Jak przewidzieć kolejny kryzys finansowy

Może się wydawać, że kryzys finansowy z lat 2007-2008 był nieprzewidywalny i jednorazowy. Didier Sornette z Financial Crisis Observatory zdołał jednak wyróżnić serię wczesnych sygnałów ostrzegawczych, które można odnaleźć w niestabilnym, rozwijającym się systemie. Pozwala to przewidzieć, kiedy pęknie kolejna bańka ekonomiczna i kiedy dojdzie do krachu. Bańki finansowe mogą tworzyć się cały czas - nawet w tym momencie.

Dawno, dawno temu

żyliśmy w czasach
wzrostu finansowego i dobrobytu.

Było to tzw. "Wielkie Uspokojenie",

błędny pogląd większości ekonomistów,

decydentów i banków centralnych,

że nastała nowa era

nieograniczonego wzrostu i prosperity.

Objawiało się to znacznym
i stabilnym wzrostem PKB,

niską i kontrolowaną inflacją,

małym bezrobociem

oraz niewielką, kontrolowaną
niestabilnością finansową.

Jednak Wielka Recesja w latach 2007-2008

i kryzys rozwiały te złudzenia.

Kilkaset miliardów dolarów strat
w sektorze finansowym

urosło do pięciu bilionów

niedoboru w PKB

i prawie 30 bilionów dolarów

strat na światowej giełdzie.

Utarło się, że Wielka Recesja

była czymś niespodziewanym.

Spadła jak grom z jasnego nieba,

jak boży gniew.

Nikt nie był odpowiedzialny.

W ramach refleksji założyliśmy

Obserwatorium Kryzysów Finansowych.

Naszym celem było diagnozowanie

w czasie rzeczywistym baniek finansowych

i wykrywanie zawczasu
ich okresu krytycznego.

Jakie jest naukowe podłoże
tego obserwatorium?

Rozwinęliśmy teorię "smoczych królów".

Smoczy królowie reprezentują
skrajne przypadki,

które są jedyne w swoim rodzaju.

To wartości kuriozalne, wyjątkowe.

Tworzą je konkretne mechanizmy,

co może pozwolić na ich przewidywanie,

a może i kontrolę.

Rozważmy finansowe szeregi czasowe kursów,

dobrane idealnie akcje

lub indeks giełdowy.

Pojawiają się wzrosty i spadki.

Dobrą miarą ryzyka dla rynku finansowego

jest wykres szczytów i dolin,

przedstawiający najgorszy scenariusz,

w którym kupuje się drogo, a sprzedaje tanio.

Statystyki pokazują częstość występowania

szczytów i dolin o różnych amplitudach,

co widać na tym wykresie.

Co ciekawe, 99% szczytów i dolin

o różnych amplitudach,

można zilustrować przez
uniwersalne prawo potęgowe,

które obrazuje czerwona linia.

Co ciekawe, pojawiają się wyjątki,

jak widać powyżej czerwonej linii.

Są przynajmniej 100 razy częstsze

niż przewiduje to ekstrapolacja,

bazująca na kalibracji 99%

pozostałych szczytów i dolin.

To wynik ostro zarysowanych zależności,

w których strata następuje po stracie,

a po niej kolejna strata.

Te zależności są zwykle przegapiane

w standardowych narzędziach
zarządzania ryzykiem,

gdzie uchodzą za "jaszczurki",

choć powinno się widzieć smoczych królów.

Główny mechanizm smoczego króla

to powolne dojrzewanie do niestabilności,

czyli bańki,

a szczytowy moment bańki
oznacza często krach.

To jak podgrzewanie wody w probówce

do punktu wrzenia,

kiedy następuje destabilizacja cząsteczek

i woda zamienia się w parę.

Tego absolutnie nieliniowego procesu

nie przewidzą standardowe techniki.

Odzwierciedla on zachowanie emergentne,

które jest zasadniczo endogenne.

Stąd przyczyn krachu i kryzysu

należy szukać w wewnętrznej
niestabilności systemu,

którą wywoła dowolne niewielkie zaburzenie.

Niektórzy dopatrzą się w tym związku

z pojęciem "czarnych łabędzi",

o których mówi się tak często.

Czarny łabędź to rzadki ptak,

który, raz zauważony, niszczy przekonanie,

że wszystkie łabędzie są białe.

To uosobienie idei
nieprzewidywalności, niewiedzy,

tego, że wybryków natury

z założenia nie da się przewidzieć.

To całkowite przeciwieństwo konceptu

smoczego króla,

gdzie ekstremalne wyjątki

są rozpoznawalne i możliwe do przewidzenia.

Możemy przejąć kontrolę i odpowiedzialność

i przewidywać te wyjątki.

Niech smoczy król spali czarnego łabędzia.

(Śmiech)

Jest wiele wczesnych sygnałów ostrzegawczych,

które przewiduje ta teoria.

Skupię się na jednym z nich:

superwykładniczy wzrost

z pozytywnym sprzężeniem zwrotnym.

Co to takiego?

