Një arkitekturë autoktone dhe komunitare

Kur partneri i TED Xavier Vilalta u ftua të krijonte një qendër tregëtare në Addis Ababa, atij i hyri paniku. Qendrat e tjera paraqisnin cdo gjë që ai urrente rreth arkitekturës bashkëkohore: kulla prej xhami të panevojshme që kërkojnë shumë energji dhe me nje dizajn që s'ka të bëjë fare me Afrikën. Në këtë fjalim tërheqes, Vilalta tregon sesi ai mbron një trajtim alternativ: për të shfrytëzuar natyrën, i referohet arkitekturës lokale të traditës dhe krijon ndërtesa të bukura, emblematike e moderne që i përshtaten komunitetit.

Puna ime fokusohet në lidhjen

ndërmjet të menduarit për jetën e komunitetit

si pjesë e ambjentit

ku arkitektura kultivohet nga kushtet natyrale lokale

dhe traditave.

Sot, kam sjellë dy projekte te kohëve të fundit

si shembull i kësaj.

Te dy projektet janë në vendet në zhvillim

një në Etiopi dhe tjetri në Tunizi.

E përbashkëta e tyre është

që analiza të ndryshme nga perspektiva të ndryshme

bëhen pjese esenciale e arkitektures finale.

Shembulli i parë filloi me një ftesë

për të krijuar një qendër tregtare shumëkateshe

në kryeqytetin e Etiopisë, Addis Ababa.

Ky është tipi i ndërtesës

që na treguan si shembull, mua dhe grupit tim,

të asaj që duhej të krijonim.

Në fillim, gjëja e pare që mendova ishte,

do iki nga sytë kembët.

(Të qeshura)

Mbasi pashë disa nga këto ndërtesa--

ka shumë te tilla në qytet--

kuptuam që ato ndajnë tre vecori kryesore.

E para, këto ndërtesa janë pothuajse bosh

sepse kanë dyqane shumë të mëdha

ku njerëzit nuk i përballojnë dot cmimet.

E dyta, kërkojne shumë energji

për shkak të vetratave të gjera

që krijojnë nxehtësi në ambientet e brendshme,

dhe kanë kerkesë të lartë për ftohje.

Në një qytet ku kjo s'është e nevojshme,

sepse ata kanë kohë shumë të butë

që varion nga 20 në 25 grade gjatë gjithë vitit.

Dhe e treta është që pamja e tyre nuk ka të bejë fare

me Afrikën dhe Etiopinë.

Eshtë mekat në atë vend me një kulturë e tradita
aq të pasura.

Gjatë vizitës sonë të parë në Etiopi,

më tërhoqi shumë pazari i vjetër

që është një strukturë e hapur

ku mijra njerëz shkojnë dhe blejnë

cdo ditë nga shitësit e vegjël.

Po ashtu të jep idenë e një hapësire publike

që përdor hapësirat e jashtme për të bërë aktivitete.

Kështu mendova, kjo është ajo që dua të krijoj

e jo një qendër tregtare.

Por cështja ishte se si mund të konceptonim
një ndërtesë shumëkateshe

bashkëkohore me këto vecori.

Sfida tjetër ishte kur pamë sheshin e ndërtimit,

që është në një zonë të qytetit që po rritet shpejt.

Pjesa më e madhe e ndërtesave që shihni këtu

nuk ishin aty,

Ndodhet midis dy rrugëve paralele

që s'kanë asnjë lidhje për qindra metra.

Puna e parë që bëmë ishte të krijonim nje lidhje

midis këtyre dy rrugëve,

duke venë gjithë hyrjet e ndertesës.

Kjo krijon një atrium të pjerrët

që krijon një hapsirë boshe në ndërtesë

që me formën e saj mbron vetveten

nga dielli dhe shiu.

Rreth kësaj hapsire boshe

ne hodhëm idenë e nje tregu me dyqane të vogla

që ndryshon në cdo kat për shkak të formës boshe.

Po mendoja, si do ta mbyllim godinën?

Doja të gjeja një zgjidhje

që t'i përgjigjej kushteve klimaterike lokale.

Fillova të mendoj për një veshje

si një guackë prej betoni

me carje që lejojnë ajrin të hyjë brenda

dhe po ashtu dritën, por në mënyrë të filtruar.

Më pas frymëzimi erdhi nga motivet e bukura
në fustanet e grave Etiopiane.

Ato kanë karakteristika gjeometrike fraktale

gjë që më ndihmoi të zhvilloj krejt fasadën.

Po e ndërtojmë atë

me këto elemente të parafabrikuar

që janë dritaret që lejojnë ajrin dhe dritën

në mënyrë të kontrolluar brenda ndërtesës.

Kjo plotësohet nga këto xhama të ngjyrosura

që përdorin dritën nga brenda ndërtesës

për të ndricuar godinën natën.

