Return to Video

Obiecujący test na raka... wymyślony przez nastolatka

  • 0:01 - 0:04
    Czy kiedykolwiek doświadczyliście chwili,
  • 0:04 - 0:08
    tak bolesnej i dezorientującej,
  • 0:08 - 0:10
    że chcieliście dowiedzieć się jak najwięcej,
  • 0:10 - 0:14
    aby móc to zrozumieć?
  • 0:14 - 0:17
    Gdy miałem 13 lat, bliski przyjaciel rodziny,
  • 0:17 - 0:18
    który był dla mnie jak wujek,
  • 0:18 - 0:21
    zmarł na raka trzustki.
  • 0:21 - 0:24
    Choroba dotknęła osobę mi bliską,
  • 0:24 - 0:26
    więc musiałem
    dowiedzieć się czegoś więcej.
  • 0:26 - 0:28
    Odpowiedzi postanowiłem
    poszukać w Internecie.
  • 0:28 - 0:32
    Znalazłem różne statystyki
  • 0:32 - 0:33
    dotyczące raka trzustki,
  • 0:33 - 0:36
    które mnie zszokowały.
  • 0:36 - 0:40
    Ponad 85% przypadków
  • 0:40 - 0:41
    wykrywanych jest zbyt późno,
  • 0:41 - 0:46
    kiedy osoba ma mniej niż 2%
    szansy na przeżycie.
  • 0:46 - 0:50
    Dlaczego tak trudno wykryć raka trzustki?
  • 0:50 - 0:53
    Współczesna "nowoczesna" medycyna
  • 0:53 - 0:55
    używa technologii sprzed 60 lat.
  • 0:55 - 0:58
    To więcej niż ma mój tata.
  • 0:58 - 1:01
    (Śmiech)
  • 1:01 - 1:04
    Ponadto jest wyjątkowo droga,
  • 1:04 - 1:07
    jeden test kosztuje 800 dolarów,
  • 1:07 - 1:10
    i bardzo nieprecyzyjna,
  • 1:10 - 1:13
    nie wykrywa 30% przypadków
    raka trzustki.
  • 1:13 - 1:16
    Wasz lekarz musiałby być
    nadzwyczaj podejrzliwy,
  • 1:16 - 1:20
    aby zlecić wykonanie testu na raka trzustki.
  • 1:20 - 1:23
    Widząc to pomyślałem,
    że musi być lepszy sposób.
  • 1:23 - 1:26
    Określiłem więc naukowe założenia,
  • 1:26 - 1:28
    opisujące czujnik,
  • 1:28 - 1:31
    który mógłby skutecznie
    zdiagnozować raka trzustki.
  • 1:31 - 1:35
    Czujnik powinien być niedrogi, szybki,
  • 1:35 - 1:39
    prosty, czuły, selektywny
  • 1:39 - 1:42
    i jak najmniej inwazyjny.
  • 1:42 - 1:44
    Istnieje powód,
    dla którego test ten
  • 1:44 - 1:47
    nie został unowocześniony
    od ponad 60 lat.
  • 1:47 - 1:50
    By zdiagnozować raka trzustki,
  • 1:50 - 1:52
    badamy krew,
  • 1:52 - 1:57
    która pełna jest najróżniejszych białek,
  • 1:57 - 1:59
    starając się znaleźć drobną różnicę,
  • 1:59 - 2:01
    w niewielkiej ilości
  • 2:01 - 2:02
    konkretnego białka.
  • 2:02 - 2:04
    To prawie niemożliwe.
  • 2:04 - 2:07
    Nieustraszony
    dzięki młodzieńczemu optymizmowi...
  • 2:07 - 2:13
    (Brawa)
  • 2:13 - 2:17
    ...poradziłem się dwóch
    najlepszych przyjaciół nastolatka,
  • 2:17 - 2:19
    Google'a i Wikipedii.
