Ảnh hưởng của các cao ốc bằng kính tới đô thị

Nhà phê bình kiến trúc Justin Davidson đã chỉ sự chuyển biến đáng sợ đang diễn ra ở các thành phố. Từ Houston, Texas tới Quảng Châu, Trung Quốc: những toà tháp bằng bê tông cốt thép được phủ kính đang nổi lên như một kẻ xâm lăng. Ông giải thích cách mà ngoại thất các toà cao ốc ảnh hưởng đến toàn thành phố - và hậu quả xảy ra khi các kiến trúc sư chỉ biết dùng bê tông cốt thép để xây nhà.

Hãy tưởng tượng bạn tới đây vào buổi tối,

bạn phát hiện ra tất cả mọi người ở đây
đều trông giống hệt nhau:

không biết tuổi, không biết chủng tộc,

trông ưa nhìn giống nhau.

Người ngồi ngay bên cạnh bạn

có thể có nội tâm cực kỳ có khí chất,

nhưng bạn không hề nhận ra

bởi vì chúng ta lúc nào cũng mang
vẻ mặt vô cảm như nhau.

Đó chính là sự chuyển biến đáng sợ
đang diễn ra ở các thành phố,

diễn ra ở các toà nhà, không phải dân cư.

Các toà nhà trong đô thị được xây
theo những phong cách khác nhau,

muôn màu muôn vẻ.

Bạn có thể nhìn ra sự khác biệt
trong thiết kế và chất liệu

của các căn hộ ở Riga

và Yemen,

các khu nhà ở xã hội ở Vienna,

các ngôi nhà của người Hopi ở Arizona,

các toà nhà bằng đá nâu ở New York,

các ngôi nhà gỗ ở San Francisco.

Chúng chẳng phải cung điện hay nhà thờ.

Đó chỉ là nhà ở thông thường

mang dáng dấp hào nhoáng
thường thấy ở thành phố.

Lý do chúng có vẻ ngoài như vậy
bởi lẽ nhu cầu chỗ ở

không thể tách rời
nhu cầu thẩm mỹ của con người.

Những bề mặt tường gồ ghề
làm các đô thị có sức sống.

Bạn cảm nhận điều đó trên phố

bằng cách lướt ngón tay mình
trên mặt tường đá.

Nhưng điều đó đang khó dần,

bởi các đô thị hiện nay
đã "phẳng" hơn nhiều.

Các toà tháp trung tâm thành phố

hầu như được làm từ bê tông cốt thép

và được phủ kính bên ngoài.

Bạn hãy để ý các toà nhà
chọc trời trên khắp thế giới --

Houston,

Quảng Châu,

Frankfurt,

bạn chỉ thấy những toà nhà
đơn điệu bóng loáng cạnh nhau

cao vút đến tận chân trời.

Hãy nghĩ về những điều ta sẽ mất

khi các kiến trúc sư không biết tận dụng
các loại vật liệu khác khi xây dựng.

Khi ta không dùng
đá granite, đá vôi, đá cát,

gỗ, đồng, đá nung,

cọc gỗ, thạch cao,

ta đã đơn giản hoá kiến trúc

và làm các đô thị trở nên đơn điệu,

Điều đó không khác gì việc ta tối giản
toàn bộ ẩm thực loài người

xuống còn đồ ăn phục vụ trên máy bay.

(Cười)

Thịt gà và mì pasta?

Nhưng điều tệ hơn,

tập hợp nhiều toà nhà bọc kính,
ví dụ như bức hình này ở Moscow

thể hiện sự xuống cấp
chất lượng sống đô thị về mọi mặt.

Đúng không? Chỉ những người sở hữu
và người thuê nhà được lợi,

nhưng chúng chẳng có lợi ích gì
với hầu hết chúng ta --

những người phải đi lại
bên dưới những toà nhà này.

Chúng ta muốn làm việc đó miễn phí.

