Korsanlar, hemşireler ve diğer asi tasarımcılar

Alice Rawsthorn, tasarımın başkaldırıcılarına yapılan bu methiyede Karasakal'dan Florence Nightingale'e akla gelmeyen kahramanların çalışmalarının altını çiziyor. Rawsthorn, bu cesur düşünürlerden, Buckminster Fuller gibi bazı ilk modern vizyonerlere kadar bir çizgi çekerek en büyük tasarımcıların çoğu zaman en asileri olduklarını gösteriyor.

Tasarım hassas ve
anlaşılması zor bir olgudur,

farklı zamanlarda farklı
şeyler anlamına gelir.

Ancak gerçekten esin verici tüm tasarım
projelerinin ortak bir yanı var:

Bir hayalle başlamışlardı.

Hayal daha güçlü oldukça,

ona ulaşmak için gerekli tasarım
becerisi daha fazla oldu.

Bu sebeple en büyük tasarımcılar
neredeyse hep

en büyük hayalciler, asiler
ve başkaldırıcılardır.

Bu tüm tarih boyunca böyle oldu,

bu ta M.Ö. 300 yılına,

uzak, çok fakir ve çok
küçük bir Asya ülkesine

13 yaşında birinin kral olduğu
zamana kadar gider.

O askerî fetihlerle toprak, zenginlik

ve güç elde etmeyi düşledi.

Ve tasarım yeteneği --

kulağa ihtimal dâhilinde gelmese de --

bunu yapması için gerekliydi.

O zamanlar

bütün silahlar farklı özelliklere
göre elle yapılıyordu.

Bir okçunun savaş sırasında oku biterse,

yaylarından başka okçunun oklarını

aslında atamıyorlardı.

Bu da elbette savaşta daha az etkin ve

çok daha zayıf olacakları
anlamına geliyordu.

Ying bu sorunu tüm yayların

ve okların aynı şekilde tasarlanması
üzerinde ısrarcı olarak çözdü,

böylece değiştirilebilir oluyorlardı.

Aynı şeyi, hançerler, baltalar,
mızraklar, kalkanlar

ve diğer her tür silah için yaptı.

Korkunç şekilde donanmış ordusu
savaş üstüne savaş kazandı

ve 15 sene içinde

küçük krallığı daha büyük, daha zengin,
daha güçlü komşularını

büyük Çin İmparatorluğu'nu kurmak için

ele geçirmekte başarılı oldu.

Şimdi elbette ki kimse

Ying Zheng'i o zamanlar bir tasarımcı
olarak tanımlamayı düşünmedi --

niye bunu yapsınlar?

Ancak tasarımı bilmeden
ve içgüdüsel olarak,

ama inanılmaz bir samimiyetle

amacına ulaşmak üzere kullandı.

Aynı şekilde istediğini şiddet
kullanmanın ötesinde elde etmeyen

bir diğer benzeri umulmadık,
tesadüfi tasarımcı da öyle yaptı.

Bu kişi, Karasakal olarak da bilinen
İngiliz korsan Edward Teach'di.

O zamanlar korsanlığın altın zamanlarıydı,

Teach gibi korsanlar uzak denizleri
korkuya boğuyorlardı.

Koloni ticareti gelişiyordu

ve korsanlık çok kârlıydı.

Onun gibi daha akıllı korsanlar,
ganimetlerini büyütmek için

düşmanlarına onları görür görmez
teslim olacakları şekilde zalimce

saldırmaları gerektiğini fark ettiler.

Yani başka bir deyişle,

mühimmatı boşa harcamadan
veya zayiat vermeden

gemileri alabiliyorlardı.

Edward Teach, amansız zalim
rolünü oynayarak kendini

Karasakal olarak yeniden dizayn etmişti.

Boyunu abartmak için ağır ceketler
ve büyük şapkalar giydi.

Yüzünü gizleyen gür, kara
bir sakal uzattı.

Her iki omzuna
silahların kayışlarını astı.

Şapkasının kenarlarına kibrit bile
tutturup onları ateşledi,

böylece gemisi saldırıya hazır olduğunda
bunlar tehditkâr bir şekilde cızırdadılar.

O çağın pek çok korsanı gibi

üzerinde insan kafatası ve bir çift
çapraz kemiğin olduğu

ölüm sembolleri bulunan bir bayrak taşıdı,

çünkü bu motifler yüzyıllardır bir sürü
kültürde ölümü simgelemişti,

bu yüzden anlamı hemen anlaşılıyordu,

uzak denizlerin kanunsuz,
cahil dünyalarında bile:

Ya teslim ol, ya da acı çek.