Wyobraźcie sobie inwestycję,

która zwraca 5% w pierwszym roku,

w drugim 10%, w trzecim aż 20%,

a w następnym roku 40%. Wspaniałe, prawda?

To jest właśnie wzrost superwykładniczy.

Standardowy wzrost, odpowiadający

stałej stopie wzrostu, powiedzmy 10%.

Otóż w czasie baniek

występuje wiele
pozytywnych sprzężeń zwrotnych,

wzmacnianych przez wcześniejsze wzrosty,

napędzających i zwiększających kolejny wzrost

dzięki superwykładniczemu wzrostowi,

który jest bardzo zdecydowany, ale niestabilny.

Kluczową ideą jest tutaj to,

że rozwiązanie matematyczne tego typu modeli

zawiera osobliwości czasu,

czyli że jest czas krytyczny,

w którym system się załamie, zmieni stan.

To może być krach lub tylko plateau.

Co istotne, informacja o czasie krytycznym

jest zawarta we wczesnych stadiach

wzrostu superwykładniczego.

Naszym pierwszym sukcesem
było zastosowanie tej teorii

do diagnozy pęknięć

w kluczowych elementach metalowych rakiet.

Przy użyciu emisji akustycznej
słychać nikły dźwięk,

który emituje naprężona struktura,

ujawniając zachodzące uszkodzenia.

To zbiorowy fenomen
pozytywnego sprzężenia zwrotnego:

więcej szkód powoduje jeszcze większe szkody,

stąd można przewidzieć,

w granicach prawdopodobieństwa,

kiedy dojdzie do uszkodzenia.

Metoda jest na tyle skuteczna, że używa się jej

w początkowej fazie lotu.

Co może bardziej zaskakujące, podobną teorię

można zastosować w biologii i medycynie:

w przypadku porodu czy ataków epileptycznych.

Począwszy od 7 miesiąca ciąży

matka odczuwa przepowiadające skurcze macicy,

które zwiastują osiąganie dojrzałości

w kierunku nierównowagi i prowadzą do porodu,

czyli smoczego króla.

Mierząc te wstępne sygnały,

można zawczasu zidentyfikować

okołoporodowe problemy.

Także ataki epileptyczne miewają różne nasilenie

i gdy mózg osiąga punkt krytyczny,

mamy smoczego króla
o określonym stopniu przewidywalności.

To może pomóc pacjentom radzić sobie z chorobą.

Zastosowaliśmy tę teorię do wielu systemów,

osuwisk, rozpadów lodowca,

a nawet do dynamiki przewidywania sukcesu:

hitów kinowych, filmów na YouTube, etc.

Być może najważniejsze zastosowanie

dotyczy finansów,

Ta teoria wyjaśnia najgłębszy powód

niedawnego kryzysu finansowego.

Jego korzenie sięgają 30-letniej historii baniek,

począwszy od globalnej bańki z 1980 roku,

która pękła w 1987,

a po niej nastąpiły kolejne.

Największa była internetowa bańka
"nowej ekonomii",

która pękła w 2000 roku.

W wielu krajach były bańki nieruchomościowe,

bańki instrumentów pochodnych,

bańki giełdowe,

bańki towarowe,
bańki zadłużeń i kredytów,

bańki, bańki, bańki.

Mamy globalną bańkę.

To miara globalnego przeszacowania

wszystkich rynków.

To iluzja finansowego perpetuum mobile,

która nagle pękła w 2007 r.

Niestety dziś widzimy ten sam proces,

zwłaszcza przy poluzowaniu polityki pieniężnej.

Znów wraca idea pieniężnego perpetuum mobile,

które ma opanować kryzys od 2008 r.

w USA, Europie, Japonii.

Niesie to za sobą istotne implikacje:

zarówno poluzowanie polityki pieniężnej

jak i środki oszczędnościowe przyniosą porażkę,

jeśli nie zaatakujemy sedna,

czyli strukturalnej przyczyny wiary
w maszynkę do robienia pieniędzy.

To poważne stwierdzenia.

Dlaczego macie mi wierzyć?

Może dlatego, że przez ostatnie 15 lat

zeszliśmy z wieży z kości słoniowej

i zaczęliśmy publikować "ex ante",

podkreślam: "ex ante", czyli zawczasu,

zanim kryzys potwierdzi

istnienie bańki czy nadwyżki finansowej.

To tylko kilka z większych baniek,

jakich doświadczyliśmy ostatnio.

Za każdą z nich stoi wiele interesujących historii.

Pozwólcie, że opowiem wam jedną czy dwie,

związane z dużymi bańkami.

Wszyscy słyszeliśmy o chińskim cudzie.

Tak określa się na rynku giełdowym

wielką bańkę, oznaczającą
wzrost na poziomie 300%

w ciągu zaledwie kilku lat.

We wrześniu 2007 r. zaproszono mnie

jako głównego prelegenta
na konferencję o zarządzaniu

makrofunduszami hedgingowymi.

Pokazałem tam prognozę,

że przed końcem roku 2007

ta bańka zmieni stan.

Może dojść do pęknięcia.
Nie da się tego utrzymać.

