Opowieść o dwóch Amerykach i markecie, w którym się spotkały

Dziesięć dni po 11 września szokujące wydarzenie w teksańskim markecie niszczy życie dwóm mężczyznom: ofierze i napastnikowi. W tym niesamowitym wykładzie Anand Giridharadas, autor „Prawdziwego Amerykanina" opowiada historię tego, co nastąpiło później. Wykład jest parabolą o dwóch ścieżkach, jakimi toczy się życie w Ameryce, a także dobitnym wezwaniem do jej zjednoczenia.

"Skąd jesteś?" - zapytał mnie
blady, wytatuowany człowiek.

"Skąd jesteś?"

21 września 2001 roku,

10 dni po najgorszym ataku na USA
od czasu drugiej wojny światowej.

Wszyscy myślą o kolejnym samolocie.

Ludzie szukają winowajców.

Dzień wcześniej prezydent obiecuje

"postawić wrogów przed sądem
lub sprowadzić sąd do nich".

W Dallas, w małym supermarkecie

otoczonym sklepami z oponami
i klubami ze striptizem,

imigrant z Bangladeszu pracuje przy kasie.

U siebie w kraju Raisuddin Bhuiyan
był ważną figurą, oficerem lotnictwa.

Ale marzył mu się nowy początek w Ameryce.

Nawet jeśli oznaczało to pracę w sklepie,
by zarobić na kursy komputerowe

i własny ślub mający się odbyć
za 2 miesiące.

21 września wytatuowany mężczyzna
wchodzi do sklepu.

Trzyma w ręku broń.

Raisuddin wie, co robić:

kładzie gotówkę na ladzie.

Tym razem jednak
mężczyzna nie bierze pieniędzy.

"Skąd jesteś?" - pyta.

"Słucham?" - Raisuddin odpowiada.

Zdradza go własny akcent.

Wytatuowany człowiek, typowy członek
samozwańczej straży obywatelskiej,

strzela do Raisuddina
w ramach zemsty za 11 września.

Raisuddin czuje,
jakby miliony pszczół kąsały mu twarz;

to kilkadziesiąt kulek śrutu
wbija mu się w głowę.

Leży zakrwawiony za ladą.

Dłońmi zakrywa głowę, próbując
utrzymać w środku mózg,

który jest dla niego wszystkim.

Recytuje wersy z Koranu,
błagając swego Boga o przeżycie.

Czuje, że umiera.

Nie umarł.

Stracił prawe oko.

Zostawiła go narzeczona.

Właściciel jego mieszkania i pracodawca
wyrzucił go na ulicę.

Wkrótce jest bezdomny,
z 60 tys. długu za leczenie,

w tym opłatę za przewóz karetką.

Ale Raisuddin przeżył.

Wiele lat później zapytał,
jak odpłacić swojemu Bogu,

a tym samym zasłużyć na tę drugą szansę.

Doszedł do wniosku,

że jego szansa wymaga
dania drugiej szansy człowiekowi,

który według powszechnej opinii
w ogóle na nią nie zasługuje.

12 lat temu byłem świeżo upieczonym
absolwentem szukającym własnej drogi.

Urodziłem się w rodzinie
indyjskich imigrantów w Ohio.

Zbuntowałem się przeciw rodzicom

i wyprowadziłem się do kraju,

z którego oni tak bardzo
starali się wydostać.

Z planowanych 6 miesięcy w Bombaju
zrobiło się 6 lat.

Zostałem pisarzem i znalazłem się
w centrum magicznej historii:

narodzin nadziei w tak zwanym
Trzecim Świecie.

6 lat temu wróciłem do Ameryki
i zdałem sobie sprawę z jednego:

amerykańskie marzenie kwitło,

ale tylko w Indiach.

W Ameryce nie za bardzo.

Zauważyłem, że Ameryka dzieli się

na dwa zróżnicowane społeczeństwa:

republikę marzeń i republikę strachu.

Natknąłem się na opowieść o dwóch życiach

dwóch Ameryk, które tak brutalnie
zderzyły się w markecie w Dallas.

Od razu wiedziałem,
że chcę dowiedzieć się więcej

i że kiedyś napiszę o nich książkę.

