Casus Bir Devletin Karanlık Sırları

Stasi olarak da bilinen Doğu Almanya devlet güvenlik teşkilatının derin karanlık dünyasına bir gezinti yapmaya ne dersiniz? Kendi vatandaşlarını bile gözetleyecek derecede ileri güce sahip bir ülke, ta ki 1989'da Stasi'nin fikir babası olduğu, onlarca yıl boyunca ülkeyi kontol altına alan psikolojik baskı aracı ve de gözetleme sistemi olarak kullanılan Berlin Duvarı'nın yıkılmasına kadar. Hubertus Knabe, Stasi üzerinde çalışmalar yapıyor — ve de onlar tarafından takip edildi. Bu casus devletin düşüşüne dair çarpıcı detaylar paylaşıyor ve de komşuluk sınırlarını değiştirmenin ne kadar kolay olduğunu gösteriyor.

Bu sene Almanya,

Doğu Almanya'daki barışçıl devrimin

25. yıl dönümünü kutluyor.

1989'da Komünist rejim ortadan kalktı,

Berlin Duvarı yıkıldı ve bir sene sonra,

doğudaki Demokratik Alman Cumhuriyeti,

DAC, batıdaki Federal Alman

Cuhmhuriyeti ile birleşerek,

günümüz Almanyası'nı meydana getirdi.

Diğer birçok şeyle beraber Almanya,

Stasi olarak bilinen Doğu
Alman Gizli Polisi'nin

arşivlerini de miras olarak aldı.

Feshedilmesinden 2 yıl sonra,

tüm belgeler halka açıldı

ve benim gibi tarihçiler bu belgeler

üstünde çalışmaya başladı,

DAC casus devletinin nasıl çalıştığını

öğrenebilmek için.

Belki "Başkalarının Hayatı" filmini

izlemişsinizdir.

Bu film Stasi'yi dünya çapında bilinir
hale getirdi,

"gözetleme" ve "dinleme" gibi kelimelerin

gazetelerin baş sayfalarında yer aldığı

içinde yaşadığımız bu çağda.

Stasi'nin gerçekte nasıl işlediği hakkında

birkaç şey söylemek istiyorum.

Başlangıç olarak, Stasi'nin tarihine

kısaca bir bakalım.

Çünkü bu kurumun kendini nasıl
tanımladığını

anlamak açısından önem taşıyor.

Kökleri Rusya'ya dayanıyor.

1917 yılında, Rus Komünistler,

Karşı-Devrim ve Sabotojla Mücadele

Acil Durum Komisyonu'nu kurdular,

kısaca Cheka.

Felix Dzerzhinsky tarafından
idare ediliyordu.

Cheka, Komunistlerin nüfusu
terörize ederek

ve düşmanlarını infaz ederek rejimlerini

kurmakta kullandıkları bir araçtı.

Daha sonra KGB olarak bilinen ünlü
teşkilata dönüştürüldü.

Cheka, Stasi subaylarının idolüydü.

Kendilerini Chekistler diyorlardı ve

amblemleri de çok benzerdi,

burada da görebileceğiniz üzere.

Yani aslında, Stasi'nin kurucusu
ve yol göstericisi

Rus Gizli Polisi idi.

Kızıl Ordu 1945'te Doğu Almanya'yı

işgal ettiğinde, orada hemen yayıldı

ve Alman Komünistlerini
kendi gizli polis teşkilatını

kurabilmeleri için eğitti.

Bu arada, şu anda içinde bulunduğumuz
bu salonda

DAC'nin iktidar partisi 1946
yılında kuruldu.

Beş yıl sonra da Stasi kuruldu ve

insanları yıldırmaya yönelik kirli işleri

devraldı.

Örneğin, politik suçlular için

Ruslar tarafından kurulan

merkez hapishane

Stasi tarafından devralındı

ve Komünizm sona erene dek kullanıldı.

Burada görüyorsunuz.

İlk başlarda, her önemli aşama

Rusların gözetimi altında yapılıyordu.

Ama Almanlar çok etkili bir
millet olarak bilinir.

Onun için Stasi hızla büyüdü

ve 1953 yılında bile, Nazi Almanyası'nın

gizli polis örgütü Gestapo'dan

daha fazla çalışanı mevcuttu.

