Satoshi Kon - Biên tập Không gian và Thời gian

Chào, tôi là Tony và
đây là Every Frame a Painting.

Hôm nay tôi sẽ nói về một trong
những cái tên vĩ đại của 20 năm trở lại

nhà làm phim người Nhật Satoshi Kon.

Kể cả nếu bạn không biết phim của ông,
chắc chắn bạn đã từng thấy hình ảnh của ông.

Ông được công nhận là ảnh hưởng
của cả Darren Aronofsky và Christopher Nolan.

Ông có người hâm mộ bao gồm
tất cả những ai yêu hoạt hình.

Trong một thập kỉ, ông đã làm
4 bộ phim truyện và 1 bộ phim truyền hình.

tất cả đều nhất quán tuyệt vời,
tất cả đều nói về

cách người đương đại
sống nhiều cuộc sống khác nhau.

Riêng tư - Công khai. Trên màn ảnh -
Ngoài màn ảnh. Thức - Mơ.

Nếu bạn đã xem bất cứ phim Kon nào,
bạn sẽ nhận ra sự mờ nhạt ranh giới thực ảo.

Hôm nay, tôi sẽ tập trung nói về một điều:
cách dựng phim xuất sắc của ông.

Là một nhà biên tập, tôi luôn tìm
những cách cắt mới mẻ

đặc biệt là ở ngoài
phạm vi phim quay cảnh thực (live-action).

Kon là một trong những người thú vị nhất.
Thói quen đặc trưng của ông

là chuyển cảnh khớp hình.

Tôi đã từng kể rằng Edgar Wright
dùng kỹ thuật này cho hài kịch thị giác.

"Scott!"
"Hả?"

Nó là một phần của truyền thống
của The Simpsons,

và Buster Keaton.

Kon rất khác biệt. Ông lấy cảm hứng từ
phiên bản phim của

Slaughterhouse-Five,
đạo diễn George Roy Hill.

"Em luôn biết đấy,
khi mà anh mộng du thời gian."

Đây đúng hơn là một truyền thống
trong khoa học viễn tưởng

dùng bởi Philip K. Dick và Terry Gilliam.

Nhưng kể cả trong số đồng nghiệp,
Kon đẩy kỹ thuật này đi xa hơn.

Slaughterhouse-Five có chủ yếu
là 3 cách chuyển cảnh:

cắt nối tương đối,

khớp hình tuyệt đối,

và đan xen hình ảnh của hai thời điểm
song song với nhau.

Kon làm tất cả những điều này,
nhưng ông cũng

tua lại phim,
chuyển góc nhìn cùng với cảnh,

zoom từ TV ra,
sử dụng khung hình đen để nhảy cảnh,

dùng vật thể để quét qua khung hình,
và tôi còn không biết gọi tên cái này.

Để cho bạn hiểu sự liên tục của nó,
trong 4 phút đầu của Paprika

có 5 chuỗi cảnh trong mơ, và mỗi cảnh
đều được kết nối bằng cách cắt nối hình.

Chuỗi cảnh thứ sáu không có
cắt nối phim,

nhưng vẫn có khớp về hình ảnh
trong cảnh.

Để so sánh, 15 phút mở đầu
của Inception

có 4 giấc mơ nối nhau.
Số lần cắt nối phim: một lần.

Kỹ thuật cắt này không xa lạ,
nhưng chắc chắn không phải

là điển hình trong phong cách
của nhiều nhà làm phim.

Chúng thường là kỹ xảo dùng một lần.
Hai ví dụ nổi tiếng nhất:

Ồ và cái này vì nó tuyệt cú mèo.

Phim của Kon nói về sự tương tác
giữa giấc mơ, kí ức,

ác mộng, phim ảnh và đời thực.

Những hình ảnh sánh đôi là
cách ông kết nối những thế giới khác nhau.

Đôi khi ông chuyển cảnh liên tục

nên bạn vừa quen với một cảnh đã
bị đưa vào cảnh tiếp theo.

Tất cả những điều này khiến
phim của ông đầy bất ngờ.

Bạn có thể chớp mắt và lỡ mất
rằng mình đã ở một cảnh khác.

"Ông luôn vẽ mỗi hình ảnh
với hình ảnh tiếp sau trong đầu.

Như thế, mỗi hình ảnh
đều kết nối với nhau...

