1
00:00:06,947 --> 00:00:10,090
İnsanlara "Çalmak yanlış mıdır?"
diye sorduğunuzda,

2
00:00:10,090 --> 00:00:12,333
Çoğu size “Evet” diyecektir.

3
00:00:12,333 --> 00:00:16,638
Ama yine de 2013’te dünyanın 
her yerindeki organizasyonlar

4
00:00:16,638 --> 00:00:22,158
Toplamda 3.7 trilyon doları
dolandırıcılık yüzünden kaybettiler.

5
00:00:22,158 --> 00:00:24,128
Buna yolsuzluk,

6
00:00:24,128 --> 00:00:26,310
saadet zincirleri

7
00:00:26,310 --> 00:00:28,623
ve yanlış sigorta iddaaları da giriyor.

8
00:00:28,623 --> 00:00:31,508
Bu, birkaç kötü niyetli
insanın işi değildi.

9
00:00:31,508 --> 00:00:33,601
Doğrusu şu ki;
Birçok insan hem

10
00:00:33,601 --> 00:00:36,388
sahtekarlık yapmaya elverişliydi,

11
00:00:36,388 --> 00:00:40,826
hem de kendilerini yanlış bir şey 
yapmadıklarına ikna etmeye.

12
00:00:40,826 --> 00:00:42,853
Öyleyse, dolandırıcılık neden olur?

13
00:00:42,853 --> 00:00:46,000
Kişisel sebepler 
insandan insana değişebilir,

14
00:00:46,000 --> 00:00:48,192
Ama suçbilimci 
Donald Cressey’in geliştirdiği

15
00:00:48,192 --> 00:00:51,071
Sahtekarlık üçgeni,
sahtekarlığa yol açabilecek

16
00:00:51,071 --> 00:00:54,091
3 durumu göstermekte.

17
00:00:54,091 --> 00:00:58,216
Bunlar; Baskı, fırsat ve
akla uygunlaştırma yani rasyonelleştirme.

18
00:00:58,216 --> 00:01:02,603
Bir insanı dolandırıcılığa iten ilk şey
genellikle baskı altında kalmak oluyor.

19
00:01:02,603 --> 00:01:04,177
Bu baskının sebebi, kişisel bir borç,

20
00:01:04,177 --> 00:01:05,079
bir bağımlılık,

21
00:01:05,079 --> 00:01:06,223
kar kotaları,

22
00:01:06,223 --> 00:01:08,119
ani iş kaybı ya da

23
00:01:08,119 --> 00:01:10,087
ailede hasta bir kişi olabilir.

24
00:01:10,087 --> 00:01:14,016
Fırsata gelince;bir çok insanın özel 
ve devlet sektörde, sahtekarlık yapmak ve

25
00:01:14,016 --> 00:01:19,025
bunu saklamak için kullanabilecekleri
elinin altında bulunuyor.

26
00:01:19,025 --> 00:01:20,545
Örneğin İş kredi kartları,

27
00:01:20,545 --> 00:01:22,170
şirketin bilgileri

28
00:01:22,170 --> 00:01:24,423
ya da bütçeyi kontrol etme yetkisi gibi...

29
00:01:24,423 --> 00:01:26,140
Baskı ve böyle fırsatlarla

30
00:01:26,140 --> 00:01:29,027
her gün karşılaşma

31
00:01:29,027 --> 00:01:32,149
büyük bir baştan çıkarma olabilir.

32
00:01:32,149 --> 00:01:34,386
Ama bu iki öğeye rağmen çoğunlukla

33
00:01:34,386 --> 00:01:38,238
sahtekarlıklarda rasyonelleştirme gerekme.

34
00:01:38,238 --> 00:01:40,868
Sahtekarların çoğu,
bunu ilk kez yapmış oluyorlar

35
00:01:40,868 --> 00:01:44,108
Birçok insanın yanlış dediği
bir eylemi gerçekleştirmek için,

36
00:01:44,108 --> 00:01:46,064
Kendilerini haklı çıkarmak durumundalar.


37
00:01:46,064 --> 00:01:48,882
Bazıları, çok çalıştıkları ve
yeterince maaş almadıkları

38
00:01:48,882 --> 00:01:51,172
için o paranın hakları olduğunu düşünür.

39
00:01:51,172 --> 00:01:54,278
Bazıları ise sahtekarlıklarının
kurbanı olmadığına inanır.

40
00:01:54,278 --> 00:01:58,491
belki aldıklarını sıkışıklıkları 
bitince geri vereceklerdir.

41
00:01:58,491 --> 00:02:00,670
En yaygın sahtekarlıkların bazıları

42
00:02:00,670 --> 00:02:03,700
suçu işleyen tarafından fark edilmiyor bile.