Her on yılda bir bu sayı ikiye katlandı.

1989 yılılnda, Stasi'nin

90.000 kişiden fazla
çalışanı vardı.

Yani bu tek bir çalışanın

180 kişiden sorumlu olduğu
anlamına geliyordu

ki bu dünyadaki tek örnek idi.

Bu devasa mekanizmanın en tepesinde

bir kişi vardı, Erich Mielke.

Devlet Güvenlik Bakanlığı'ını

30 seneden fazla idare etti.

Titiz bir görevliydi,

geçmişinde iki polis
memurunu öldürmüştü;

buraya oldukça yakın bir yerde,

Stasi'yi kendine has özellikleri
o kazandırmıştı.

Ama Stasi hakkında bu kadar
özel olan şey neydi?

Öncelikle, tabi ki inanılmaz gücü,

çünkü bir organizasyon içinde değişik

fonksiyonları bir araya getirmişti.

İlk olarak Stasi,

bir istihbarat servisi idi,

gizlice bilgi alabilmek için,

akla gelebilecek her yolu kullanıyordu,

muhbirler veya telefon dinlemeleri gibi,

bu resimde de gördüğünüz gibi.

Ve sadece Doğu Almanya'da değil,

tüm dünyada aktifti.

İkinci olarak, Stasi bir gizli polisdi.

İnsanları sokakta durdurup,

tutuklayarak kendi
hapishanelerine atıyorlardı.

Üçüncü olarak da Stasi,

savcı olarak görev yapıyordu.

Ön soruşturmalar yapmaya ve insanları

resmi olarak sorgulamaya hakkı vardı.

Sonuncusu ama en önemlisi,

Stasi'nin kendi silahlı kuvvetleri vardı.

Muhafız Alayı adı altında 11.000'den

fazla asker görev yapıyordu.

Bu ordu protestoları ve isyanları
bastırmak üzere kurulmuştu.

Gücün tek bir noktada
toplanmasından dolayı

Stasi'ye devlet içinde devlet deniyordu.

Ama Stasi'nin kullandığı araçlara

daha detaylı bir şekilde bakalım.

O devirde internetin ve
akıllı telefonların

henüz icat edilmediğini unutmayalım.

Tabi ki Stasi, insanları gözetlemek
için her türlü

vasıtayı kullanıyordu.

Telefonlar dinleniyordu,

Batıdaki Alman Başbakanı'nın
telefonu da buna dahil,

ayrıca apartmanlar da dinleniyordu.

Her gün 90.000 mektup

bu makineler
tarafından açılıyordu.

Stasi ayrıca on binlerce kişiyi izliyordu,

özel eğitilmiş ajanlar ve
gizli kameralar ile

attıkları her adımı kaydedebilmek için.

Bu fotoğrafta beni görebilirsiniz,

genç bir adam olarak şu anda bulunduğumuz
bu binanın önündeyim,

bir Stasi ajanı tarafından
fotoğrafım çekilmiş.

Stasi insanların kokularını
dahi topluyordu.

Koku örneklerini kapalı
kavanozlarda saklıyorlardı.

Bunlar barışçıl devrim sonrası bulundu.

Bu görevlerden, yüksek
derecede uzmanlaşmış

birimler sorumluydu.

Telefon dinlemeleri yapan birim

mektupları kontrol eden birimden

tamamen ayrıydı.

Bunun mantıklı
sebepleri vardı.

Çünkü eğer bir ajan Stasi'den ayrılırsa,

bildikleri çok az oluyordu.

Bunu mesela Snowden (Edward Snowden)
ile kıyaslayabilirisiniz.

Ama dikey uzmanlaşmanın önemli

olduğu bir diğer nokta ise
gözlemlenecek hedef ile

kurulabilecek her türlü
empatinin önüne geçmekti.

Beni takip eden ajan,

ne kim olduğumu ne de

neden takip edildiğimi biliyordu.

Aslında, Batı Almanya'dan
Doğu Almanya'ya

yasak kitaplar kaçırıyordum.

Ama Stasi'nin daha tipik
özelliklerinden biri de

muhbir kullanmasıydı,

yani Stasi'ye gizlice
bilgi veren kişilerdi bunlar.

Devlet Güvenlik Bakanlığı için,

bu sözde gayri-resmi çalışanları

en önemli maşalarıydı.

