Qayg'uning qisqacha tarixi — Kortni Stivens

To'liq darsni ko'rish: http://ed.ted.com/lessons/a-brief-history-of-melancholy-courtney-stephens

Agar siz tirik, mukammal inson bo'lsangiz, katta ehtimol bilan siz hayotingizda bir necha bor qayg'uni his qilgansiz. Lekin "qayg'u" o'zi nima va biz u bilan nimadir qila olamizmi? Kortni Stivens xaligacha oxirigacha o'rganilayotgan bu tuyg'u va uning foydasi haqida so'zlab beradi.

Dars — Kortni Stivens
Animatsiya — Sheron Kolman Grexem

Qayg'u —
insoniyat tajribasining bir qismi,

lekin asrlar davomida uning asli
nima ekani haqda

va uni nimadir qilsa bo'ladimi degan
bahslar bo'lgan.

Oddiy so'z bilan aytganda,

qayg'uni insonning qiyin

vaziyatlardagi tabiiy reaksiyasi
deb qabul qilishgan.

Siz do'stingiz ketayotganida yoki itingiz
o'layotganida qayg'uga tushasiz.

Do'stingiz: "Men qayg'udaman" deganida

odatda siz: "Nima bo'ldi?" deb so'raysiz.

Lekin sizning qayg'u sababi tashqarida
deb bilgan tahminingiz

aslida yangi g'oyadir.

Qadimgi Yunonistonda qayg'uga boshqacha
yondashishgan.

Ular buning sababi tananing ichidagi qora
suyuqlikda yashiringan deb bilishgan.

Ularning gumorik tizimiga ko'ra,

inson tanasi va ruhini to'rt xil suyuqlik
boshqaradi va ular

gumoralar deb ataladi.

Ularning balansi to'g'ridan-to'g'ri
inson sog'lig'iga va temperamentiga ta'sir

qiladi deb hisoblangan.
Melanxoliya so'zi aslida "melaina kole"

- qayg'uning sababchisi
hisoblanadigan

qora suyuqlikni, gumorani anglatadi.

Ovqatlanish tartibini o'zgartirib,
tibbiy tajribalar bilan siz

gumoralarni balansga keltira olasiz.

Hozirda inson tanasini boshqaruvchi
tizimlar haqida

ko'p narsa ma'lum bo'lishiga qaramay,

yunonlarning qayg'u haqidagi fikrlari

zamonaviy qarashlar bilan bog'lanadi.

Lekin bizga ma'lum bo'lgan qayg'u
haqidagi emas,

klinik depressiya haqidagi fikrlar.

Shifokorlar fikricha, ba'zi tushunarsiz,
davomiy

emotsional holatlar biroz bo'lsa-da
miyaning

kimyosi, tuzilishi va miyadagi
turli xil moddalarning

bir-biri bilan balansiga bog'liq.

Yunonlar sistemasida bo'lgani

kabi, moddalar balansining o'zgarishi
bizning

reaksiyalarimizni o'zgartirib
yubora oladi.

Shuningdek, azaldan qayg'uning
mazmunini farqlashga

urinishadi va bu kabi bahslarda ham doim

qayg'u nafaqat hayotimiz-

ning qochib qutilib bo'lmas bir qismi,

balki eng zarur qismlaridan biri

hamdir deb fikr yuritiladi.
Agar siz

melanxoliyani his
qilmagan bo'lsangiz,

siz inson bo'lish qanaqaligini anglatuvchi
qismini o'tkazib yuborgansiz.

Ko'plab mutafakkirlar melanxoliya
donishmandlik uchun muhim degan.

1577-yilda tug'ilgan Robert Byorton

butun umrini qayg'uning sababi va
tajribasini o'rganish bilan o'tkazgan.

O'zining
"Melanxoliya anatomiyasi"

asarida: "Donishmandlikni nima oshirsa,
u qayg'uni ham oshiradi" degan.

XIX asr romantik shoirlari ishonishganki,

melanxoliya bizga boshqa murakkab hislarni
yaxshiroq tushunishga yordam beradi.

Masalan, go'zallik va rohat.

Kuzda barglarini yo'qotayotgan
daraxtlar qayg'usini

tushunish - bahor ranglarini,
hayot siklini tushunishdir.

Lekin donolik va emotsional intellekt
talablar iyerarxiyasida juda balandda.

Qayg'u asosli, sezilarli ma'no
anglatadimi?

U evolyutsion darajada bo'lishi mumkinmi?

Olimlar hisoblashicha, yig'lash va
izolyatsiya hissi oldinlari

ajdodlarimizga sotsial aloqalarda
yordam bergan va

ularga kerakli yordamni olish uchun
hizmat qilgan.

Qayg'uga jaholat yoki zo'rlovning aksi
sifatida qaralgan,

azob chekishni anglatgan va boshqalarni
azoblanayotgan insonga yaqinlashtirgan.

Bu nafaqat inson, balki jamiyatning ham
gullab-yashnashiga olib kelgan.

Qayg'u birdamlikni keltirib chiqargan,

bu esa yashab qolish uchun muhimdir.
Lekin ko'pchilikni o'zimiz bilan bir xil

aziyat chekayotgan insonning
qayg'usi qiziqtiradi.

Shoira Emili Dikinson yozgan:

"Men qayg'uni ko'rganimda,
Uni ko'z bilan o'lchayman,

Hajmi xuddi menikidekmi?
Yoki unda osonrog'imi?"

XX asrda, Artur Kleynman kabi

kabi antropologlar insonlar og'riq haqda

nima deyishlari borasida

ma'lumotlar yig'ishgan va emotsiyalar o'zi
aslida universal emasligini,

madaniyat, til va nutq faktorlari ham
aslida rol o'ynashi

mumkinligini isbotlamoqchi bo'lishgan.

"Singan yurak" haqida

gapirayotib, azob-uqubatlarni his qilish
tajribamizning bir qismi bo'lib qoladi,

va turli madaniyatlarda "singan yurak"
deyilganda biroz

boshqacharoq tajriba anglanilishi mumkin.

Zamondoshlarimiz qayg'uning
subyektivligi va

universalligi o'rtasidagi qarama-
qarshiliklarga qiziqishmaydi,

uning o'rniga ulardan qutilish uchun
texnologiyalardan foydalanishadi.

Devid Pirsning aytishicha,
gen injeneriyasi va

boshqa zamonaviy ilmlar nafaqat

emotsional va jismoniy og'riqlarni
o'zgartira oladi, balki

butun dunyo ekosistemasini qaytadan
ishlab chiqishi kerak.

Yovvoyi tabiatdagi jonzotlar
qiynalmasligi uchun.

U o'zining loyihasini
"jannat injeneriyasi" deb ataydi.

Biroq qayg'usiz dunyoda bitta muammo bor.

G'orlarda yashagan ajdodlarimiz va

sevimli shoirlarimiz bunday dunyoni
xohlashmagan bo'lardi.

Aslida, qayg'u haqda gapirar ekanmiz,

bilamizki, uni barcha zamonlarda,

juda ko'pchilik insonlar

his qilishgan,

minglab yillar davomida

u bilan kurashishning eng yaxshi yo'li —

uni shakllantirish,

uni izohlashga harakat qilish.

Emili Dikinson so'zlari bilan aytganda:

"Umid — ruhimizni isituvchi,
qanotli mo'jiza.

Va uning so'zsiz hirgoyisini
hech ham to'xtatib bo'lmaydi!".