  • 2:19 - 2:23
    Wszystkie potrzebne informacje
    zaczerpnąłem z tych dwóch źródeł
  • 2:23 - 2:25
    i znalazłem artykuł
  • 2:25 - 2:29
    z listą ponad 8000 różnych białek,
  • 2:29 - 2:32
    znajdujących się u chorych na raka trzustki.
  • 2:32 - 2:35
    Zrobiłem z tego nową misję:
  • 2:35 - 2:38
    przejrzeć te wszystkie białka
    i stwierdzić, które z nich
  • 2:38 - 2:41
    mogłyby służyć za biomarker raka trzustki.
  • 2:41 - 2:43
    Aby ułatwić sobie zadanie,
  • 2:43 - 2:47
    ustaliłem naukowe założenia.
  • 2:47 - 2:50
    Białko znalezione we krwi,
    musi występować w dużym stężeniu,
  • 2:50 - 2:53
    we wszystkich przypadkach
    wczesnego stadium raka trzustki,
  • 2:53 - 2:57
    i tylko w przypadku raka.
  • 2:57 - 3:00
    Siedząc nad tym żmudnym zadaniem,
  • 3:00 - 3:04
    po wielu próbach,
  • 3:04 - 3:05
    bliski utraty rozumu,
  • 3:05 - 3:07
    zlokalizowałem poszukiwane białko.
  • 3:07 - 3:10
    Białko, które odnalazłem,
  • 3:10 - 3:11
    to mezotelina.
  • 3:11 - 3:14
    Występuje ono normalnie w organizmie,
  • 3:14 - 3:16
    ale gdy jego stężenie we krwi
  • 3:16 - 3:18
    jest bardzo wysokie,
  • 3:18 - 3:21
    jest to objaw raka trzustki,
    jajników lub płuc.
  • 3:21 - 3:22
    Co ważne,
  • 3:22 - 3:25
    jego duże stężenie
    występuje już we wczesnej fazie choroby,
  • 3:25 - 3:28
    gdy chory ma 100% szansy
  • 3:28 - 3:29
    na przeżycie.
  • 3:29 - 3:32
    Mając miarodajne białko moglem się skupić
  • 3:32 - 3:35
    na sposobie jego wykrywania,
  • 3:35 - 3:38
    czyli diagnozowaniu raka trzustki.
  • 3:38 - 3:41
    Przełom nastąpił w nieoczekiwanym miejscu,
  • 3:41 - 3:44
    prawdopodobnie najmniej
  • 3:44 - 3:46
    sprzyjającym innowacji,
  • 3:46 - 3:48
    w licealnej pracowni biologicznej.
  • 3:48 - 3:53
    (Śmiech) (Brawa)
  • 3:53 - 3:57
    Przemyciłem do klasy artykuł
    o nanorurkach węglowych,
  • 3:57 - 4:00
    czyli długich, cienkich rurkach węgla
  • 4:00 - 4:01
    grubości atomu
  • 4:01 - 4:04
    i średnicy równej 1/50000 ludzkiego włosa.
  • 4:04 - 4:06
    Mimo nadzwyczajnie małych rozmiarów,
  • 4:06 - 4:08
    mają niesamowite właściwości.
  • 4:08 - 4:11
    Są jak super bohaterowie
    inżynierii materiałowej.
  • 4:11 - 4:13
    Gdy pod ławką w ukryciu
  • 4:13 - 4:15
    czytałem ten artykuł,
  • 4:15 - 4:17
    nauczyciel opowiadał nam
  • 4:17 - 4:21
    o innych ciekawych cząsteczkach
    zwanych przeciwciałami,
  • 4:21 - 4:23
    które są naprawdę intrygujące,
    bo wchodzą w reakcję
  • 4:23 - 4:24
    tylko z jednym wybranym białkiem.
  • 4:24 - 4:27
    Nie są jednak tak interesujące
    jak nanorurki węglowe.
