Genç kan yaşlanmayı nasıl geciktirir? Gerçekten.

Tony Wyss-Coray yaşlanmanın insan vücudu ve beyni üzerindeki etkilerini çalışmakta ve bu şaşırtıcı konuşmada yaşlanmanın pek de hoş olmayan yönlerinin aslında içimizde yatanlardan kaynaklandığın gösteren, Stanford laboratuvarı ve başka gruplar tarafından yapılan yeni araştırmaları paylaşıyor.

Bu tablo, 16. yüzyıldan
Yaşlı Lucas Cranach'a ait.

Ünlü Gençlik Çeşmesi'ni anlatıyor.

Suyu içer ya da içinde yıkanırsanız
sağlığa ve gençliğe kavuşuyorsunuz.

Her kültür, her uygarlık sonsuz
gençliğe ulaşmanın hayalini kurmuştur.

Büyük İskender ya da kâşif Ponce De Leon
gibi yaşamlarının çoğunu

Gençlik Çeşmesi'nin peşinde
harcamış insanlar var.

Onlar bulamadı.

Peki, ya bunda bir gerçeklik payı varsa?

Ya Gençlik Çeşmesi'nin
gerçeklik payı varsa?

Yaşlanmayla ilgili araştırma hakkında
yaşlanmayla ilgili düşüncelerimizde

ve yaşlanmaya bağlı hastalıkları nasıl
iyileştirebileceğimiz hakkında

devrim yaratacak
bir gelişmeyi paylaşacağım.

Bu gelişmeye neden olan şey

büyümeyle ilgili yakın zamanlı
bir dizi çalışmada,

genç farelerden kan desteği alan
yaşlı farelerin gençleşebildiğini

gösteren bir deneydi.

Bu insanlarda, Siyam ikizlerinde,
görülene benzer bir şey

ve biliyorum kulağa biraz
ürkütücü geliyor.

Ama kök hücre araştırmacısı Tom Rando
2007'de, bir fareye ait yaşlı bir kasın

genel dolaşımda genç bir
kana maruz bırakıldığında

gençleştiğini söylemiştir.

Bu birkaç yıl önce Harvard'da Amy Wagers
tarafından tekrar gündeme getirilmişti

ve diğerleri pankreasta, karaciğerde
ve kalpte de benzer gençleşme etkilerinin

gözlemlenebileceğini gösterdiler.

Ama beni ve aynı zamanda diğer birkaç
laboratuvarı asıl heyecanlandıran şey,

bunun beyne bile uygulanabilmesi.

Yani, bu parabiosis denilen modelde
genç çevreye maruz bırakılmış

yaşlı farenin genç bir beyne--

işlevlerini daha iyi yerine getiren

bir beyne sahip olduğunu bulduk.

Tekrar ediyorum:

Dolaşımına genç kanı dâhil edilen
yaşlı fare daha genç görünür

ve beyninde daha genç
işlevler gerçekleşir.

Yani yaşlandığımızda,

insanın bilme yetisinin farklı
yönlerine bakabileceğiz

ve bu slaytta

muhakemeyi, konuşma yeteneğini vb.
inceleyebildiğimizi göreceksiniz.

50-60 yaşa kadar bu işlevler tastamamdır

ve odadaki genç seyircilere bakarak
söylüyorum ki hâlâ hiçbir problemimiz yok.

(Gülüşmeler)

Ama bu yayların güneye
doğru gittiğini görmek korkutucu.

Yaşlandıkça,

Alzheimer ve diğer hastalıklar
ortaya çıkabiliyor.

Biliyoruz ki yaşla beraber,
nöronlar arasındaki bağlantılar--

nöronların birbiriyle konuşma biçimi,
sinapslar-- kötüye gitmeye başlar;

nöronlar ölür, beyin ufalmaya başlar

ve bu sinir dokusunun bozulumuyla ilgili
hastalıklara karşı hassasiyet artar.

Bunun moleküler ve mekanik seviyelerde
nasıl çalıştığını anlamaya

çalışırken karşılaştığımız
büyük bir problem şu ki,

yaşayan insanlarda beyinde
detaylı bir şekilde çalışamıyoruz.

Zihinsel testler ve görüntüleme gibi,

her türlü karmaşık testi yapabiliyoruz.

Ama beyni alıp yaşla ve
hastalıkla gerçekten nasıl değiştiğini

görebilmek için genellikle kişi ölene
kadar beklemek zorunda kalıyoruz.

Örneğin, nevropatolojistlerin
yaptığı şey bu.

Peki, beyni daha büyük bir organizmanın
parçası olarak düşünürsek ne olur?

Eğer beyni tüm vücudun bir parçası

olarak görürsek beyinde moleküler seviyede

neler olup bittiğini
daha iyi anlayabilir miyiz?

Peki vücut yaşlanırsa ya da
hastalanırsa bu beyni etkiler mi?

Ya da aksine, beyin yaşlandığında
bu vücudun geri kalanını etkiler mi?

Vücuttaki bütün farklı
dokuları birleştiren şey,

kandır.