1975 yılından itibaren,
yaklaşık 200.000 kişi

Stasi ile sürekli bir
işbirliği içerisinde oldu

ki bu nüfusun yüzde
birinden daha fazla idi.

Bakan bir açıdan haklıydı,

çünkü teknik ekipman

sadece insanların ne
yaptıklarını kaydedebiliyordu.

Ama ajanlar ve casuslar, insanların

ne yapmayı plandıklarını ve

ne düşündüklerini de rapor
edebiliyorlardı.

Bu yüzden Stasi bu kadar çok
muhbiri işe almıştı.

Bu kişileri elde etme

ve eğitme süreçleri

oldukça karmaşıktı.

Stasi'nin kendi ünviersitesi vardı,

buraya fazla uzak değil,

burada yeni metodlar geliştirilip

subaylara öğretiliyordu.

Bu rehber, insanları kendi vatandaşlarına

ihanet etmeleri için
ikna etmek istediğinizde,

atmanız gereken her adımı

detaylı bir şekilde tarif ediyordu.

Bazen muhbirlerin, bu görevi almaları için

baskı gördükleri söylenir,

ama bu çoğunlukla doğru değildir,

çünkü baskı altındaki muhbir
kötü muhbirdir.

Sadece size ihtiyacınız olan
bilgiyi vermek isteyen biri

etkin bir muhbir olabilir.

İnsanların Stasi ile işbirliği
yapmalarının esas sebepleri

siyasi görüşleri ve
maddi menfaatleri idi.

Subaylar ayrıca kendileri ve
muhbirler arasında

kişisel bir bağ kurmayı da deniyorlardı

ve dürüst olmak gerekirse Stasi
örneği göstermektedir ki

birini diğerlerine ihanet
etmeye ikna etmek

çok da zor bir iş değil.

Doğu Almanya'daki en üst
düzey muhaliflerden

bazıları dahi Stasi
ile işbirliği yaptı,

mesela İbrahim Böhme.

1989'da barışçıl devrimin lideriydi

ve neredeyse DAC'nin serbestçe
seçilmiş ilk Başbakanı olacaktı,

ta ki muhbir olduğu ortaya çıkana kadar.

Casusların yaygınlığı oldukça fazlaydı.

Neredeyse her kurumda,

Batı Almanya'daki kiliseler de dahi

birçok casus vardı.

Üst düzey bir Stasi subayına,

"Bana bir muhbir yollasaydanız,

mutlaka onu tanırdım."
dediğimi hatırlıyorum.

Cevabı şu olmuştu,

"Biz kimseyi göndermedik,

çevrendeki kişileri kullandık.".

Ve gerçekten de en iyi
arkadaşlarımdan ikisi,

benim hakkımda Stasi'ye
rapor vermişler.

Muhbirlerin yakınlardan seçilmesi
sadece bana mahsus bir durum değildi.

Mesela diğer bir üst düzey muhalif
olan Vera Lengsfeld

hakkında rapor veren kişi kocası idi.

Ünlü bir yazar erkek kardeşi
tarafından ihanete uğramıştı.

Bu bana George Orwell'in "1984"
romanını hatırlatıyor,

orada görünen tek güvenilir kişi

bir muhbirdi.

Peki ama Stasi neden bütün bu bilgileri

arşivlerinde topluyordu?

Esas sebep toplumu kontrol etmekti.

Konuşmalarının neredeyse hepsinde,
Stasi Bakanı

kimin kim olduğunun
araştırılması emrini veriyordu.

Bunun anlamı da kimin ne düşündüğü idi.

Birinin rejime karşı bir harekette

bulunacağı zamana kadar
beklemek istemedi.

İnsanların ne düşündüklerini
ne planladıklarını

önceden bilmek istiyordu.

Doğu Almanlar elbette ki

muhbirler tarafından
çevrelendiklerini biliyorlardı,

güvensizlik ve geniş çaplı

bir korku yaratmış totaliter bir
rejimin içinde olduklarını

ki bunlar tüm diktatörlüklerde
insanları bastırmak için

kullanılan en önemli araçlardı.

Bu sebepten dolayı Doğu Almanların çoğu,

Komünist rejime karşı savaşmaya yanaşmadı.