Në fillim nuk ishte e lehtë
të bindje zhvilluesit për këto ide

sepse thoshin,

Kjo nuk është qendër tregtare.
Ne nuk kërkuam këtë.

Por, më pas, të gjithë kuptuam se kjo ide e tregut

krijonte fitime shumë më të mëdha
sesa ideja e qendrës tregtare.

sepse në fakt do të kishte më shumë dyqane për të shitur.

Madje, edhe ideja e fasadës ishte shumë më ekonomike,

jo vetëm për materialin e përdorur krahasuar me xhamin,

por edhe sepse nuk kishte më nevoje
për ajër të kondicionuar.

Kështu kursimet nga buxheti

i përdorëm për të implementuar projektin.

Aplikimi i parë ishte të mendonim

sesi mund ta bënim ndërtesën
të vetrregullueshme në termat e energjisë

në një qytet që ka ndërprerje të përditshme te korrentit.

Krijuam nje avantazh të madh duke vendosur
panele fotovoltaike në tarracë.

Nën këto panele

e menduam tarracën si hapsirë e re publike
për aktivitete dhe bare

që do të krijojnte një oaz urban.

Këta portikë në cati, lejojnë

të grumbullohet uji për ripërdorim
për pajisjet hidrosanitare brenda.

Shpresojmë në fillim të vitit tjetër,
sepse jemi tashmë në katin e pestë të konstruksionit.

Shembulli i dytë është një master plan

prej 2000 apartamentesh dhe ambientesh
në qytetin e Tunisit.

Për të realizuar një projekt kaq të madh,
më i madhi që kam dizenjuar ndonjëhere,

duhet patjetër të kuptoja qytetin e Tunisit,

por edhe zonën përreth si dhe traditën e kulturën.

Gjatë kësaj analize i kushtova vëmendje të vecantë Medinës

që është strukturë 1000 vjecare e mbyllur me mur,

nga ku hapen 12 porta të ndryshme,
të lidhura me linja gati të drejta.

Kur vajta në vend, puna e parë dizajnuese

ishte të zgjeronim rrugët ekzistuese,
duke krijuar 12 blloqe

të ngjashme ne madhësi dhe karakteristika
me ato që kemi në Barcelona

dhe qytete të tjera europiane me këto oborre të brendshme.

Përvec kësaj, zgjodhëm pikat strategjike

dhe i lidhem ato me linja te drejta
duke risjellë idenë e portave

dhe kjo modifikoi konfiguracionin fillestar.

Nderhyrja e fundit ishte ta mendonim

celulën e vogël të projektit, apartamentin,

si pjesë thelbësore të masterplanit.

Për këtë mendova, cili do të ishte orientimi më i mirë

për një apartament në klimën mesdhetare?

Eshtë veri-jug, sepse krijon diference termike
midis dy faqeve të shtëpise

dhe si rrjedhim ka ventilim natyral.

E pra kemi zgjedhur një skemë që siguron
që shumica e apartamenteve

janë të orientuara krejtesisht në atë drejtim.

Ky është rezultati,

është gati kombinimi i një blloku europian dhe një qyteti arab.

Ka blloqe me oborre te brendshme,

dhe në katin përdhe

kemi gjithë lidhjet për këmbësoret.

Po ashtu i përgjigjet rregulloreve lokale që kërkojnë

një dendësi më të madhe në katet e larta
dhe më të vogël në katin përdhe.

Po ashtu përforcon idenë e portave.

Volumi ka këtë formë komunikuese

me tre tipe apartamentesh të ndryshme

dhe po ashtu lejon të hyjë dritë në katin përdhe
në një lagje shumë të dendur.

Në oborr gjenden shërbime të ndryshme,

si palestër dhe kopësht fëmijësh

dhe aty afër, një seri hapsirash tregtare
që ofrojne sherbime në katin përdhe.

Tarraca, që është pjesa ime e preferuar e projektit,

është si ti rikthesh komunitetit hapsirën e zënë nga ndërtimi.

Ai është vendi ku ata mund të mblidhen

dhe të bëjnë aktivitete si vrapim 2 km në mëngjes,

duke kaluar nga një godinë në tjetrën.

Këto dy shembuj,

kanë ngjashmëri në mënyrën si janë konceptuar.

Po ashtu, gjenden në vendet në zhvillim

ku po ndodh me shpejtesi rritja e qyteteve.

Në këto qytete, impakti i arkitekturës
në jetën e njerëzve sot dhe nesër

ndryshon komunitetet dhe ekonomitë lokale
me të njëjtën shpejtësi që ngrihen ndërtesat.

Për këtë arsye, mendoj se ka akoma më shumë rëndësi

t'i drejtohesh arkitektures për të gjetur zgjidhje
të thjeshta por të përballueshme,

që shtojnë raportin e komunitetit me mjedisin

dhe që synojnë të lidhin natyrën dhe njerëzit.

Falemnderit

(Duartrokitje)