Jak myślicie:

jak ci bardzo bystrzy, wysoce zmotywowani,

dobrze poinformowani
menadżerowie makrofunduszy hedgingowych

zareagowali na tę prognozę?

Dotąd zarobili miliardy,

surfując na tej bańce.

Powiedzieli mi: "Didier,

może rynek jest przeszacowany,

ale o czymś zapomniałeś.

Nadchodzą Igrzyska Olimpijskie w Pekinie

w sierpniu 2008.

Jest jasne, że chiński rząd
kontroluje gospodarkę

i robi, co trzeba,

by uniknąć wahań i kontrolować giełdę".

Trzy tygodnie po mojej prezentacji

rynki straciły 20%,

nastała faza nieprzewidywalności i wstrząsów,

a ogólna strata rynku

pod koniec roku wynosiła 70%.

Czemu wszyscy tak bardzo się mylimy,

błędnie odczytując czy ignorując
naukową wiedzę o tym,

że gdy rozwinęła się niestabilność,

a system jest gotów,

dowolne zaburzenie uniemożliwia
praktycznie jego kontrolę?

Chiński rynek upadł, ale odżył.

W 2009 roku zauważyliśmy, że ta nowa,

mniejsza bańka jest niezrównoważona.

Znów z wyprzedzeniem
opublikowaliśmy prognozę,

że na początku sierpnia 2009 r.
nastąpi korekta rynku

i że ten trend się nie utrzyma.

Krytycy, czytając tę prognozę, mówili:

"To niemożliwe.

Jest chiński rząd.

Zmądrzeli po szkodzie. Będą kontrolować.

Chcą korzystać ze wzrostu".

Pewnie to krytycy
nie zmądrzeli po szkodzie.

Nastąpił kryzys i korekta.

Ci sami krytycy zauważyli:

"No tak, opublikowaliście te przewidywania.

To wy wpłynęliście na rynek.

To żadna prognoza".

Może wpływowy ze mnie człowiek?

Ciekawe.

Czyli do tej pory niemożliwy był

rozwój nauk ekonomicznych,

bo jesteśmy czującymi,
przewidującymi istotami

a tu mowa o wywoływaniu wilka z lasu.

Wymyśliliśmy nowy sposób prowadzenia badań.

Stworzyliśmy Eksperyment Baniek Finansowych.

Idea jest taka: monitorujemy rynki,

wyodrębniamy nadmiar czyli bańki.

Pracujemy i tworzymy raport,

w którym umieszczamy prognozy
o czasie krytycznym.

Nie publikujemy raportu - to sekret.

Dzięki nowoczesnym technikom szyfrowania

mamy skrót, podajemy kod
do informacji publicznej,

6 miesięcy później publikujemy raport

i następuje weryfikacja.

Ma to miejsce w międzynarodowych archiwach,

żeby uniknąć oskarżeń
o publikowanie samych sukcesów.

Podam przykład bardzo świeżej analizy:

dwa tygodnie temu, 17 maja 2013 roku

zaobserwowaliśmy, że giełda w USA

jest na niestabilnej ścieżce.

21 maja opublikowaliśmy
na naszej stronie informację,

że nastąpi zmiana stanu skupienia.

Następnego dnia rynek zmienił kurs.

To nie był krach.

To trzeci lub czwarty etap

rozwoju bardzo dużej bańki.

Patrząc w skali planety,

wszędzie widać to samo.

Gdzie nie spojrzymy,

w biosferze, w atmosferze, w oceanach,

wszędzie są superwykładnicze trajektorie,

charakterystyczne rozchwiania równowagi,

zapowiadające przejście
z jednej fazy do drugiej.

Wykres po prawej pokazuje

piękną kompilację badań,

które sugerują możliwość
nielinearnego przeskoku

w najbliższych dziesięcioleciach.

Bańki występują wszędzie.

To ekscytujące dla mnie, profesora,

który goni bańki

i zabija smoki,
jak mówią o mnie media.

Czy naprawdę da się zabić smoki?

Niedawno przy udziale współpracowników

zbadaliśmy dynamiczny system,

w którym smoczego króla
reprezentują wielkie pętle.

W odpowiednim czasie wprowadziliśmy
niewielkie zaburzenia.

Kontrola tych zaburzeń usuwa smoki.

Gouverner, c'est prévoir.

Rządzić znaczy planować i przewidywać.

Ale czy nie jest to raczej

jedno z większych niedociągnięć ludzkości,

której zadaniem jest kierowanie
społeczeństw i planety ku stabilizacji,

w obliczu nastających wyzwań i kryzysów?

Teoria smoczego króla daje nam nadzieję.

Okazuje się, że większość systemów
ma pewną przewidywalność.

Da się stworzyć
zaawansowaną diagnozę kryzysu,

pozwalając na przygotowania,
podjęcie środków zaradczych

i branie odpowiedzialności,

żeby nie zaskoczył nas już nigdy więcej

kryzys tak duży jak Wielka Recesja

czy kryzys europejski.

Dziękuję.

(Brawa)