη,

τοποθετημένη στον χώρο, όπως και να 'χει, μια άλλη εκδοχή του ανθρώπινου χώρου

στο χώρο γενικά, αλλά δε ξέρω αν μπορείτε να δείτε,

τα μάτια υποδεικνύονται, είναι κλειστά.

Oνομάζεται «Μαθαίνοντας Να Βλέπεις» επειδή πρόκειται για ένα αντικείμενο

που ελπίζω ότι λειτουργεί αντανακλαστικά και μιλάει για

την όραση ή τη σύνδεση με το σκοτάδι του σώματος

που βλέπω ως έναν χώρο με δυναμική.

Μπορούμε να το κάνουμε αλλιώς, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα

των μορίων γύρω από έναν πυρήνα, και να μιλήσουμε για το σώμα

ως ένα ενεργειακό κέντρο;

Όχι πια αγάλματα, δεν είναι πια υποχρεωτικό καθήκον

η ορθοστασία, να στέκεται όρθιο ένα ανθρώπινο σώμα,

ή να στέκεται όρθιο ένα άγαλμα, ελευθέρωσέ το,

επίτρεψέ του να γίνει ένα ενεργειακό πεδίο, ένας χώρος στον χώρο

που μιλάει για την ανθρώπινη ζωή, ανάμεσα στο να γίνει εντροπία

σαν κάποιου είδους συγκέντρωση της προσοχής,

μια ανθρώπινη θέση πιθανότητας στον χώρο γενικά.

Υπάρχει άλλος τρόπος;

Σκοτεινή ύλη τοποθετημένη τώρα απέναντι σ' έναν ορίζοντα.

Αν ο νους ζει μέσα σε σώματα, αν τα σώματα ζουν μέσα σε ρούχα,

κι έπειτα μέσα σε δωμάτια, κι έπειτα μέσα σε κτίρια,

κι έπειτα μέσα σε πόλεις, μήπως επίσης έχουν ένα τελικό δέρμα,

και είναι αυτό το δέρμα αντιληπτικό;

Ο Ορίζοντας.

Και η τέχνη έχει να κάνει με

το να προσπαθείς να φανταστείς τι βρίσκεται μετά τον ορίζοντα;

Μπορούμε, με κάποιον τρόπο, να χρησιμοποιήσουμε ένα σώμα σαν έναν άδειο καταλύτη

για κάποιου είδους ενσυναίσθηση της εμπειρίας

του χωροχρόνου όπως βιώνεται, καθώς στέκομαι εδώ

μπροστά σας προσπαθώντας να νιώσω και να κάνω μια σύνδεση

σε αυτόν το χωροχρόνο που όλοι μοιραζόμαστε,

μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε, όπως υπήρξε, την μνήμη ενός σώματος,

ενός ανθρώπινου χώρου στον χώρο σαν καταλύτη

μιας εμπειρίας, ξανά, άμεσης εμπειρίας,

του βασικού χρόνου.

Ο ανθρώπινος χρόνος, ο βιομηχανικός χρόνος, δοκιμασμένος ενάντια

στον χρόνο των παλιρροιών, στον οποίο αυτές οι αναμνήσεις

ενός συγκεκριμένου σώματος, που θα μπορούσε να είναι οποιοδήποτε σώμα,

πολλαπλασιασμένο όπως στον καιρό της μηχανικής αναπαραγωγής,

πολλές φορές, τοποθετημένο πάνω σε οκτώ τετραγωνικά χιλιόμετρα,

ενάμιση χιλιόμετρο στα ανοιχτά της θάλασσας,

εξαφανίζονται, σε διαφορετικές συνθήκες ημέρας και νύχτας.

Μπορείτε να το δείτε αυτό το έργο. Βρίσκεται στις εκβολές του Μέρσεϋ,

ακριβώς έξω απ' το Λίβερπουλ.

Εκεί μπορείτε να δείτε πως μοιάζει η θάλασσα του Λίβερπουλ

ένα συνηθισμένο απόγευμα.

Τα γλυπτά εμφανίζονται κι εξαφανίζονται,

όμως ίσως κάτι πιο σημαντικό -

κοιτάζοντας βόρεια απ' το κέντρο της εγκατάστασης -

δημιουργούν ένα πεδίο, ένα πεδίο που περιλαμβάνει

κάποια σύνδεση ανάμεσα στην ζωή και τα αναπληρωματικά σώματα,

μια μεταξύ τους σύνδεση, και μια σύνδεση με αυτό το όριο,

την άκρη, τον ορίζοντα.

Απλώς συνεχίζοντας, είναι πιθανό,

παίρνοντας αυτή την ιδέα του νου, του σώματος, της κατασκευής ενός σώματος,

να εκτοπίζεις το πρώτο σώμα,

το βιολογικό σώμα, με το δεύτερο,

το σώμα της αρχιτεκτονικής και του δομημένου περιβάλλοντος.