Bo jest to historia podziału Ameryki

i tego, jak można ją złożyć
w jedną całość.

Życie Raisuddina po postrzale
nie było łatwe.

Szpital wypisał go po jednym dniu.

Nie widział na prawe oko.

Nie mógł mówić.

Metal przeorał mu twarz.

Ale nie był ubezpieczony,
więc go wyrzucili.

Rodzina w Bangladeszu błagała go o powrót.

Ale odpowiedział, że musi
spełnić swoje marzenie.

Znalazł pracę w telemarketingu,

następnie został kelnerem w Olive Garden,

bo to jest idealne miejsce,
by pokonać strach przed białymi ludźmi.

(Śmiech)

Jako pobożny muzułmanin nie pił alkoholu,

nawet go nie dotykał.

Dowiedział się jednak,

że odmowa sprzedaży alkoholu
zmniejsza mu pensję,

więc sobie wytłumaczył
jak amerykański pragmatyk:

"Boże, nie chcesz bym głodował, prawda?".

Niebawem Raisuddin
był najlepszym sprzedawcą alkoholu

w Olive Garden.

Ktoś nauczył go obsługi
bazy danych administracyjnych.

Załapał dorywczą pracę jako informatyk.

Ostatecznie znalazł świetnie płatną pracę
w firmie komputerowej w Dallas.

Gdy wszystko zaczęło mu się układać w USA,

uniknął typowego błędu
popełnianego przez ludzi sukcesu,

czyli nie uznał swojej sytuacji
za normę, tylko za wyjątek.

Zauważył, że wielu z tych, co mieli
szczęście urodzić się w Ameryce,

żyje w pułapce, która uniemożliwiała
radykalne zmiany.

Widział to w Olive Garden,

gdzie wielu z jego współpracowników
przeżyło horror w dzieciństwie,

dysfunkcyjne rodziny,
chaos, uzależnienia, przestępstwa.

Podobne rzeczy słyszał o człowieku,
który go postrzelił,

w trakcie jego procesu sądowego.

Im bardziej Raisuddin zbliżał się
do Ameryki, której tak pożądał,

tym bardziej dostrzegał inną,
równie realną Amerykę,

która nie była tak hojna
w dawaniu drugich szans.

Człowiek, który postrzelił
Raisuddina wychował się w tej Ameryce.

Na pierwszy rzut oka Mark Stroman
był zawsze w centrum imprez,

przy nim dziewczyny czuły się ładne.

Zawsze pracował, nawet po nocach
spędzonych na używkach i bójkach.

Zawsze zmagał się z demonami.

Wszedł na ten świat przez 3 portale,

które prześladują tylu młodych w USA:

źli rodzice, złe szkoły, złe więzienia.

Mama powiedziała mu w dzieciństwie,

że zabrakło jej zaledwie
50 dolarów na jego aborcję.

Zdarzyło się, że jako chłopiec

wyciągnął nóż na kolegę z klasy.

Czasami ten sam chłopiec
odwiedzał dziadków,

czule karmiąc konie.

Do aresztu trafił, zanim zaczął się golić;

najpierw poprawczak, potem więzienie.

Stał się typowym białym faszystą,

z uzależnieniami i nieobecnym ojcem.

Niedługo potem został skazany na śmierć,

bo w swojej walce z dżihadem w 2001 roku

strzelał do trzech pracowników.

Tylko Raisuddin przeżył.

Co niezwykłe, cela śmierci
była pierwszą instytucją,

która poprawiła charakter Stromana.

Oderwał się od starych wpływów.

Spotkał ludzi szlachetnych i opiekuńczych:

pastorów, dziennikarzy,
korespondencyjnych kolegów z Europy.

Słuchali go, modlili się z nim,
pomagali w odnalezieniu siebie.

Wysłali go w podróż
samo-ulepszenia i introspekcji.

Ostatecznie zmierzył się z nienawiścią,
która uformowała jego życie.

Przeczytał Viktora Frankla,
ocalałego z Holokaustu,

i pożałował, że ma tatuaż ze swastyką.

Znalazł Boga.