Những toà nhà bóng bẩy này
như một kẻ xâm lăng,

chúng đang bóp ngạt thành phố của ta
và cướp đi không gian chung.

Ta thường nghĩ mặt tiền
giống như lớp trang điểm,

một sự làm đẹp giúp hoàn thiện
nhan sắc toà nhà đó.

Sự trang trí đó diễn ra bên ngoài

không có nghĩa nó
không ảnh hưởng tới bên trong.

Tôi sẽ đưa dẫn chứng

về cách mà vẻ ngoài của đô thị
ảnh hưởng đến cuộc sống trong đó.

Khi tôi tới Tây Ban Nha
và đến thành phố Salamanca,

tôi thăm quảng trường Plaza Mayor

suốt cả ngày.

Lúc bình minh, ánh nắng chiếu sáng
vào mặt tiền các toà nhà,

ta thấy rõ bóng của chúng,

đêm đến, ánh đèn điện đã chia các toà nhà

thành hàng trăm khu vực riêng biệt,

ban công, cửa sổ, hành lang,

mỗi nơi mang một vẻ riêng biệt.

Sự cầu kỳ và hấp dẫn đó

đem lại vẻ ngoài hào nhoáng
cho cả quảng trường.

Đó trở thành nơi gặp gỡ của nhiều thế hệ.

Bạn bắt gặp các thiếu niên
ngồi nghỉ trên vỉa hè,

các cụ già tán gẫu ở các băng ghế,

và bạn cảm thấy cuộc sống
tươi đẹp như một vở opera.

Điều này đang diễn ra ở Salamanca.

Nếu chỉ vì tôi đang bàn
về ngoại thất của những toà nhà,

không bàn về hình dáng,
chức năng, thiết kế,

thậm chí như vậy, vẻ ngoài này
cũng ảnh hưởng đến cuộc sống của ta,

bởi lẽ những toà nhà này
tạo nên khung cảnh xung quanh chúng,

và không gian này
có thể thu hút người ta tới,

hoặc khiến họ tránh xa.

Sự khác biệt đó thường nằm ở
chất lượng bên ngoài đó.

Một sự so sánh tương đương
với Plaza Mayor ở Salamanca

là Place de la Défense ở Paris,

một không gian lộng gió
với các toà nhà bọc kính,

nơi mà nhân viên thường phải đi qua

trên đường từ tàu điện ngầm
tới nơi làm của họ,

họ cần đi nhanh nhất có thể.

Vào những năm 1980,
kiến trúc sư Philip Johnson

đã cố gắng tái tạo nên một quảng trường
tráng lệ như thế ở Pittburgh.

Đây là quảng trường PPG Place,

một không gian rộng nửa hec-ta
bị bao quanh bởi các toà nhà thương mại,

được bao phủ bởi kính.

Ông đã trang trí
những toà nhà này bằng kim loại

và làm mái nhọn kiểu Gothic,

chúng rất nổi bật khi nhìn từ trên cao.

Nhưng dưới mặt đất,

quảng trường đó
giống một cái lồng bằng kính.

Tất nhiên, vào mùa hè,

bọn trẻ thường chơi đùa
quanh đài phun nước,

và có chỗ trượt băng vào mùa đông,

nhưng nơi đó thiếu đi
sự thoải mái khi vui chơi.

Đó không phải là nơi bạn thực sự muốn tới
khi muốn thư giãn và tán gẫu.

Những không gian công cộng như vậy
thành công hoặc thất bại bởi nhiều lý do.

Kiến trúc chỉ là một phần,

nhưng đó là phần quan trọng.

Vài quảng trường

chẳng hạn Federation Square tại Melbourne

hay Superkilen tại Copenhagen,

chúng đều thành công bởi sự phối hợp
giữa sự cổ kính và hiện đại,

sự gồ ghề và bằng phẳng,

các tông màu trung tính và sáng,

và bởi vì chúng ít dùng kính
trong việc xây dựng.