Kan, sadece oksijen taşıyan bir
doku değildir, örneğin,

kırmızı kan hücresi taşır

ya da bulaşıcı hastalıklarla savaşır

ama aynı zamanda hormon benzeri,

beyin de dâhil bir hücreden diğerine,

bir dokudan diğerine bilgi taşıyan

mesajcı molekülleri de taşır.

Hastalıkta ya da yaşlanmada kanın
nasıl değiştiğini incelersek,

beyin hakkında bir şey öğrenebilir miyiz?

Şunu biliyoruz ki, biz yaşlandıkça
kanımızda ona göre değişir.

Bu yüzden hormon benzeri faktörler de
biz yaşlandıkça değişir.

Genellikle de dokuların gelişimi

ve dokuların bakımı için gerekli
olduğunu bildiğimiz faktörler de

biz yaşlandıkça azalır.

Öte yandan, yaralanma ve iltihap
tamirinde etkili olan faktörler de

biz yaşlandıkça artar.

Yani iyi ve kötü faktörlerin dengesizliği
söz konusu da diyebilirsiniz.

Şimdi bu bilgiyle
ne yapacağımıza gelirsek,

size yaptığımız bir deneyden bahsedeceğim.

20 ila 89 yaş arası sağlıklı insanlardan

300'e yakın kan numunesi aldık.

Bu iletişim faktörlerinden,
dokular arası bilgi taşıyan proteinlerden

100'den fazlasını ölçtük.

İlk fark ettiğimiz şey

en genç ve en yaşlı grup
arasındaki faktörlerin

yaklaşık yarısının ciddi
değişiklikler gösterdiğiydi.

Yani bu faktörler göz önüne alındığında
vücudumuz yaşlanınca

çevresi de değişir.

İstatistik ve biyoenformatik
programlar kullanarak

yaşı belirleyen bu faktörleri
keşfedebilir,

bir bakıma bir kişinin görece yaşını
geriye dönük hesaplayabiliriz.

Bunun neye benzediğini
bu grafikten görebilirsiniz.

Grafiğin bir ekseninde
bir kişinin gerçek yaşını,

yaş kronolojisini,

yani yaşını görebilirsiniz.

Sonra size gösterdiğim
bu başlıca faktörleri ele alıp

kişinin görece yaşı ve
biyolojik yaşını hesaplıyoruz.

Arada açık bir bağıntının
olduğunu fark edeceksiniz.

Yani bir kişinin görece yaşını oldukça
iyi tahmin edebiliriz,

fakat daha da heyecan verici olan ise

hayatta da olduğu gibi
aykırı değerler.

Burada, yeşil nokta ile
işaretlediğim kişiye bakarsanız

yaklaşık 70 yaşında olduğunu,

fakat her şeyi doğru yapmışsak
bu kişinin biyolojik yaşının

sadece 45 olduğunu göreceksiniz.

Şimdi bu kişi yaşından
çok daha genç gösteren biri mi?

Daha da önemlisi, bu kişinin
yaşlanmaya bağlı hastalıklara

yakalanma riski düşük mü ve
bu kişi uzun bir hayat sürebilir ve

100 ve üstüne kadar yaşar mı?

Öte yandan, burada
kırmızı ile işaretlenmiş kişi

40'ında bile değil,
fakat biyolojik yaşı 65.

Bu kişinin de yaşlanmaya bağlı hastalık
geliştirme olasılığı yüksek mi?

İşte laboratuvarımızda bu faktörleri
daha iyi anlamaya çalışıyoruz.

Diğer birçok grubun da
anlamaya çalıştığı şey,

yaşlanmanın gerçek faktörleri nelerdir

ve bunlardan yaşlanmaya bağlı hastalıkları
tahmin edebilir miyiz sorularıdır.

Size şu ana kadar gösterdiklerim
sadece bağıntısal, değil mi?

"Eh, bu faktörler yaşla birlikte değişir"
diyebilirsiniz,

ama yaşlanmayı etkiler mi
pek de bilemezsiniz.

İşte size göstereceğim şey
cidden kayda değer

ve bu faktörlerin gerçekten
doku yaşını değiştirebildiğini gösteriyor.

Burada parabiosis isimli
modele geri dönüyoruz.

Parabiosis sayesinde iki fareyi

ameliyatla birbirine bağlayarak

ortak bir dolaşım sistemi elde edilir.

Şimdi şunu sorabiliriz
"Yaşlı beyin genç kana maruz kalmaktan

nasıl etkilenir?"

Bu amaçla 20'li yaşlarda insanlara

denk genç fareler ve insan yaşıyla kabaca

65 yaşındaki yaşlı fareleri kullanıyoruz.

Bulduğumuz şey kayda değer.

Bulgularımıza göre bu yaşlı beyinlerde
yeni nöronlar üreten kök hücre

sayısı daha fazladır.

Sinapslarda, yani nöronlar arası
bağlantılarda da

hareket artışı gözlemlenir.

Yeni anıların oluşumunda rol alan
gen ifadelerinde de

bir artış görülür.

Bu kötü huylu iltihap vakalarında
azalma görülür.

Fakat gözlemlerimize göre bu hayvanların
beyinlerine hiçbir hücre girişi yoktur.