Deneyenlere ise Stasi çoğunlukla,

şeytani bir metot uyguluyordu,

Zersetzung adıyla biliniyordu.

ve ayrıca farklı bir kılavuzda
bundan bahsedilmektedir .

Kelimeyi tercüme etmek zor,

çünkü köken itibari ile "biyoçözülme"
anlamına geliyor.

Ama aslında oldukça isabetli bir tanım.

Burada amaç, insanların kendine
olan güvenini

gizlice yok etmekti.

Örneğin, işlerinde başarısız olmaları için
oyunlar tezgahlayıp,

kişilerle olan ilişkilerini bozarak,

itibarlarını yerle bir etmek.

Bu göz önüne alındığında, Doğu Almanya
oldukça modern bir diktatörlüktü.

Stasi her muhalifi tutuklamaya kalkışmadı.

Onları paralize etmeyi tercih ediyordu,

ve bunu da becerebiliyordu,

çünkü çok faza kişisel bilgiye

ve birçok kuruma erişimi vardı.

Birini göz altına almaya sadece

en son çare olarak başvuruluyordu.

Bunun için Stasi'nin 17 tane geçici
hapishanesi mevcuttu,

her bölgede bir tane.

Burada, Stasi aynı zamanda,

modern alıkoyma metotları da
geliştirmişti.

Normalde, sorgulama subayı

mahkuma işkence etmezdi.

Bunun yerine katı bir izolasyonun

esas olduğu, psikolojik baskıya dayalı

gelişmiş bir sistem kullanıyordu.

Neredeyse her zaman mahkumlardan

ifade almak mümkün oluyordu.

Eğer fırsat bulursanız,

Berlin'deki Stasi hapisanesini
ziyaret edin

ve sistemin nasıl çalıştığını
size açıklayacak olan

eski bir siyasi mahkumun
rehberlik ettiği tura katılın.

Cevaplanması gereken bir soru daha var:

Eğer Stasi bu kadar iyi organize olmuşsa,

Komünist rejim neden çöktü?

İlk olarak, 1989 yılında, Doğu
Almanya'yı yönetenler,

insanların gittikçe artan
protestolarına karşı

ne yapacaklarını bilemiyorlardı.

Kafaları karışıktı,

çünkü sosyalizmin ana vatanında,

Sovyetler Birliği'nde,

daha liberal bir politika
izlenmeye başlamıştı.

Buna ek olarak, rejim batıdan alınan

borçlara bağımlı idi.

Bu sebeple Stasi'ye ayaklanmaları
bastırma

talimatı verilmedi.

İkinci olarak, Komünist İdeolojide

eleştiriye yer yoktu.

Bunun yerine, yöneticiler sosyalizmin

mükemmel bir sistem olduğu
inancına saplanıp kalmışlardı.

Ve Stasi de bunu onaylamak
zorundaydı tabi ki.

Bunun sonucunda,

tüm istihbarata rağmen

rejim gerçek problemlerini
analiz edemedi

ve dolayısıyla bunlara çözüm
de getiremedi.

Nihayetinde,

Stasi korumakla yükümlü
olduğu yapılar

sebebiyle yok oldu.

Stasi'nin sonu

trajik bir durumdu,

çünkü bu subaylar

barışçıl devrim boyunca

sadece bir şeyle meşguldü:

on yıllar boyunca ürettikleri

dokümanları yok etmek.

Neyse ki,

insan hakları aktivistleri
tarafından durduruldular.

Bu sebepledir ki bugün bu dosyaları

casus bir devletin

nasıl çalıştığını daha iyi
anlamak için kullanabiliyoruz.

Teşekkürler.

(Alkışlar)

Bruno Giussani: Teşekkürler.
Çok teşekkürler.

Evet Hubertus, size bir kaç soru
sormak istiyorum,

çünkü yanımda geçen haftanın
Der Spiegel'i var.

"Mein Nachbar NSA." Komşum, NSA.

Ve siz bana komşum hakkında
bilgi verdiniz,

Doğu Alman casusları ve
muhbirleri konusunda.

Yani bu iki hikaye arasında direkt bir
bağlantı var,

yoksa yok mu?

Bunu gördüğünüzde bir tarihçi
olarak tepkiniz ne oluyor?

H.Knabe: Sanırım bahsedilmesi
gereken

farklı boyutlar var.

