Πώς εξελίσσονται οι γλώσσες- Άλεξ Τζέντλερ

Δείτε το πλήρες μάθημα: http://ed.ted.com/lessons/how-languages-evolve-alex-gendler

Στην πορεία της ανθρώπινης ιστορίας, χιλιάδες γλώσσες έχουν αναπτυχθεί από αυτό που ήταν κάποτε ένας μικρός αριθμός. Πώς φτάσαμε να έχουμε τόσες πολλές; Και πώς τις παρακολουθούμε; Ο Άλεξ Τζέντλερ μας εξηγεί πώς αυτά τα γλωσσολογικά δέντρα μας παρέχουν σημαντικές γνώσεις για το παρελθόν.

Μάθημα : Άλεξ Τζέντλερ, κινούμενη απεικόνιση: Ίγκορ Κόρικ.

Στη βιβλική ιστορία του Πύργου της Βαβέλ,

όλη η ανθρωπότητα κάποτε μιλούσε
μία και μόνη γλώσσα

μέχρι που ξαφνικά διασπάστηκαν
σε πολλές ομάδες

που η μία δεν μπορούσε
να καταλάβει την άλλη.

Δεν γνωρίζουμε αν πράγματι
τέτοια πρωταρχική γλώσσα υπήρξε ποτέ,

ξέρουμε όμως ότι οι χιλιάδες
γλώσσες που υπάρχουν σήμερα

μπορούν να αναχθούν παρελθοντικά
σε ένα αρκετά μικρότερο αριθμό.

Πώς φτάσαμε λοιπόν να έχουμε τόσες πολλές;

Στα πρώτα χρόνια
της ανθρώπινης μετανάστευσης

κατοικούσαν πολύ λιγότεροι άνθρωποι
στον κόσμο.

Κοινότητες ανθρώπων που μοιράζονταν
μία και μοναδική γλώσσα και κουλτούρα

συχνά διαιρούνταν σε μικρότερες φυλές,

και διάλεγαν διαφορετικούς δρόμους
σε αναζήτηση νέων δράσεων και εύφορης γης.

Με τη μετανάστευση και αποικισμός
σε νέα μέρη,

απομακρύνθηκαν μεταξύ τους

και αναπτύχθηκαν με διαφορετικούς τρόπους.

Αιώνες διαβίωσης σε διαφορετικές συνθήκες,

διαφορετική διατροφή

και συγχρωτισμός με διαφορετικούς γείτονες

μετέτρεψαν παρόμοιες διαλέκτους,
με διαφοροποιημένη προφορά και λεξιλόγιο,

ριζικά σε διαφορετικές γλώσσες,

συνεχίζοντας τη διαίρεση ενώ οι πληθυσμοί
αναπτύσσονταν και εξαπλώνονταν κι άλλο.

Οι σύγχρονοι γλωσσολόγοι,
όπως και οι γενεαλόγοι,

προσπαθούν να χαρτογραφήσουν
αυτή τη διαδικασία

ακολουθώντας τα ίχνη πολλαπλών γλωσσών
όσο γίνεται πιο πίσω

προς τον κοινό τους πρόγονο,
ή την πρωτογλώσσα.

Η ομάδα όλων των γλωσσών
που συνδέονται με αυτόν τον τρόπο

ονομάζεται γλωσσική οικογένεια,

και μπορεί να περιλαμβάνει πολλούς
κλάδους και υπό-οικογένειες.

Πώς λοιπόν καθορίζουμε αν οι γλώσσες
συνδέονται αρχικά;

Οι ομόηχες λέξεις δε μας λένε πολλά.

Θα μπορούσαν να είναι ψευδός συγγενικές
ή απλώς απευθείας δάνεια

παρά προερχόμενες από κοινή ρίζα.

Η γραμματική και το συντακτικό
είναι πιο αξιόπιστοι οδηγοί,

όπως επίσης και το στοιχειώδες λεξιλόγιο,

όπως είναι οι αντωνυμίες,
οι αριθμοί ή συγγενείς όροι,

που είναι λιγότερο πιθανό να είναι δάνεια.