Αυτό το έργο λέγεται «Χώρος για την Μεγάλη Έρημο της Αυστραλίας».

Βρίσκεται σε μια μη προσδιορισμένη περιοχή

και ποτέ δεν δημοσίευσα που βρίσκεται.

Είναι ένα αντικείμενο για το μυαλό.

Το θεωρώ σαν έναν Βούδα του 21ου αιώνα.

Ξανά, το σκοτάδι του σώματος,

που τώρα περιέχεται σε αυτό το σχήμα δεξαμενής

στην ελάχιστη θέση που ένα σώμα καταλαμβάνει,

ένα σκυφτό σώμα.

Υπάρχει μια τρύπα στον πρωκτό, στο επίπεδο του πέους.

Υπάρχουν τρύπες στα αυτιά. Δεν υπάρχουν τρύπες στα μάτια.

Υπάρχει μια σχισμή για το στόμα. Έχει εξίμιση εκατοστά πάχος,

τσιμεντένιο, κενό εσωτερικά.

Ξανά, βρέθηκε μια περιοχή με έναν εντελώς επίπεδο

ορίζοντα 360 μοιρών.

Εδώ απλά αναρωτιόμαστε, πάλι,

σαν να είχαμε φτάσει για πρώτη φορά,

ποιά είναι η σχέση του ανθρώπινου σχεδίου

με το χρόνο και το χώρο;

Παίρνοντας αυτή την έκφραση, κατά κάποιον τρόπο,

από το σκοτάδι του σώματος μεταφερόμενη στην αρχιτεκτονική,

μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τον αρχιτεκτονικό χώρο όχι για κατοίκηση

αλλά μεταφορικά,

και χρησιμοποιώντας τους συστολικούς, διαστολικούς

μικρότερους και μεγαλύτερους χώρους της για να παρέχεις κάποια

από πρώτο χέρι σωματική αφήγηση για ένα ταξίδι μέσα στον χώρο,

στο φως και το σκοτάδι;

Αυτό είναι ένα έργο κάποιας αναλογίας και βάρους

που μεταμορφώνει το σώμα σε μία πόλη, μια συγκέντρωση κελιών

που είναι όλα αλληλένδετα

κι αυτό επιτρέπει μια συγκεκριμένη οπτική πρόσβαση

σε συγκεκριμένα μέρη.

Το τελευταίο έργο που θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας

είναι το «Τυφλό Φως», που είναι ίσως

το πιο ανοιχτό έργο,

και σε ένα συνέδριο ριζοσπαστικά ανοιχτό,

νομίζω ότι αυτό είναι ότι πιο ριζοσπαστικό μπορώ να δώσω,

χρησιμοποιώντας το φως και ατμό νερού ως τα υλικά μου.

Εδώ είναι ένα κουτί

γεμισμένο με ατμοσφαιρική πίεση μιάμισης ατμόσφαιρας,

με ένα νέφος και πάρα πολύ δυνατό φως.

Καθώς περνάς το μονίμως ανοιχτό κατώφλι,

εξαφανίζεσαι, τόσο από τον εαυτό σου, όσο και από τους άλλους.

Αν απλώσεις το χέρι σου μπροστά σου,

δεν μπορείς να το δεις.

Αν κοιτάξεις κάτω, δεν μπορείς να δεις τα πόδια σου.

Τώρα είσαι συνείδηση χωρίς αντικείμενο,

απελευθερωμένος από τον διαστατό

και μετρήσιμο τρόπο με τον οποίο η ζωή μας συνδέει

στο υποχρεωτικό.

Όμως αυτός είναι ένας χώρος γεμάτος κόσμο στην πραγματικότητα,

φωνές αποχωρισμένες απ' το σώμα,

και έξω από αυτόν τον ατμοσφαιρικό χώρο,

όταν οι άνθρωποι πλησιάζουν κοντά στον δικό σου ζωτικό χώρο,

πολύ κοντά, εμφανίζονται σαν αναπαραστάσεις.

Όταν εμφανίζονται κοντά στην άκρη,

είναι αναπαραστάσεις, στις οποίες

οι θεατές μετατρέπονται σε θέαμα.

Για μένα, η τέχνη δεν αφορά αντικείμενα υψηλής χρηματικής αξίας.

Αφορά την επιβεβαίωση της από πρώτο χέρι εμπειρίας μας

στον παρόντα χρόνο.

Όπως είπε ο Τζον Κέιτζ,

«Δεν κινούμαστε προς κάποιου είδους στόχο.

Είμαστε στον στόχο, κι αυτός αλλάζει μαζί μας.

Αν η τέχνη έχει κάποιο σκοπό, αυτός είναι να ανοίξουμε τα μάτια μας σ' αυτό το γεγονός.»

Σας ευχαριστώ πολύ.

(Χειροκρότημα)