İlk olarak, bu verileri neden
topladığınızla

alakalı bir ayrım var.

Bunu halkınızı korumak
için mi yapıyorsunuz,

terörist saldırılara karşı mı,

yoksa halk üzerinde baskı kurmak için mi ?

Yani bu önemli bir fark yaratıyor.

Ama öte yandan,

demokratik bir ortamda da bu yöntemler
suistimal edilebilir

ve bu da, bunu engelleyebilmemiz için

sürekli tetikte olmamız
gereken bir şey

ve de istihbarat servislerinin

sahip olduğumuz kurallara
saygı göstermesi ile de alakalı.

Üçüncü nokta ise, muhtemelen,

demokratik bir ortamda yaşadığımıza
gerçekten sevinmeliyiz,

çünkü Rusya ve Çin'de de aynı şeylerin

yapıldığından emin
olabilirsiniz,

ama kimse bu konuda konuşmaz,

çünkü kimse buna yanaşamaz.

(Alkışlar)

BG: Bu hikaye ilk ortaya çıktığı zaman,

geçen yılın Temmuz ayında,

bir Alman mahkemesine şikayette

bulundunuz. Neden?

HK: Evet, bunu yapmamın nedeni
bahsettiğim ikinci nokta idi,

özellikle demokraside

kurallar herkes içindir.

Herkes için yapılırlar, yani herhangi
bir kurumun

kurallara saygı göstermemesine
izin verilmez.

Alman ceza kanununa göre,

bir kişinin telefonunun dinlenmesi

sadece hakimin izni ile olabilir.

Neyse ki, bu Alman ceza
kanununda yer alıyor,

yani kurala uyulmazsa, sanırım

bir soruşturma gerekli oluyor

ve Alman savcısı için bunu başlatmak

çok uzun bir zamana mal oldu

ve bunu da sadece Angela Merkel'in
başına gelen olay sonucunda başlattı.

Almanya'da yaşayan diğer tüm insanların
içinde bulunduğu durumdan dolayı değil.

BG: Bu beni şaşırtmadı, çünkü—

(Alkışlar)—

çünkü bahsettiğiniz olaylardan dolayı.

Dışarıdan bakıldığında, ben Almanya
dışında yaşıyorum,

Almanlardan daha çabuk ve güçlü bir

tepki göstermelerini ummuştum.

Ama bunun yerine, sadece Başbakan Merkel'in

dinlendiği ortaya çıkınca gerçek bir

tepki oluştu. Neden böyle oldu?

HK: Ben bunu iyiye işaret
olarak yorumluyorum,

çünkü insanlar böyle bir demokraside
kendilerini güvende hissediyorlar.

Tutuklanmayacaklarını biliyorlar,

ve bu konferanstan sonra salondan
çıktığınızda,

hiçbirinizin gizli polisler
dışarda bekleyecek

ve sizi tutuklayacaklar diye
korkmanıza gerek yok.

Ve bu bence iyiye işaret.

İnsanlar artık gerçekten
eskisi kadar korkmuyorlar.

Ama tabi aslında, kanunsuz eylemleri

engellemenin sorumluluğu kurumlardadır,

Almanya'da da, diğer yerlerde de.

BG: Kişisel bir soru daha, aynı zamanda
sonuncu soru.

Almanya'da Edward Snowden'e sığınma hakkı

verilmesi hakkında bir tartışma oldu.

Siz verilmesinden yana mıydınız
yoksa buna karşı mıydınız?

HK: Evet bu zor bir soru,

ama bana sorarsanız

ve dürüstçe cevaplamam gerekirse,

ben sığınma hakkı verirdim,

çünkü yaptığının çok cesurca
olduğunu düşünüyorum

ve bu uğurda tüm hayatını mahvetti,

ailesini ve her şeyini.

Ve bu insanlar için bir şeyler
yapmamız gerektiğini düşünüyorum

ve de özellikle Almanya tarihine bakarsanız,

birçok insan ülkeden kaçmak
zorunda kalmıştı

ve onlar da başka ülkelerden
sığınma hakkı istemişlerdi

ve bu hakkı alamadılar,

yani bu hakkı ona vermek
yerinde bir karar olurdu.

(Alkışlar)

BG: Hubertus, çok teşekkürler.