W 2011 roku, 10 lat po zbrodni,

Stroman otrzymał wiadomość.

Człowiek, który przeżył jego strzał,

walczy teraz o jego życie.

W 2009 roku, 8 lat po strzelaninie,

Raisuddin odbył własną podróż,
pielgrzymkę do Mekki.

W otoczeniu tłumu
doznał przeogromnej wdzięczności,

a także poczucia obowiązku.

Przypomniała mu się obietnica,
którą złożył Bogu, gdy sądził, że umiera,

że jeśli przeżyje,

to spędzi resztę życia
w służbie ludzkości.

Potem zajęła go odbudowa własnego życia,

aż przyszedł czas, by spłacić długi.

Po namyśle doszedł do wniosku,
że spłatą będzie

interwencja w cykl nienawiści

między światem Zachodu a muzułmanami.

Jak zamierzał to zrobić?

Najpierw publicznie wybaczył
Stromanowi w imię Islamu

i jego nauk.

Następnie pozwał do sądu stan Teksas
i jego gubernatora, Ricka Perry'ego,

żeby uniemożliwić im egzekucję Stromana,

tak jak to robią inne ofiary postrzałów.

(Śmiech)

Litości Raisuddina
nie motywowała tylko wiara.

Jako nowo zaprzysiężony obywatel USA
doszedł do wniosku,

że Stroman to wytwór problemów Ameryki,

których nie da się pokonać
śmiertelnym zastrzykiem.

To przekonanie zainspirowało mnie

do napisania książki
"Prawdziwy Amerykanin".

Historia imigranta błagającego USA

o okazanie rodzonemu synowi
tyle samo łaski,

ile doświadczył syn przybrany.

W tym markecie przed laty

zderzyło się nie dwóch ludzi,
ale dwie Ameryki.

Prosperująca Ameryka, z marzeniami

i wiarą, że jutro można budować
w oparciu o dzień dzisiejszy,

i Ameryka zrezygnowana

ugięta przez stres i chaos,
o obniżonych oczekiwaniach,

zepchnięta do ostatniej ostoi:

wąsko rozumianej plemienności.

To Raisuddin, mimo statutu przybysza,

mimo ataku,

mimo bezdomności i traumy, jaką przeżył,

należał do republiki marzeń,

Stroman należał do tej drugiej
połowy kraju, tej zranionej,

choć urodził się
jako uprzywilejowany biały.

Zrozumiałem, że te dwie historie
tworzą parabolę o Ameryce.

Mój kraj, z którego jestem tak dumny,

nie przechodził przez powszechny upadek

jak Hiszpania czy Grecja,
gdzie szanse malały równo dla wszystkich.

Ameryka jest jednocześnie
najbardziej i najmniej udanym krajem

w rozwiniętym świecie.

Tu rodzą się najlepsze firmy na świecie,

a jednocześnie rekordowa
liczba dzieci głoduje.

Dla wielu grup średnia życia spada,

choć są tu najlepsze szpitale na świecie.

Dzisiejsza Ameryka to prężne, młode ciało,

któremu wylew wyssał życie
z jednej połowy,

podczas gdy druga pozostała
niepokojąco idealna.

20 lipca 2011 roku,
tuż po tym, jak zapłakany Raisuddin

zeznawał w obronie życia Stromana,

Stroman otrzymał śmiertelny zastrzyk
od stanu, który tak ukochał.

Kilka godzin wcześniej,

kiedy Raisuddin jeszcze wierzył,
że może go uratować,

rozmawiali ze sobą po raz drugi w życiu.

Oto fragmenty ich rozmowy telefonicznej.

Raisuddin: "Mark, musisz wiedzieć,
że modlę się o Boga,

litościwego i łaskawego.

Przebaczam ci, nie czuję
do ciebie nienawiści.

Nigdy nie czułem do ciebie nienawiści".

Stroman: "Jesteś wyjątkowym człowiekiem.

Dziękuję ci z całego serca.

Kocham cię, bracie".

Co więcej, po egzekucji

Raisuddin skontaktował się
z najstarszą córką Stromana, Amber,

recydywistką, osobą uzależnioną

i zaoferował jej pomoc.