  • 4:27 - 4:30
    Siedziałem więc w pracowni
  • 4:30 - 4:33
    i nagle do mnie dotarło,
  • 4:33 - 4:35
    że mógłbym połączyć to, o czym czytam,
  • 4:35 - 4:37
    nanorurki węglowe,
  • 4:37 - 4:40
    z tym, o czym mam myśleć: przeciwciałami.
  • 4:40 - 4:42
    Mógłbym wpleść trochę przeciwciał
  • 4:42 - 4:44
    w sieć nanorurek węglowych
  • 4:44 - 4:46
    i stworzyć sieć,
  • 4:46 - 4:48
    która reagowałaby tylko
    z jednym białkiem,
  • 4:48 - 4:52
    ale dzięki właściwościom nanorurek,
  • 4:52 - 4:54
    zmieniałaby właściwości elektryczne
  • 4:54 - 4:56
    zależnie od ilości występującego białka.
  • 4:56 - 4:58
    Istnieje jednak pewien haczyk.
  • 4:58 - 5:02
    Taka sieć nanorurek węglowych
    jest niezwykle delikatna,
  • 5:02 - 5:05
    przez co wymaga wzmocnienia.
  • 5:05 - 5:07
    Zdecydowałem się użyć w tym celu papieru.
  • 5:07 - 5:10
    Czujnik raka z papieru równie łatwo zrobić
  • 5:10 - 5:12
    co czekoladowe ciasteczka,
  • 5:12 - 5:15
    które uwielbiam.
  • 5:15 - 5:19
    Do wody dodajemy
    trochę nanorurek i przeciwciał,
  • 5:19 - 5:21
    wszystko mieszamy,
  • 5:21 - 5:24
    papier zanurzamy w mieszance
    i suszymy go
  • 5:24 - 5:27
    i można już wykrywać raka.
  • 5:27 - 5:33
    (Brawa)
  • 5:33 - 5:37
    Nagle pojawiła się myśl,
  • 5:37 - 5:41
    która nieco osłabiła mój niesamowity plan.
  • 5:41 - 5:43
    Nie da się badać raka
  • 5:43 - 5:44
    na blacie kuchennym.
  • 5:44 - 5:46
    Mama nie byłaby zadowolona.
  • 5:46 - 5:50
    Postanowiłem pójść do laboratorium.
  • 5:50 - 5:52
    Spisałem budżet, listę materiałów,
  • 5:52 - 5:54
    potrzebny czas, procedurę
  • 5:54 - 5:57
    i wysłałem to do
    200 profesorów
  • 5:57 - 5:58
    z Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa
  • 5:58 - 6:00
    i Narodowego Instytutu Zdrowia,
  • 6:00 - 6:03
    czyli każdego, kto miał coś wspólnego
    z rakiem trzustki.
  • 6:03 - 6:06
    Oczekiwałem napływu
    pozytywnych e-maili,
  • 6:06 - 6:08
    mówiących: "Jesteś geniuszem!
  • 6:08 - 6:09
    Ocalisz nas wszystkich!"
  • 6:09 - 6:14
    (Śmiech)
  • 6:14 - 6:15
    Rzeczywistość nie była tak różowa.
  • 6:15 - 6:17
    W ciągu miesiąca
  • 6:17 - 6:22
    na 200 e-maili
    dostałem 199 odmów.
  • 6:22 - 6:24
    Jeden z profesorów
    przejrzał skrupulatnie całą procedurę,
  • 6:24 - 6:27
    nie wiem jak znalazł na to czas,
  • 6:27 - 6:31
    i wyjaśnił dlaczego każdy jej etap,
  • 6:31 - 6:34
    to najgorsze z
    możliwych rozwiązań.
  • 6:34 - 6:37
    Najwidoczniej, profesorowie
    nie mieli tak wysokiego uznania
  • 6:37 - 6:40
    dla mojej pracy, jak ja.
  • 6:40 - 6:42
    Był jednak promyk nadziei.
