Return to Video

İnsanlar sahtekarlığı nasıl rasyonel hale getirir - Kelly Richmond Pope

  • 0:07 - 0:10
    İnsanlara "Çalmak yanlış mıdır?"
    diye sorduğunuzda,
  • 0:10 - 0:12
    Çoğu size “Evet” diyecektir.
  • 0:12 - 0:17
    Ama yine de 2013’te dünyanın
    her yerindeki organizasyonlar
  • 0:17 - 0:22
    Toplamda 3.7 trilyon doları
    dolandırıcılık yüzünden kaybettiler.
  • 0:22 - 0:24
    Buna yolsuzluk,
  • 0:24 - 0:26
    saadet zincirleri
  • 0:26 - 0:29
    ve yanlış sigorta iddaaları da giriyor.
  • 0:29 - 0:32
    Bu, birkaç kötü niyetli
    insanın işi değildi.
  • 0:32 - 0:34
    Doğrusu şu ki;
    Birçok insan hem
  • 0:34 - 0:36
    sahtekarlık yapmaya elverişliydi,
  • 0:36 - 0:41
    hem de kendilerini yanlış bir şey
    yapmadıklarına ikna etmeye.
  • 0:41 - 0:43
    Öyleyse, dolandırıcılık neden olur?
  • 0:43 - 0:46
    Kişisel sebepler
    insandan insana değişebilir,
  • 0:46 - 0:48
    Ama suçbilimci
    Donald Cressey’in geliştirdiği
  • 0:48 - 0:51
    Sahtekarlık üçgeni,
    sahtekarlığa yol açabilecek
  • 0:51 - 0:54
    3 durumu göstermekte.
  • 0:54 - 0:58
    Bunlar; Baskı, fırsat ve
    akla uygunlaştırma yani rasyonelleştirme.
  • 0:58 - 1:03
    Bir insanı dolandırıcılığa iten ilk şey
    genellikle baskı altında kalmak oluyor.
  • 1:03 - 1:04
    Bu baskının sebebi, kişisel bir borç,
  • 1:04 - 1:05
    bir bağımlılık,
  • 1:05 - 1:06
    kar kotaları,
  • 1:06 - 1:08
    ani iş kaybı ya da
  • 1:08 - 1:10
    ailede hasta bir kişi olabilir.
  • 1:10 - 1:14
    Fırsata gelince;bir çok insanın özel
    ve devlet sektörde, sahtekarlık yapmak ve
  • 1:14 - 1:19
    bunu saklamak için kullanabilecekleri
    elinin altında bulunuyor.
  • 1:19 - 1:21
    Örneğin İş kredi kartları,
  • 1:21 - 1:22
    şirketin bilgileri
  • 1:22 - 1:24
    ya da bütçeyi kontrol etme yetkisi gibi...
  • 1:24 - 1:26
    Baskı ve böyle fırsatlarla
  • 1:26 - 1:29
    her gün karşılaşma
  • 1:29 - 1:32
    büyük bir baştan çıkarma olabilir.
  • 1:32 - 1:34
    Ama bu iki öğeye rağmen çoğunlukla
  • 1:34 - 1:38
    sahtekarlıklarda rasyonelleştirme gerekme.
  • 1:38 - 1:41
    Sahtekarların çoğu,
    bunu ilk kez yapmış oluyorlar
  • 1:41 - 1:44
    Birçok insanın yanlış dediği
    bir eylemi gerçekleştirmek için,
  • 1:44 - 1:46
    Kendilerini haklı çıkarmak durumundalar.
  • 1:46 - 1:49
    Bazıları, çok çalıştıkları ve
    yeterince maaş almadıkları
  • 1:49 - 1:51
    için o paranın hakları olduğunu düşünür.
  • 1:51 - 1:54
    Bazıları ise sahtekarlıklarının
    kurbanı olmadığına inanır.
  • 1:54 - 1:58
    belki aldıklarını sıkışıklıkları
    bitince geri vereceklerdir.
  • 1:58 - 2:01
    En yaygın sahtekarlıkların bazıları
  • 2:01 - 2:04
    suçu işleyen tarafından fark edilmiyor bile.
  • 2:04 - 2:07
    Bunun örneklerinden bazıları,
    Çalışanların zaman çizelgelerini
  • 2:07 - 2:09
    ya da masraf raporlarını
    yarım yamalak yapmaları,
  • 2:09 - 2:12
    Vergi ödeyenlerin kazandıklarını
    doğru bildirmemesi
  • 2:12 - 2:15
    ya da sigorta şirketlerine
    yüklü faturalar kesilmesi olabilir.
  • 2:15 - 2:17
    Bunlar küçük gözükebilir,
  • 2:17 - 2:20
    Ya da çoğu zaman
    çok az paraları içeriyor olabilir,