...với cả cảnh trước và cảnh sau."

Kể cả khi không làm về mơ,
Kon vẫn biên tập một cách kì lạ.

Ông rất thích bỏ qua và
hay nhảy qua các phần của cảnh.

Nên bạn có thể thấy một nhân vật
nhìn chiếc chìa khóa.

Bạn sẽ đợi cô ta lấy nó,
nhưng điều đó không xảy ra.

Cảnh cứ chuyển tiếp.
Sau đó, trong một cảnh khác:

Hoặc bạn sẽ thấy một người
nhảy ra khỏi cửa sổ, rồi màn hình đen.

Rồi ta cắt sang một cảnh khó hiểu,
thể hiện đây là giấc mơ,

rồi lùi lại và cho thấy
kết cục của cảnh trước.

Kể cả những cảnh như giết người,
ông vẫn sẽ dựng cảnh rồi cắt sang cảnh khác.

Nhưng rồi ông cho ta thấy hậu quả đẫm máu.

Tôi đặc biệt thích cách Kon
xử lý cái chết của nhân vật.

Ở đây, một ông già chết
và cối xay gió của túp lều ông ngừng quay.

Rồi hóa ra ông ta còn sống,
nên chúng lại quay tiếp.

Khi ta kết thúc cảnh,
cảnh quay cối xay không lặp lại,

nhưng bạn có thấy rằng chúng không quay,
hàm ý rằng ông ta đã chết.

Kon cũng có thói quen bắt đầu
bằng cận cảnh và bạn phải

tự suy luận xem bạn đang ở đâu
trong khi cảnh tiếp diễn.

Thỉnh thoảng,
ông sẽ dùng góc quay bối cảnh,

rồi lại tiết lộ rằng đây là
góc nhìn nhân vật. Nên dù bạn không biết,

ông đã đưa bạn vào thế giới
của nhân vật.

Ông liên tục cho bạn xem một hình ảnh
rồi lại chỉ ra rằng nó không phải

hình ảnh mà bạn tưởng.

Trải nghiệm về không thời gian
của bạn trở nên chủ quan.

Ông cũng có thể biên tập theo cách
mà phim quay thực không làm được.

Trong một cuộc phỏng vấn, Kon nói rằng
ông không muốn quay phim thực

vì cách dựng phim của ông quá nhanh.

Ví dụ:

Cảnh quay cái túi chỉ có 6 khung hình.
Với một cảnh tương tự trong phim thực,

là 10 khung hình.
Thế còn cảnh nhét một tờ giấy vào túi?

10 khung hình.
Còn trong phim quay thực...

...49. Kon cho rằng là người làm hoạt hình,
ông có thể vẽ ít thông tin hơn

trong cảnh quay, để mắt bạn
có thể đọc thông tin nhanh hơn.

Bạn có thể thấy người như Wes Anderson
làm thế trong phim thực

bỏ sót thông tin thị giác
để những cảnh chèn vào "đọc" nhanh hơn.

Đáng chú ý là bạn có thể cắt
nhanh hơn thế, nhưng hình ảnh

trở nên tiềm ẩn.
Một số hình trong này chỉ là 1 khung.

Đây không phải là kỹ xảo rẻ tiền.
Kon cho rằng chúng ta trải nghiệm

không gian, thời gian, thực tế
và giả tưởng vừa với tư cách cá nhân

và vừa với tư cách tập thể.
Phong cách của ông là nỗ lực miêu tả

điều này qua hình ảnh và âm thanh. Suốt 10 năm,
ông khai thác hoạt hình theo cách

mà phim quay thực không thể
làm được.

Không chỉ là hình ảnh linh động,
mà dựng phim linh động - một cách

độc đáo để đi từ hình này đến hình khác,
cảnh này đến cảnh khác.

Và hành trình của ông được giúp đỡ
bởi xưởng phim Madhouse, những người

đã làm việc để đời qua phim ông.

Nếu bạn muốn xem một tổng kết
hoàn hảo của phim Kon,

tôi xin giới thiệu phim cuối cùng của ông:

phim ngắn một phút về cảm giác
khi ta thức dậy vào buổi sáng.

Đây là "Ohayou".

Vĩnh biệt, Satoshi Kon.

Biên tập và Trình bày: Tony Zhou
Dịch tiếng Việt: Vũ Thế Đức