  • 6:42 - 6:45
    Jeden profesor powiedział,
    że może da radę mi pomóc.
  • 6:45 - 6:48
    Poszedłem tym tropem.
  • 6:48 - 6:52
    (Śmiech)
  • 6:52 - 6:54
    Przecież nie odmawia się dziecku.
  • 6:54 - 6:57
    Trzy miesiące później
  • 6:57 - 7:00
    uzgodniliśmy ostateczny termin.
  • 7:00 - 7:01
    Przychodzę do laboratorium,
  • 7:01 - 7:03
    cały podekscytowany, siadam,
  • 7:03 - 7:05
    zaczynam mówić
  • 7:05 - 7:08
    i 5 sekund później
    profesor wzywa innych doktorów.
  • 7:08 - 7:11
    Wszyscy tłoczą się w małym pomieszczeniu
  • 7:11 - 7:14
    i zalewają mnie pytaniami.
  • 7:14 - 7:16
    Pod koniec czułem się jak w cyrku:
  • 7:16 - 7:18
    20 doktorów, profesor i ja,
  • 7:18 - 7:20
    wszyscy ściśnięci w małym pomieszczeniu,
  • 7:20 - 7:23
    gdzie bombardowano mnie pytaniami,
  • 7:23 - 7:26
    próbując pogrążyć moją procedurę.
  • 7:26 - 7:28
    Aż trudno uwierzyć.
  • 7:28 - 7:32
    (Śmiech)
  • 7:32 - 7:35
    Poddając się temu przesłuchaniu,
  • 7:35 - 7:37
    odpowiadając na wszystkie ich pytania,
  • 7:37 - 7:39
    trochę zgadywałem, ale trafnie,
  • 7:39 - 7:43
    w końcu dostałem potrzebne laboratorium.
  • 7:43 - 7:46
    Okazało się jednak,
  • 7:46 - 7:48
    że moja wspaniała procedura
  • 7:48 - 7:50
    ma pełno luk,
  • 7:50 - 7:51
    które przez siedem miesięcy
  • 7:51 - 7:55
    żmudnie wypełniałem.
  • 7:55 - 7:58
    Rezultat? Mały papierowy czujnik,
  • 7:58 - 8:01
    który kosztuje 3 centy,
    a całe badanie trwa 5 minut.
  • 8:01 - 8:04
    W ten sposób powstał 168 razy szybszy,
  • 8:04 - 8:07
    ponad 26 tys. razy tańszy
  • 8:07 - 8:10
    i ponad 400 razy czulszy sposób
  • 8:10 - 8:13
    na wykrycie raka trzustki,
    niż ten obecnie stosowany.
  • 8:13 - 8:22
    (Brawa)
  • 8:22 - 8:25
    Największą zaletą tego czujnika jest to,
  • 8:25 - 8:27
    że ma prawie 100% dokładność
  • 8:27 - 8:30
    i potrafi wykryć raka
    w najwcześniejszym stadium,
  • 8:30 - 8:33
    gdy chory ma prawie
    100% szansy na przeżycie.
  • 8:33 - 8:35
    Przez następne 2 do 5 lat
  • 8:35 - 8:39
    czujnik mógłby potencjalnie
    zwiększyć uleczalność raka trzustki
  • 8:39 - 8:41
    z porażających 5,5%
  • 8:41 - 8:43
    do prawie 100%,
  • 8:43 - 8:46
    podobnie w przypadku raka jajników i płuc.
  • 8:46 - 8:48
    Na tym nie koniec.
  • 8:48 - 8:50
    Zmieniając przeciwciało,
  • 8:50 - 8:52
    można wykryć inne białko,
  • 8:52 - 8:53
    a tym samym inną chorobę,
  • 8:53 - 8:57
    potencjalnie każdą chorobę na świecie.
  • 8:57 - 8:59
    Od choroby serca
  • 8:59 - 9:01
    po malarię, HIV, AIDS,
  • 9:01 - 9:04
    a także inne formy raka.