Elbette ki tüm mantıklı kurbanlar
görür görmez teslim oldular.

Şöyle düşünün;

Edward Teach'in ve yanındaki korsanların
neden modern iletişim tasarımının

öncüleri olduğunu anlamak kolay

ve neden ölüm sembollerinin --

(Gülüşmeler)

daha fazlası var --

neden kafatası ve çapraz kemiklerden
oluşan ölüm sembollerinin

bugünün logosunun öncüsü olduğunu,

arkamda duran büyük, kırmızı harfler gibi,

ama tabii ki farklı bir mesajla.

(Gülüşmeler)

Ancak tasarım, aynı derecede zeki ve

aynı derecede umulmadık bir tasarımcı
olan 19. yüzyılda yaşamış İngiliz hemşire

Florence Nightingale tarafından
daha yüce amaçlar için de kullanıldı.

Onun misyonu herkes için iyi sağlık
hizmetleri sağlamaktı.

Nightingale büyük, çok varlıklı sayılan,
Kırım Savaşı sırasında askerî

hastanelerde çalışmak için gönüllü
olduğunda dehşete düşen

İngiliz bir ailede doğmuştu.

Orada bulunduğunda hemen fark etti ki,

hastaların çoğu savaş yaralarından
çok kirli, kokuşmuş

koğuşlar içinde yakalandıkları

enfeksiyonlardan ölüyorlardı.

Bundan dolayı daha temiz, açık,
havadar kliniklerin tasarlanması ve

inşa edilmesi için kampanyalar yaptı.

İngiltere'ye dönünce

başka bir kampanya yürüttü,

bu sefer sivil hastaneler için

ve aynı tasarım prensiplerinin
onlara da uygulanmasında ısrarcı oldu.

Bu Nightingale koğuşu adıyla,

onlarca yıl hastane
tasarımında egemen oldu

ve bazı unsurları bugün hâlâ kullanılıyor.

Ancak zaman içinde

tasarım Sanayi Çağı'nın
bir aracı olarak görüldü.

Resmi ve profesyonel hâle geldi,

ama belli rollerle sınırlandırıldı,

Florence Nightingale, Karasakal
ve Ying Zheng'in yaptığı gibi

içgüdüsel olarak kullanılmak yerine

genelde ticari amaçları yerine
getirmek için kullanıldı.

20. yüzyılda

bu ticari görüş öylesine güçlüydü ki

bundan uzaklaşan herhangi bir tasarımcı

sapkın veya yıkıcı görülme
riskiyle karşı karşıyaydı.

Bunların arasında büyük
tasarım kahramanım,

dâhiyane László Moholy-Nagy var.

Teknolojinin günlük hayattaki
etkisi üzerine deneyleri

öylesine güçlü olan Macar bir sanatçı

ve tasarımcıydı ki

hâlen telefon ve bilgisayar ekranlarında

gördüğümüz dijital görüntülerin
tasarımını etkiliyor.

1920'lerin Almanya'sında Bauhaus
Tasarım Okulu'nu radikalleştirdi

ve yıllar sonra Şikago'da yeni
bir Bauhaus açmakta

zorlanınca bazı eski meslektaşları
ondan uzak durdular.

Moholy'nin fikirleri her zaman
cesur ve direktti,

ama tasarıma yaklaşımı çok deneyseldi,

aynı zamanda onu zamana ayak uyduran
bir meslek olarak değil,

bir davranış olarak görme
ısrarı da öyleydi.

Ne yazık ki aynısı diğer bir başına buyruk

tasarımcı için de geçerliydi:
Richard Buckminster Fuller.

O da bir başka dâhi tasarım vizyoneri

ve tasarım aktivistiydi.

Kendisi sürdürülebilir bir toplum
tasarlamaya öylesine

ileri görüşlü bir şekilde bağlıydı ki,

tasarımda çevreciliğin önemine 1920'lerde

değinmeye başlamıştı.

Ama çabalarına rağmen,

sık sık tasarım kurumlarındaki çoğu kişi
tarafından sapkın diye alay edildi

ve itiraf etmek gerekirse,

hiçbir zaman gerçekleşmeyen

uçan araba gibi deneyleri başarısız oldu.

Ancak jeodezik kubbe,

tahta, metal, plastik, ağaç parçaları,
eski battaniyeler,

plastik levhalardan --

o zaman mevcut olan herhangi bir şeyden --

acil durum sığınağı inşa etmek
için tasarım formülü,

insani tasarımın en büyük
ustalıklarından biridir

ve o zamandan beri çaresiz durumdaki

pek çok insana çok ihtiyaç duyulan

bir sığınak sağlamıştır.