  • 2:20 - 2:23
    Ama durumun genelinde payları var.
  • 2:23 - 2:26
    Bir de büyük ölçekli sahtekarlıklar var.
  • 2:26 - 2:31
    2003’te İtalya’nın önde giden
    süt ürünleri devi Pamalat iflas etti.
  • 2:31 - 2:37
    4 milyar dolarlık
    sahte bir banka hesabı oluşturulduğu
  • 2:37 - 2:40
    ve ortaklarına para kaybettiğini
    çaktırmamak için
  • 2:40 - 2:43
    mali belgeleri değiştirdiği ortaya çıktı.
  • 2:43 - 2:45
    Şirket bir ailenin kontrolünde olduğundan
  • 2:45 - 2:48
    kurumsal yönetim ve
    regülasyon denetimi zordu.
  • 2:48 - 2:51
    Ve şirket, kayıpları kimse fark etmeden
  • 2:51 - 2:53
    kapamaya çalışıyordu.
  • 2:53 - 2:55
    Bu sadece kurumsal bir hırs değil.
  • 2:55 - 2:58
    Hükümetler ve
    kar amacı gütmeyen kuruluşlarda
  • 2:58 - 3:00
    sahtekarlık ve dolandırıcıya yatkın.
  • 3:00 - 3:04
    Rita Crundwell, Dixon, İllonois’te
    Şehir Müfetişi olduğu zamanlar
  • 3:04 - 3:09
    zimmetine 53 miyon dolar geçirdi.
  • 3:09 - 3:12
    Rita ülkenin önde gelen
    at yetiştiricilerindendi
  • 3:12 - 3:15
    ve 52 tane dünya şampiyonluğu vardı.
  • 3:15 - 3:21
    Ama sürüsüne bakmasının maliyeti
    ayda 200.000 dolara geliyordu.
  • 3:21 - 3:25
    Pozisyonu sayesinde şehrin
    bütçesinde kontrol sahibiydi.
  • 3:25 - 3:28
    Bu sayede, özel harcamaları
    için kullandığı bir hesaba
  • 3:28 - 3:30
    rahatça para transferi yapabiliyordu.
  • 3:30 - 3:34
    Ve bu durum farkedilmeden
    tam 20 sene devam etti.
  • 3:34 - 3:37
    Crundwell pozisyonu
    ve şampiyonluklarının
  • 3:37 - 3:38
    şehre kazandırdığı şöhret
  • 3:38 - 3:42
    gereği yüks bir yaşamı
    hak ettiğini düşünüyordu.
  • 3:42 - 3:45
    Kuruluşlar insan olmadığı için
    sahtekarlığı kurbanı olmayan
  • 3:45 - 3:50
    bir suç olarak düşünmek
    onu çekici kılan şeylerden biri.
  • 3:50 - 3:53
    Ama yapılan dolandırıcılık
    her zaman gerçek insanları etkiliyor.
  • 3:53 - 3:56
    Parmalat’ın çalışanları işlerini kaybetti,
  • 3:56 - 4:00
    Dixon halkının vergileri
    at yetiştirmeye harcandı
  • 4:00 - 4:04
    Ve kayıpları kapamak için,
    şirkettin ürünlerinin fiyatları arttırıldı
  • 4:04 - 4:07
    Bazen ise etkiler çok açık ve yıkıcıdır
  • 4:07 - 4:12
    Örneğin; Bernie Madoff binlerce insanın
    biriktirdiklerini kaybetmesine yol açtı
  • 4:12 - 4:15
    Bazen ise daha gizli ve çözmesi zordur.
  • 4:15 - 4:19
    Ama hesap mutlaka birinde patlar.
Title:
İnsanlar sahtekarlığı nasıl rasyonel hale getirir - Kelly Richmond Pope
Description:

Tüm dersi izlemek için: http://ed.ted.com/lessons/how-people-rationalize-fraud-kelly-richmond-pope

İnsanlara "Çalmak yanlış mıdır?"diye sorduğunuzda, Çoğu size “Evet” diyecektir. Ama yinede 2013’te dünyanın her yerindeki organizasyonlar Toplamda 3.7 trilyon doları dolandırıcılık yüzünden kaybettiler. Kelly Richmond Pope iyi gibi gözüken insanların günlük yaşamlarında nasıl etik dışı kararlar aldığını anlamamıza yardımcı olmak için sahtekarlık üçgenini(kriminoloji uzmanı Donald Cressey tarafından geliştirilen) anlatıyor.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:35

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.