Powiedział jej: "Straciłaś ojca,

ale zyskałaś wujka".

Chciał, żeby i ona dostała drugą szansę.

Gdyby historia ludzkości
przypominała paradę,

Amerykę reprezentowałby
błyszczący ołtarz drugich szans.

Ale Ameryka hojnie obdarowuje
dzieci z innych krajów,

a swoim własnym coraz bardziej
skąpi szansy na dobre życie.

Ameryka ciągle olśniewa tym,
że każdy może dostać obywatelstwo.

Ale nie każdy dostaje równe szanse,
by osiągnąć coś w życiu.

Przez ostatnie 10 lat

7 milionów ludzi
otrzymało obywatelstwo USA.

Niesamowite.

Tymczasem ilu Amerykanów
weszło do klasy średniej?

Okazuje się, że wynik jest ujemny.

Im dalej się zagłębimy,
tym robi się gorzej.

Od lat 60. klasa średnia
skurczyła się o 20%,

głównie z powodu odpływu ludzi.

Raporty z całego kraju mówią,
że problem przerasta

zwykłą nierówność.

Obserwuję rozłam
jednolitego centrum życia w Ameryce.

Jedna frakcja idzie coraz wyżej

w elity wyedukowanych,
w globalną sieć pracy

pieniędzy i znajomości.

Druga frakcja spada coraz niżej,

w samotne życie bez nadziei,

które szczęśliwcy rzadko widzą.

Nie pocieszaj się,
że należysz do tych 99%.

Jeśli mieszkasz w pobliżu Whole Foods,

jeśli nikt z twoich krewnych
nie służy w wojsku,

jeśli naliczają ci płacę rocznie,
a nie od godziny,

jeśli większość znajomych
ukończyła studia,

jeśli nie znasz żadnych narkomanów,

jeśli masz na koncie
tylko jedno małżeństwo,

jeśli nie masz kryminalnej przeszłości,
w przeciwieństwie do 65 mln Amerykanów,

jeśli któryś z tych opisów
pasuje do ciebie,

to musisz przyjąć do wiadomości,

że być może nie masz pojęcia,
co się dzieje,

i że sam jesteś częścią problemu.

Dawne pokolenia musiały budować
nowe społeczeństwo po upadku niewolnictwa,

przetrwać kryzys, walczyć z faszyzmem,

walczyć o równouprawnienie w Missisipi.

Moralnym wyzwaniem mojego pokolenia

jest połączenie tych dwóch Ameryk,

wybranie jedności nad podziałami.

Tego nie zmienimy reformą podatków,

częstszymi tweetami, zgrabną aplikacją

lub kolejną firmą oferującą
palenie wyselekcjonowanej kawy.

Naszym obowiązkiem moralnym
w tej lepszej, kwitnącej Ameryce

jest pomóc tej, która upada,

tak jak próbował to zrobić Raisuddin.

Tak jak on możemy udać się na pielgrzymkę.

Potem gdzieś w Baltimore,
Oregon, Appalachach,

tak jak on odnaleźć nowy cel życia.

Możemy wejść w tę inną,
gorszą część naszego kraju,

doświadczyć jej nadziei i smutków,

i jak Raisuddin zapytać,
co my możemy zrobić.

Co ty możesz zrobić?

Co ty możesz zrobić?

Co my możemy zrobić?

Jak możemy zbudować łaskawszy kraj?

My, najwięksi wynalazcy na świecie

możemy znaleźć rozwiązania
dla tej Ameryki.

My, pisarze i dziennikarze możemy
spisać historie tej Ameryki,

zamiast chować się za biurokracją.

Możemy sfinansować jej rozwiązania,

a nie te z Nowego Jorku, San Francisco.

Możemy ją uzdrowić,

nauczać tam, tam sprawować sądy,
tam produkować, mieszkać i modlić się.

To jest, moim zdaniem, prawdziwe
powołanie naszego pokolenia.

Ameryka, której dwie połowy
nauczą się ponownie

kroczyć razem, pracować i marzyć razem.

Odnowiona, odtworzona republika

zaczyna się od nas.

Dziękuję,

(Brawa)