Genç fareye bağlandığında,

bu modele göre aslında yaşlı
beyne giden hücre yoktur.

Demek ki bu, çözünebilir faktörlerin
işi diye düşündük,

yani sadece kanın plazma denilen
çözünebilir parçasını alıp

bu farelere ya genç plazma ya da
yaşlı plazma enjekte edebiliriz

ve de bu gençleşme etkisini
yeniden yaratabiliriz,

fakat bir şeyi daha yapabiliriz.

Farelere hafıza testi yapabiliriz.

Fareler yaşlandıkça biz insanlar gibi,
hafıza problemi yaşar.

Lakin bunun tespiti daha zordur,

fakat az sonra nasıl
yaptığımızı göstereceğim.

Hatta bunu bir adım ileriye,
insanlarla alakasına biraz

daha yakınlaştıracak bir
adıma taşımak istedik.

Size şimdi gösterdiklerim
yayımlanmamış araştırmalar.

İnsan plazması, genç insan plazması
ve kontrol grubu olarak

tuz kullandık

ve yaşlı farelere enjekte ettik

ve bu fareleri gençleştirebilir miyiz
sorusunu sorduk.

Zekâlarını geliştirebilir miyiz?

Bunu öğrenmek için Barnes labirenti
adlı bir test kullandık.

Testte içinde birçok delik olan
bir masa var

ve etrafında yön işaretleri var

ve bir de bu sahnedeki gibi
parlak bir ışık var.

Fareler bu ışıktan nefret eder ve kaçmaya

ve resimde okla işaretli deliği
bulmaya çalışır.

Deliğin altında içinden rahatlıkla

kaçabilecekleri bir tüp vardır.

Fareleri birkaç gün bu deliği

ip uçlarını kullanarak
bulmaları için eğitiyoruz.

Bunu insanlarda şuna benzetebiliriz:

Yoğun bir günün ardından
otoparkta arabanı aramak.

(Kahkahalar)

Pek çoğumuzun benzer sorunu olmuştur.

Şimdi, yaşlı bir fareye göz atalım.

Bu, birazdan fark edersiniz,

hafıza problemi olan yaşlı bir fare.

Tüm deliklere bakıyor fakat
önceki denemede ve önceki gün

nerede olduğunu gösterecek mekânsal
haritayı oluşturamıyor.

Bunun tam aksine, buradaki fare
diğerinin aynı yaştaki kardeşi,

fakat buna 3 hafta boyunca 3 günde bir

genç insan plazması veriliyor.

Fark ettiğiniz gibi, neredeyse dönüp
"Neredeyim ben?" diyor ve

doğrudan o deliğe gidip kaçıyor.

Yani deliğin nerede olduğunu
hatırlayabiliyor.

Yani belli ki bu yaşlı fare
gençleşmiş görünüyor.

Daha çok genç bir fare gibi
hareket ediyor.

Bu ayrıca gösteriyor ki sadece
genç fare değil,

genç insan plazmasında da
yaşlı beynine yardımcı olma

kapasitesi var.

Özetle,

bulgularımıza göre yaşlı fare
ve de beyni yoğrulabilir.

Sabit, değişmez değiller.

Gençleştirilebilirler.

Genç kan faktörleri yaşlanmayı
tersine döndürebilir.

Size göstermediğim şeye gelince,

bu modelde, genç fare yaşlı olana
maruz kaldığında kötüye gidiyor.

Yani yaşlı kan faktörleri
yaşlanmayı hızlandırabilir.

Daha da önemlisi,
insanların da benzer faktörleri olabilir.

Çünkü genç insan kanını alıp
benzer bir etki sağlayabiliriz.

Yaşlı insan kanı, ki göstermedim henüz,
bu etkiye sahip değil.

Fareyi gençleştirmiyor.

Peki bu mucize insanlarda da işe yarar mı?

Stanford'ta yaptığımız küçük çaplı
klinik çalışmada,

orta derece Alzheimer hastalarına
4 hafta boyunca haftada bir

20'li yaşlardaki genç gönüllülerden
aldığımız yarım litre plazma

vererek onları tedavi ediyoruz,

sonra da beyin aktivitelerini
görüntülüyoruz.

Bilişsel testler yapıyoruz

ve bakıcılarına günlük aktiviteleri
konusunda sorular soruyoruz.

Umuyoruz bu tedavi ile bu aktivitelerde

gelişme gözlemleyebiliriz.

Bu gerçekleşirse size gösterdiğim gibi

farelerde işe yarayan şeyin insanlarda da

gerçekleşmesi mümkün görünecek.

Şimdi, sonsuza kadar
yaşayacağımızı sanmam.

Fakat belki de şunu keşfettik:

Gençlik Çeşmesi aslında içimizde

ve kurumuş hâlde.

Bu çeşmeden biraz su yürütebilirsek

belki de bu etkilere aracılık eden
faktörleri bulabilir,

bu faktörleri yapay olarak üretebiliriz

ve yaşlanma, Alzheimer ve benzeri
bunama hastalıklarını

tedavi edebiliriz.

Çok teşekkür ederim.

(Alkışlar)