मरणाचा चांगला मार्ग त्यासाठी वास्तू विशारदाची मदत

अलीसन किलिंग थोडक्यात, प्रेरणादायकरित्या सांगतात ते पहातात अशा इमारती ज्यात मृत्यू होतात... दवाखाने ,स्मशानभूमी ,घर आपल्या मृत्यूचे मार्ग बदलत आहेत... आणि मृत्युच्या वास्तूही बदलत आहेत आपल्या शहरातील सुप्त जागा व आपले आयुष्य या बाबत रंजकतेने सांगतात.

मला कथा सांगायची आहे. ती आहे
मृत्यू व वास्तुविशारदाची.

शंभर वर्षापु्रवी आपला मृत्यू होत असे
न्यूमोनिनीया सारख्या संसर्गजन्य रोगाने.

या रोगाने ग्रासल्यावर, शांतपणे
मृत्युस सामोरे जावे लागे.

आपल्या घरात आपला मृत्यू होई
अंथरुणात, कुटुंबाने काळजी घेऊनही

त्यावेळी हाच एकमेव पर्याय होता

खूपजणांना वैद्यकीय सेवा
मिळत नसे.

पण विसाव्या शतकात याबाबत
खूपच बदल झाला.

पेनिसिलीनचा शोध लागला.

त्यामुळे संसर्ग रोगावर इलाज उपलब्ध झाला

वैदकीय क्षेत्रात
क्ष किरणांचा शोध लागला.

पण ते खूप मोठे व महाग होते

त्यासाठी मध्यवर्ती ठिकाणी मोठ्या
इमारती लागायच्या

ते त्यावेळचे आधुनिक दवाखाने होते

दुसऱ्या महायुद्धानंतर

अनेक देशांनी जागतिर
आरोग्यकेंद्रे उभारली

जेणेकरून गरजुपैकी
प्रत्येकास उपचार मिळावा .

परिणामतः शतकाच्या आरंभी आयुर्मर्यादा
45 हून अधिक झाली

आज ती दुप्पट म्हणजे 90 झाली

विसाव्या शतकाने मोठी आशा निर्माण केली
विज्ञानाच्या कार्याबाबत

जीवनावर दिल्या गेलेल्या लक्षाने
मृत्यूचा विसर पडला.

मरणाकडे पहाण्याचा आपला दृष्टीकोन
नाटकीयरित्या बदलला

मी वास्तुविशारद आहे.

दीड वर्षापासून होणारे बदल मी पहातोय .

वास्तुविशारदासाठी काय अर्थ आहे
मृत्यू व जीवनाचा .

आज आपण बळी पडतो
कर्करोग व हार्ट अँटक यांना.

त्याचा अर्थ आपणापैकी अनेकांना
दीर्घकाळ जुनाट आजाराने ग्रासले जाते.

आयुष्याच्या शेवटी .

त्याकाळात,

आपण वेळ घालवितो
दवाखान्यात, आरोग्यकेंद्रात

आपण आधुनिक दवाखान्यात जातो .

न संपणारे व्हरांडे झगमगणारे दिवे

असुविधाजनक खुर्च्यांच्या रांगा

दवाखान्याच्या वास्तु बांधणीची
बरीच बदनामी झालेली आहे .

पण आश्चर्याची गोष्ट आहे
पूर्वी असे नव्हते .

हे पहा लोस्पिटलि देजील इंनोचेन्ति,
बृनेलेस्की,ने १४१९ मध्ये बांधलेले.

तो त्याकाळी एक प्.रसिद्ध व प्रभावशाली
वास्तुविशारद होता

या दवाखान्याकडे मी जेव्हा पाहते
आणि आजच्या दवाखान्यांचा विचार करते

तेव्हा मला नवल वाटते

या इमारतीच्या यशाचे.

मध्यभागी असलेल्या या अंगणामुळे

सर्व खोल्यांना दिवसाचा
प्रकाश व हवा मिळे .

खोल्या मोठ्या होत्या
त्यांची छते उंच होत्या .

आत असणाऱ्यांना आरामशीर वाटे .

ते सुंदरही होते

हे आपण विसरलो
पण असा दवाखाना असू शकतो

जर चांगल्या इमारती हव्या असतील
मृत्यूसाठी तर त्याचा विचार केले पाहिजे.

पण मृत्यूचा विचार आपल्याला
अस्वस्थ करणारा असतो .

त्याबद्दल आपण बोलत नाही .

आपण प्रश्नही विचारत नाही
समाजाच्या मृत्यूविषयी दृष्टिकोनाबाबत .

माझ्या शोधतील एका गोष्टीने मी चकित झाले,

बदलत्या दृष्टीकोनाने

ब्रिटन मधील ही स्मशानभूमी आहे .

१८७० मध्ये बांधलेली .

बांधकामाच्या सुरवातीस
तेथील ग्रामस्थांनी विरोध केला .

दह्नास सामाजिक मान्यता नव्हती
९९.8 टक्के लोकांना दफन करीत.

शंभर वर्षानंतर आपल्यापैकी
तीनचतुर्थौश लोकांना धन केले जाते

लोक मोकळेपणी बदल स्वीकारतांना दिसतात .

तुम्ही त्यांना बोलण्याची संधी दिल्यास

वास्तू बांधणी व मृत्यू बाबतही चर्चा आहे

मी सुरवात करते मी मांडलेल्या
पहिल्या प्रदर्शनाने

जे व्हेनिस मध्ये झाले
ज्यास व्हेनिसमधील मृत्यू नाव पडले .

फार खेळकर रित्या ते सादर झाले .

लोक त्याशी अक्षरशः समरस झाले .

आणि हे प्रदर्शन आहे
लंडन शहरातील

जे शहरातील किती जमीन
दिली आहे .

मृत्यू झालेल्यांसाठी

या नकाश्वरून जर तुम्ही हात फिरविल्यावर

किती जमीनदिली आहे
स्मशानभूमीसाठी

दुसरे आमचे प्रदर्शन आहे
पोस्टकार्ड बाबत

जे लोक टाकून देत

ज्यावर त्यांचा घरचा व दवाखान्याचा
पत्ता असे .

त्यावर स्मशानभूमी व प्रेतागाराची नोंद असे

त्या वेगवेगळे ठिकाण दर्शवित असत

मृत्यू पलीकडे जातांनानही
कोठून आलो टो मार्ग दाखवीत असे

आपल्याला सांगायचे असते कोठे
आपण मरण पावलो

हेच मर्म आहे आपला मृत्यू कसा झाला यास्तव

यातील शक्तिशाली बाब होती
प्रेक्षकांची प्रदार्षानाबाबतची प्रतिक्रिया

विशेषतः दृक्श्राव्य मध्यमातून

आम्हाला नाचतांना पळतांना
आणि उड्या मारतांना लोक दिसले

ते सक्रीय करीत होते प्रदर्शनास
वेगवेगळ्या रीतीने

एका विशिष्ट स्थळीत थांबित

लक्षात घ्या ते होते
मृत्यूसंबंधी प्रदर्शनात

तुम्ही विचार ही केला नसेल
आशा प्रतिक्रियेचा

पण मी प्रश्न करते
एक मार्ग आहे काय

मृत्यूसंबंधी तुमच्या प्रतिक्रियेसाठी आ

आणि जर नसेल तर मी विचारते
तुम्हास काय वाटते चांगले मरण कसे असावे

आणि त्यासाठी वास्तुस्थापत्य विषयी पूरक
पूरक बाबी चांगल्या मृत्यूसाठी

आणि त्या कमीही नको वा
जास्तही नको

आभारी आहे

(टाळ्या)