Tôi không phản đối việc dùng kính.

Đó là loại vật liệu
truyền thống và rất linh hoạt,

dễ sản xuất và vận chuyển,

dễ lắp đặt và thay thế,

và dễ vệ sinh.

Chúng có thể là những tấm kính
lớn và rất trong suốt,

hoặc những tấm kính mờ.

Lớp phủ vật liệu mới giúp chúng tự đổi màu

khi ánh sáng thay đổi.

Ở các thành phố lớn như New York,
chúng có một sức mạnh đầy ma thuật

bởi khả năng thổi giá bất động sản
lên rất cao tại các khu có tầm nhìn đẹp,

đó là yếu tố duy nhất
cho phép người ta chào bán

với một mức giá kỳ lạ như vậy.

Vào giữa thế kỷ 19,

việc xây dựng Cung điện Thuỷ tinh ở London

đã biến kính trở thành loại vật liệu
ưu việt nhất trong xây dựng.

Đến giữa thế kỷ 20,

chúng đã chiếm lĩnh các toà nhà
tại trung tâm vài thành phố ở Mỹ,

hầu hết ở những văn phòng có tầm nhìn đẹp,

ví dụ Lever House ở trung tâm Manhattan,
thiết kế bởi Skidmore, Owings và Merrill.

Cuối cùng, công nghệ
đã phát triển đến giai đoạn

khi kiến trúc sư thiết kế được
các công trình cực kỳ trong suốt,

nhìn như chúng biến mất.

Sau này,

kính trở thành loại vật liệu cơ bản
trong xây dựng các đô thị trung tâm,

và ta có lý do mạnh mẽ cho điều đó.

Lý do đó là, khi sự đô thị hoá
được đẩy mạnh,

những người kém may mắn nhất
sẽ phải sống ở các khu ổ chuột.

Nhưng hàng trăm triệu người khác
cần nơi ở và nơi làm việc

trong các toà nhà lớn,

vậy nên sẽ tiết kiệm hơn nhiều
khi xây các cao ốc

và bao bọc chúng
bởi một lớp tường bên ngoài.

Nhưng vật liệu này có một hạn chế

để được nhân rộng.

Đây là tường của một quảng trường

của thành phố cổ đại Mitla
nằm ở phía nam Mexico,

Các bản khắc 2000 năm tuổi này

thể hiện rằng đây là một địa điểm
tôn giáo rất quan trọng.

Ngày nay, ta nghiên cứu chúng và thấy được
sự tương quan về lịch sử và chất liệu

giữa các hoạ tiết chạm khắc này
và những ngọn núi xung quanh,

và một nhà thờ trên đống phế tích đó

đã được xây dựng bằng đá
lấy được trong vùng.

Ở khu vực Oaxaca, thậm chí
các căn nhà trát vữa thông thường

cũng được chăm chút bởi tông màu sáng,
tranh tường về chính trị,

và các bức vẽ rất tỉ mỉ.

Đó là thứ ngôn ngữ phức tạp và tinh tế,

nhưng kính xây dựng
đã đưa chúng vào dĩ vãng.

Tin tốt lành là các kiến trúc sư
và nhà sản xuất

đã có xu hướng quay lại
dùng các vật liệu truyền thống

mà không làm mất đi vẻ hiện đại của nó.

Một số đã tìm ra hướng sử dụng mới
cho những vật liệu truyền thống như gạch

và gốm.

Một số khác đã làm ra sản phẩm mới,
như loại vật liệu tổng hợp Snøhetta dùng

để giúp Bảo tàng
Nghệ thuật hiện đại San Francisco

sở hữu vẻ ngoài độc đáo như vậy.

Kiến trúc sư Stefano Boeri thậm chí
đã dùng cây cối để trang trí mặt tiền.