Bucky ve Moholy gibi
radikal tasarımcıların

cesareti ve hevesi

beni tasarıma çekti.

Kariyerime haber gazetecisi ve
dış muhabir olarak başladım.

Politika, ekonomi ve şirket
meseleleriyle ilgili yazarım

ve bu alanlardan herhangi biri
hakkında uzmanlaşmayı seçebilirdim.

Ama tasarımı seçtim,

çünkü hayat kalitemizi iyileştiren
elimizin altındaki

en güçlü araçlardan biri
olduğuna inanıyorum.

Teşekkürler, TEDci tasarım düşkünleri.

(Alkış)

Olağanüstü ve muazzam
profesyonel tasarımcıların

başarılarını çok takdir etsem de,

tasarımın

asilerin ve başkaldıranların
orijinalliğinden,

etraflıca düşünmelerinden

ve becerikliliklerinden büyük
ölçüde yarar sağladığına inanıyorum.

Tasarımda dikkat çekici
bir zamanda yaşıyoruz,

çünkü bu iki kutbun bir araya
geldiği bir zaman.

Çünkü dijital teknolojideki
en basit ilerlemeler bile

daha da iddialı ve eklektik
amaçların peşinden gitmeleri için,

ticari bağlamda olsun ya da olmasın,

giderek daha bağımsız
çalışmalarına imkân sağladı.

Yani teoride

kitlesel fonlama (crowdfunding),
bulut bilişim, sosyal medya

profesyonel tasarımcılara
daha fazla özgürlük veriyor

ve amatör olanlara da daha
fazla kaynak sağlıyor,

ve umut ederim ki

fikirlerine daha net cevaplar sağlıyor.

Bunlara dair en sevdiğim
örnekler Afrika'da,

ki burada yeni jenerasyon tasarımcılar

insanların temiz akan sularından
çok artık cep telefonlarına

erişiminin olduğu ülkelerde,
Florence Nightingale'in rüyası olan

sağlık hizmetlerini iyileştirmek için
inanılmaz Nesnelerin İnternet'i

teknolojilerini geliştiriyorlar.

Bunların arasında Arthur Zang var.

Kendisi bir tablet bilgisayarı

mobil bir kalp izleme cihazı
olan Cardiopad'e çeviren

genç bir Kamerunlu tasarım mühendisi.

Uzak, kırsal alanlardaki hastaların
kalplerini izlemek için kullanılabiliyor.

Sonra veri analiz için
yüzlerce mil uzaktaki

iyi donanımlı hastanelerin

mobil ağlarına gönderiliyor.

Eğer oradaki uzmanlar tarafından
herhangi bir sorun tespit edilirse,

uygun bir reçete tavsiye ediliyor.

Bu durum tabii ki birçok hastayı

hastanelere uzun, zor, pahalı ve
çoğu zaman gereksiz seyahatler

yapmaktan kurtarıyor

ve kalplerinin gerçekten

kontrol edilmesini daha muhtemel kılıyor.

Arthur Zang sekiz sene önce,
üniversite son sınıftayken

Cardiopad üzerinde çalışmaya başladı.

Ancak projeyi başlatacak
gerekli yatırım için

geleneksel kaynakları
ikna etmekte başarısız oldu.

Fikrini Facebook'a koyduğunda

Kamerunlu bir devlet memuru bunu gördü

ve ona bir devlet hibesi
sağlamayı başardı.

Şimdi sadece Cardiopad'i değil,

farklı durumlara müdahale etmek için
başka mobil tıp cihazları da geliştiriyor.

Yalnız değil,

çünkü kendi başlarına
olağanüstü projeler yürüten

pek çok başka ilham veren
ve girişimde bulunan tasarımcı var.

Birkaçına bakarak bitireceğim.

Biri Peek Vision.

Bunlar kendi başlarına Kenya'da
taşınabilir göz muayene seti olarak

Nesnelerin İnterneti
teknolojisi geliştiren

bir grup doktor ve tasarımcı.

Sonra Gabriel Maher var,

ki kendisi geleneksel
klişelere başvurmadan,

değişen cinsiyet aidiyetlerimizin
inceliklerini ifade etmemizi sağlayan

yeni bir tasarım dili geliştiriyor.

Bu tasarımcılar ve diğer pek çoğu
profesyonel tasarımcıların disiplini ile

asilerin ve başkaldırıcıların
becerikliliği sayesinde,

yeni buldukları özgürlüğün
tadını çıkararak

hayallerinin peşinde koşuyorlar.

Hepimiz de bundan yararlanmaya bakıyoruz.

Teşekkürler.

(Alkış)