43
00:02:03,700 --> 00:02:06,662
Bunun örneklerinden bazıları,
Çalışanların zaman çizelgelerini

44
00:02:06,662 --> 00:02:09,017
ya da masraf raporlarını
yarım yamalak yapmaları,

45
00:02:09,017 --> 00:02:11,614
Vergi ödeyenlerin kazandıklarını 
doğru bildirmemesi

46
00:02:11,614 --> 00:02:15,054
ya da sigorta şirketlerine 
yüklü faturalar kesilmesi olabilir.

47
00:02:15,054 --> 00:02:17,073
Bunlar küçük gözükebilir,

48
00:02:17,073 --> 00:02:19,712
Ya da çoğu zaman 
çok az paraları içeriyor olabilir,

49
00:02:19,712 --> 00:02:22,628
Ama durumun genelinde payları var.

50
00:02:22,628 --> 00:02:25,748
Bir de büyük ölçekli sahtekarlıklar var.

51
00:02:25,748 --> 00:02:31,461
2003’te İtalya’nın önde giden
süt ürünleri devi Pamalat iflas etti.

52
00:02:31,461 --> 00:02:37,140
4 milyar dolarlık 
sahte bir banka hesabı oluşturulduğu

53
00:02:37,140 --> 00:02:39,631
ve ortaklarına para kaybettiğini
çaktırmamak için

54
00:02:39,631 --> 00:02:42,738
mali belgeleri değiştirdiği ortaya çıktı.

55
00:02:42,738 --> 00:02:44,921
Şirket bir ailenin kontrolünde olduğundan

56
00:02:44,921 --> 00:02:47,830
kurumsal yönetim ve 
regülasyon denetimi zordu.

57
00:02:47,830 --> 00:02:51,392
Ve şirket, kayıpları kimse fark etmeden

58
00:02:51,392 --> 00:02:53,313
kapamaya çalışıyordu.

59
00:02:53,313 --> 00:02:55,222
Bu sadece kurumsal bir hırs değil.

60
00:02:55,222 --> 00:02:57,902
Hükümetler ve 
kar amacı gütmeyen kuruluşlarda

61
00:02:57,952 --> 00:03:00,062
sahtekarlık ve dolandırıcıya yatkın.

62
00:03:00,062 --> 00:03:03,576
Rita Crundwell, Dixon, İllonois’te 
Şehir Müfetişi olduğu zamanlar

63
00:03:03,576 --> 00:03:08,570
zimmetine 53 miyon dolar geçirdi.

64
00:03:08,570 --> 00:03:12,075
Rita ülkenin önde gelen 
at yetiştiricilerindendi

65
00:03:12,075 --> 00:03:15,210
ve 52 tane dünya şampiyonluğu vardı.

66
00:03:15,210 --> 00:03:20,664
Ama sürüsüne bakmasının maliyeti
ayda 200.000 dolara geliyordu.

67
00:03:20,664 --> 00:03:24,885
Pozisyonu sayesinde şehrin 
bütçesinde kontrol sahibiydi.

68
00:03:24,885 --> 00:03:27,549
Bu sayede, özel harcamaları 
için kullandığı bir hesaba

69
00:03:27,549 --> 00:03:30,062
rahatça para transferi yapabiliyordu.

70
00:03:30,062 --> 00:03:33,770
Ve bu durum farkedilmeden
tam 20 sene devam etti.

71
00:03:33,770 --> 00:03:36,565
Crundwell pozisyonu 
ve şampiyonluklarının

72
00:03:36,565 --> 00:03:38,459
şehre kazandırdığı şöhret

73
00:03:38,459 --> 00:03:42,375
gereği yüks bir yaşamı
hak ettiğini düşünüyordu.

74
00:03:42,375 --> 00:03:45,336
Kuruluşlar insan olmadığı için 
sahtekarlığı kurbanı olmayan

75
00:03:45,336 --> 00:03:49,584
bir suç olarak düşünmek
onu çekici kılan şeylerden biri.

76
00:03:49,584 --> 00:03:53,114
Ama yapılan dolandırıcılık 
her zaman gerçek insanları etkiliyor.

77
00:03:53,114 --> 00:03:56,025
Parmalat’ın çalışanları işlerini kaybetti,

78
00:03:56,025 --> 00:04:00,241
Dixon halkının vergileri
at yetiştirmeye harcandı

79
00:04:00,241 --> 00:04:04,276
Ve kayıpları kapamak için,
şirkettin ürünlerinin fiyatları arttırıldı

80
00:04:04,276 --> 00:04:07,166
Bazen ise etkiler çok açık ve yıkıcıdır

81
00:04:07,166 --> 00:04:11,629
Örneğin; Bernie Madoff binlerce insanın
biriktirdiklerini kaybetmesine yol açtı

82
00:04:11,629 --> 00:04:15,479
Bazen ise daha gizli ve çözmesi zordur.

83
00:04:15,479 --> 00:04:19,333
Ama hesap mutlaka birinde patlar.