  • 9:04 - 9:06
    Pewnego dnia może okazać się,
  • 9:06 - 9:09
    że nadal mamy naszego wujka,
  • 9:09 - 9:12
    mamę, brata, siostrę,
  • 9:12 - 9:15
    jednego krewnego więcej do kochania,
  • 9:15 - 9:20
    a nasze serca
    nie będą obarczone ciężarem
  • 9:20 - 9:23
    raka trzustki, jajników, płuc
  • 9:23 - 9:25
    lub innych chorób.
  • 9:25 - 9:27
    Dzięki internetowi wszystko jest możliwe.
  • 9:27 - 9:29
    Można dzielić się teoriami
  • 9:29 - 9:30
    i nie trzeba być profesorem
  • 9:30 - 9:33
    z wieloma stopniami naukowymi,
    aby ktoś docenił nasze pomysły.
  • 9:33 - 9:34
    Internet to neutralna przestrzeń,
  • 9:34 - 9:37
    w której wygląd, wiek i płeć
  • 9:37 - 9:38
    nie mają znaczenia.
  • 9:38 - 9:41
    Liczą się tylko pomysły.
  • 9:41 - 9:44
    Chodzi o to, by spojrzeć na internet
  • 9:44 - 9:46
    w zupełnie nowy sposób,
  • 9:46 - 9:48
    by zrozumieć, że może służyć
    do czegoś więcej
  • 9:48 - 9:53
    niż umieszczania idiotycznych autoportretów.
  • 9:53 - 9:56
    Można zmienić dzięki niemu świat.
  • 9:56 - 9:58
    Jeśli 15-latek,
  • 9:58 - 10:01
    który nawet nie wiedział,
    czym jest trzustka,
  • 10:01 - 10:05
    umiał wynaleźć nowy sposób
    na wykrycie raka trzustki,
  • 10:05 - 10:07
    łatwo wyobrazić sobie
    czego jeszcze można dokonać.
  • 10:07 - 10:09
    Dziękuję.
  • 10:09 - 10:14
    (Brawa)
Title:
Obiecujący test na raka... wymyślony przez nastolatka
Speaker:
Jack Andraka
Description:

Ponad 85% wszystkich przypadków zachorowań na raka trzustki diagnozuje się zbyt późno, gdy chory ma mniej niż 2% szansy na przeżycie. Jak to możliwe? Jack Andraka opowiada, jak wymyślił obiecujący test wykrywający raka trzustki we wczesnym stadium, który jest jednocześnie bardzo tani, efektywny i nieinwazyjny - a wszystko to, zanim skończył 16 lat.

more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
10:49
  • =========================================================================================== W kilku miejscach wprowadziłam łamanie linijek (więcej informacji: http://translations.ted.org/wiki/How_to_break_lines). =========================================================================================== Skróciłam niektóre linijki (więcej informacji: http://translations.ted.org/wiki/Compressing_subtitles ) (9:34) ========================================================================================= 3:28 Na końcu napisu/linijki należy zostawiać w razie możliwości językową "całość" (przykład niewłaściwego zakończenia: "Tak więc zacznę od tego, iż jeśli" - zakończyć należałoby po "tego," - w następnym napisie byłoby zdanie podrzędne). To stosunkowo istotna kwestia. Inny przykład: "Spójrzmy w lustro i zdajmy sobie sprawę, że" - "że" nie powinno było znaleźć się na końcu. Czasami ostatnie słowo lub wyrażenie możemy przenieść do napisu następnego, żeby umożliwić zakończenie napisu na językową całość - nawet jeśli odpowiednik tego wyrażenie w oryginale jest na końcu danego napisu. Wyjątkiem jest sytuacja, w której napisy muszą być bardzo zsynchronizowane z tym, co się dzieje na ekranie - na przykład ostatnie słowo odnosi się do jakiejś zmiany w pokazywanej właśnie animacji. Więcej informacji w poradniku pod adresem http://translations.ted.org/wiki/How_to_break_lines ==================================================================================== Nadużywanie zaimków dzierżawczych.