Đây là Bosco Verticale,
khu căn hộ cao tầng nằm ở Milan,

nơi sở hữu cảnh quan xanh độc đáo.

Boeri cũng đang thiết kế một toà nhà
tương tự ở Nam Kinh, Trung Quốc.

Hãy hình dung, nếu cách thiết kế này
được phổ biến như việc dùng kính,

thì môi trường ở Trung Quốc
sẽ trong lành hơn thế nào.

Nhưng sự thực là
đây chỉ là những dự án đơn lẻ,

mang tính tượng trưng,

không dễ để nhân rộng
trên phạm vi toàn cầu.

Đó là vấn đề chính.

Khi bạn dùng loại vật liệu
tạo sự khác biệt trên quy mô nhỏ,

bạn đã phá vỡ sự đơn điệu của các đô thị.

Đồng được ứng dụng rộng rãi
trong xây dựng ở New York --

Tượng Nữ thần Tự do,

chóp của toà nhà Woolworth --

nhưng xu hướng đó đã trở nên lỗi thời
trong thời gian dài,

đến khi công ty SHoP Architects dùng đồng
để bao bên ngoài American Copper Building,

đó là hai toà tháp cong
gần bờ sông East River.

Họ vẫn đang thi công,

và bạn có thể thấy nắng hoàng hôn
đang chiếu vào lớp kim loại đó,

chúng dần dần sẽ ngả màu xanh.

Các toà nhà cũng giống con người.

Khuôn mặt của họ ánh lên sự từng trải.

Đó là điều rất quan trọng,

bởi khi lớp kính đã cũ,

bạn chỉ cần thay thế nó,

và toà nhà đó trông chẳng khác gì trước,

cho đến khi chúng bị phá bỏ.

Nhưng hầu hết các vật liệu khác,

chúng có thể mang trên mình
nét cổ kính và trầm mặc của quá khứ

và thể hiện điều đó ở hiện tại.

Công ty Ennead

làm cho Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Utah
ở Salt Lake một chiếc áo bằng đồng, kẽm

và các loại quặng đã được khai thác
trên 150 năm ở khu vực này,

điều đó giúp bảo vệ bảo tàng
khỏi ảnh hưởng từ các khu đồi đá đỏ;

như vậy, một bảo tàng lịch sử thiên nhiên

đã phản ánh đúng lịch sử
thiên nhiên của khu vực.

Khi Vương Thụ, người Trung Quốc,
đã thắng giải Pritzker

nhờ thiết kế Bảo tàng Lịch sử Ninh Ba,

ông không chỉ thiết kế
một bảo tàng để gìn giữ quá khứ,

ông đã ghi dấu ấn của quá khứ
trên các bức tường

bằng cách sử dụng các tấm ván và đá

thu được từ những ngôi làng
hoang phế gần đó.

Ngày nay, kiến trúc có thể dùng kính

theo những phương pháp có sẵn
hoặc hoàn toàn mới.

Tại New York, có hai toà nhà,

một toà thiết kế bởi Jean Nouvel,
toà kia bởi Frank Gehry

đối mặt nhau ở phía đông phố số 19,

họ đã khéo léo sắp xếp kính
để ánh sáng phản chiếu qua lại

như thể một bản giao hưởng ánh sáng.

Nhưng khi kính chiếm lĩnh các đô thị

trong quá trình phát triển,

chúng chẳng khác gì
những tấm gương khổng lồ,

khó chịu và lạnh lẽo.

Không thể phủ nhận rằng các đô thị
là một tập hợp đa dạng,

nơi các nền văn hoá, ngôn ngữ
và lối sống khác nhau

tập trung và hoà quyện.

Vậy nên thay vì nhốt
những bản sắc riêng đó

vào những toà cao ốc
trông chẳng khác gì nhau,

ta cần biết cách thiết kế để tôn vinh
sự đa dạng văn hoá trong các thành phố.

Cám ơn.

(Vỗ tay)