Με τη συστηματική, όμως, μελέτη και σύγκριση
αυτών των χαρακτηριστικών

και την αναζήτηση κανονικών προτύπων,
αλλαγών ήχου

και ανταποκρίσεων ανάμεσα στις γλώσσες,

οι γλωσσολόγοι μπορούν να καθορίσουν
τις σχέσεις,

να ιχνηλατήσουν στάδια στην εξέλιξή τους

και επιπλέον να αναδομήσουν παλιότερες γλώσσες
χωρίς γραπτές καταγραφές.

Η γλωσσολογία μπορεί ακόμη να αποκαλύψει
σημαντικά ιστορικά στοιχεία,

όπως τον καθορισμό των γεωγραφικών απαρχών
και τον τρόπο ζωής των αρχαίων

βασισμένη στο ποιες λέξεις ήταν αυτόχθονες,

και ποιες ήταν δάνεια.

Δυο είναι τα κύρια προβλήματα
που αντιμετωπίζουν οι γλωσσολόγοι

όταν αναδομούν
τα οικογενειακά δέντρα της γλώσσας.

Το ένα είναι ότι δεν υπάρχει σαφής τρόπος
προσδιορισμού

του σημείου που θα πρέπει
να σταματούν, δηλαδή

ποιες διάλεκτοι θα έπρεπε να θεωρούνται
ξεχωριστές γλώσσες ή το αντίστροφο.

Τα Κινέζικα θεωρούνται μοναδική γλώσσα

αλλά οι διάλεκτοι τους ποικίλλουν
σε σημείο που να είναι αμοιβαίως ακατανόητες

ενώ οι ομιλητές της Ισπανικής
και Πορτογαλικής

μπορούν συνήθως να αλληλοκαταλαβαίνονται.

Οι γλώσσες που ομιλούνται
από ανθρώπους εν ζωή

δεν υπάρχουν σε καθαρά
διαχωρισμένες κατηγορίες

αλλά τείνουν σταδιακά
προς τη μετάβαση,

διασχίζοντας σύνορα και κατηγοριοποιήσεις.

Συχνά η διαφορά ανάμεσα
σε γλώσσες και διαλέκτους

είναι θέμα αλλαγής πολιτικών
και εθνικών θεμάτων,

παρά γλωσσολογικών χαρακτηριστικών.

Αυτός είναι ο λόγος που η απάντηση στο
«πόσες γλώσσες υπάρχουν;»

που μπορεί να είναι κάπου μεταξύ
3.000 και 8.000,

εξαρτάται από το ποιος μετράει.

Το άλλο πρόβλημα είναι ότι
όσο πιο πολύ κινούμαστε πίσω στο χρόνο

προς την κορυφή του δέντρου,

τόσο λιγότερες ενδείξεις έχουμε
για τις γλώσσες εκεί.

Η τρέχουσα διαίρεση

αντιπροσωπεύει το όριο στο οποίο
μπορούν να οριοθετηθούν οι σχέσεις

με λογική βεβαιότητα,

σημαίνοντας ότι οι γλώσσες
διαφόρων οικογενειών

θεωρούνται ότι δεν σχετίζονται
σε κανένα επίπεδο.

Ωστόσο αυτό μπορεί να αλλάξει.

Ενώ πολλές προτάσεις για
ανωτέρου επιπέδου σχέσεις--

ή σούπερ οικογένειες-- είναι υποθετικές,

μερικές έχουν γίνει ευρέως αποδεκτές

και άλλες είναι υπό εξέταση,

ιδιαίτερα για μητρικές γλώσσες
με μικρό πληθυσμό ομιλητών

που δεν έχουν μελετηθεί ευρέως.

Μπορεί ποτέ να μη καταφέρουμε να
προσδιορίσουμε πώς προέκυψαν οι γλώσσες,

ή αν όλες οι γλώσσες των ανθρώπων
είχαν πράγματι έναν κοινό πρόγονο

σκορπισμένο στη Βαβέλ της μετανάστευσης.

Την επόμενη φορά όμως που θα ακούσετε
μια ξένη γλώσσα, δώστε προσοχή.

Μπορεί να μην είναι τόσο ξένη
όσο νομίζετε.