    Zaimki dzierżawcze - w języku angielskim zaimków dzierżawczych używa się znacznie częściej niż w polskim. Jeśli zaimek nie służy do rozróżnienia, do której osoby coś przynależy, w razie wątpliwości, w polskim raczej zaimka dzierżawczego nie użyjemy (np. "I went there with my wife" --> "Poszłam tam z żoną" - nie trzeba zaznaczać, że własną, nie cudzą, bo wynika to z kontekstu). Inny przykład: "for my mom" = "dla mojej/swojej mamy" --> "dla mamy". (9:38) =========================================================================================== Okoliczniki czasu i miejsca na początku zdania nie są w języku polskim oddzielane przecinkiem, inaczej niż w angielskim. Przykład: "Today, the basis for scientific time" = "Dzisiaj, podłożem mierzenia czasu" --> "Dzisiaj podłożem mierzenia czasu" (np. 6:54, 8:33) =================================================================================== W tłumaczeniu napisów nie zostawiamy "waty językowej" i różnych innych elementów. Jest to bardzo istotny aspekt tłumaczenia tego rodzaju. Polecam zapoznać się z poradnikiem pod adresem http://translations.ted.org/wiki/Compressing_subtitles (6:54) ==================================================================================== Polecam zainstalować moduł sprawdzania pisowni w przeglądarce. W korekcie zostały literówki, które zostałyby wykryte przez tę funkcję. (7:17, 9:19, opis) ==================================================================================== zamiast "być w stanie" w większości przypadków lepiej dać "móc". ====================================================================================== Określenie "(Applause)" przyjęło się tłumaczyć "(Brawa)". ================================================================================== Dostosowałam format tytułu do zasad TED - więcej informacji pod adresem http://translations.ted.org/wiki/Standards_for_TEDxTalks_titles

  • Kontynuacja ========================================================================================= Czas przeszły użyty niewłaściwie w tłumaczeniu mowy zależnej
    W języku angielskim zdania w mowie zależnej sygnalizują poprzez czas przeszły, że coś jest częścią sytuacji przeszłej. W języku polskim nie ma takiej zasady (używamy czasu teraźniejszego), za to użycie czasu przeszłego w mowie zależnej oznacza, że to, co opisuje czasownik, nastąpiło PRZED sytuacją, w której padło przytaczane zdanie. Przykład: „After the meeting, I realized I was hungry”. Właściwe tłumaczenie (toporne, żeby pokazać różnicę): „Po spotkaniu uświadomiłam sobie, że jestem głodna” (kobieta była głodna dopiero po spotkaniu). Niewłaściwe tłumaczenie: „Po spotkaniu uświadomiłam sobie, że byłam głodna” (kobieta była głodna już w trakcie spotkania). (4:33) ================================================================================== Nie należy zostawiać na końcu linijki przyimków (w, po, z), zaimków względnych (który, że, gdy, gdzie).
    ================================================================================== Nie należy zostawiać na końcu linijki myślnika/łącznika. W większości przypadków można zamienić go na przecinek ("Byłam tam na wakacjach -/to piękne miasteczko". --> "Byłam tam na wakacjach, to piękne miasteczko".). Czasami można też zakończyć zdanie (rozdzielić zdanie złożóne na dwa zdania). Znak "--" w oryginale (em dash) stosowany jest w języku angielskim (szczególnie w odmianie amerykańskiej) tak, jak w języku polskim wielokropek. Zazwyczaj możemy zamienić go na przecinek albo zakończyć zdanie (rozdzielić zdanie złożone na dwa zdania). Jeśli w oryginale oznacza on pauzę (np. zająknięcie się), możemy użyć wielokropka ("I don't know how--" - "Nie wiem, jak...").

Polish subtitles

Revisions