Return to Video

Historia kontra Czyngis-chan - Alex Gendler

  • 0:07 - 0:11
    Był jednym z najbardziej przerażających
    dowódców militarnych w historii,
  • 0:11 - 0:16
    prowadzącym nieustanny podbój Eurazji.
  • 0:16 - 0:19
    Czy jednak Czyngis-chan
    był tylko okrutnym barbarzyńcą,
  • 0:19 - 0:24
    czy też władcą, który utorował
    drogę współczesnemu światu?
  • 0:24 - 0:29
    Dowiemy się o tym z rozprawy
    "Historia kontra Czyngis-chan".
  • 0:29 - 0:32
    "Cisza...kto jest dzisiaj oskarżonym?
  • 0:32 - 0:36
    Chan!"
  • 0:36 - 0:39
    " Widzę, że Wysoki Sąd zna Gengis-chana,
  • 0:39 - 0:44
    XIII-wiecznego watażkę, którego wyprawy
    wojenne pochłonęły miliony ofiar,
  • 0:44 - 0:48
    zostawiając po sobie tylko zgliszcza".
  • 0:48 - 0:53
    "Sprzeciw. Po pierwsze
    mówi się Czyngis-chan"
  • 0:53 - 0:54
    "Naprawdę?"
  • 0:54 - 0:56
    "Tak, w Mongolii.
  • 0:56 - 1:00
    Pomijając to, był on jednym
    z największych przywódców w historii.
  • 1:00 - 1:05
    Urodzony jako Temudżyn był sierotą
    bez środków do życia,
  • 1:05 - 1:10
    przezwyciężył stałe konflikty i zjednoczył
    walczące ze sobą mongolskie klany,
  • 1:10 - 1:14
    tworząc największe
    imperium jakie widział świat,
  • 1:14 - 1:19
    rozciągające się od Pacyfiku
    do centrum Europy".
  • 1:19 - 1:22
    "Ale co wspaniałego
    było w podbojach i rzeziach?
  • 1:22 - 1:25
    Północne Chiny straciły 2/3 ludności".
  • 1:25 - 1:30
    "Dynastia Jin od dawna
    dręczyła północne plemiona,
  • 1:30 - 1:34
    przekupując je, aby walczyły ze sobą
    i okresowo atakując je.
  • 1:34 - 1:37
    Czyngis-chan nie zamierzał
    podzielić losu poprzedniego chana,
  • 1:37 - 1:41
    który próbował zjednoczyć Mongołów.
  • 1:41 - 1:44
    A zmiany demograficzne mogą
    wynikać z marnych spisów ludności,
  • 1:44 - 1:49
    nie wspominając o tysiącach
    chłopów wcielonych do armii Chana".
  • 1:49 - 1:52
    "Możesz przytaczać statystyk, ile chcesz,
  • 1:52 - 1:58
    ale jego armie zmiotły
    z powierzchni ziemi całe miasta".
  • 1:58 - 2:01
    "Czyngis-chan wolał, gdy wrogowie
    poddawali się i oddawali mu hołd.
  • 2:01 - 2:05
    Wierzył też w lojalność i siłę dyplomacji.
  • 2:05 - 2:12
    Miasta, które buntowały się
    po kapitulacji, były masakrowane.
  • 2:12 - 2:17
    Czyngis-chan miał bardzo
    surowe podejście do sprawiedliwości.
  • 2:17 - 2:19
    "Istnieje wiele dowodów
    na okrucieństwo jego armii,
  • 2:19 - 2:21
    nie mające nic wspólnego
    ze sprawiedliwością:
  • 2:21 - 2:24
    wyrywanie nienarodzonych
    dzieci z łona matek,
  • 2:24 - 2:27
    używanie jeńców jako żywych tarczy
  • 2:27 - 2:30
    lub do wypełniania fosy,
    aby podtrzymać machiny oblężnicze,
  • 2:30 - 2:32
    branie w niewolę wszystkich
    kobiet z podbitych miast..."
  • 2:32 - 2:35
    "Dosyć! Co za barbarzyństwo!"
  • 2:35 - 2:39
    "Czy różni się to czymś
    od innych średniowiecznych armii?"
  • 2:39 - 2:42
    "To wcale nie usprawiedliwia
    Czyngis-chana i jego okrucieństw".
  • 2:42 - 2:45
    "Ale stawia go w szeregu
    wielu innych przywódców tamtych czasów,
  • 2:45 - 2:48
    zamiast robić z niego
    żądnego krwi barbarzyńcę.
  • 2:48 - 2:52
    Tak naprawdę, po zjednoczeniu
    plemion i zakazie porywania kobiet,
  • 2:52 - 2:55
    uzyskały one o wiele więcej praw.
  • 2:55 - 2:57
    Kontrolowały sprawy rodzinne,
  • 2:57 - 2:59
    posiadały prawo rozwodu
  • 2:59 - 3:01
    i były zaufanymi doradczyniami.
  • 3:01 - 3:04
    Temudżyn miał jedną żonę
    przez całe swoje życie,
  • 3:04 - 3:08
    wychowując jej prawdopodobnie
    nieślubne dziecko jako swoje".
  • 3:08 - 3:12
    "Mimo tego, spuścizna
    Czyngis-chana była katastrofalna:
  • 3:12 - 3:17
    około 40 milionów ofiar
    w Eurazji podczas podbojów,
  • 3:17 - 3:21
    co stanowiło 10% populacji.
  • 3:21 - 3:24
    Nie wliczając w to ofiar Czarnej Śmierci,
  • 3:24 - 3:28
    którą sprowadziła Złota Orda
    po oblężeniu Teodozji".
  • 3:28 - 3:30
    "Na pewno nie było to zamierzone".
  • 3:30 - 3:32
    "Właśnie, że kiedy spostrzegli
  • 3:32 - 3:33
    śmierć własnych żołnierzy,
  • 3:33 - 3:37
    wrzucali zakażone ciała
    do miasta za pomocą katapult".
  • 3:38 - 3:41
    "Źródła, do których się odwołujesz,
  • 3:41 - 3:44
    zostały spisane ponad
    sto lat po tych wydarzeniach.
  • 3:44 - 3:46
    Uważasz, że są wiarygodne?
  • 3:46 - 3:51
    Poza tym ci, co przeżyli, czerpali
    korzyści z imperium Czyngis-chana".
  • 3:51 - 3:52
    "Korzyści?"
  • 3:52 - 3:56
    "W Imperium mongolskim
    obowiązywała tolerancja religijna,
  • 3:56 - 4:01
    żołnierze byli dobrze traktowani
    i promowani za zasługi, a nie urodzenie,
  • 4:01 - 4:03
    ustanowiono ogromny system pocztowy
  • 4:03 - 4:06
    i wprowadzono jednolite prawo,
  • 4:06 - 4:08
    nie wspominając wkładu w rozwój kultury".
  • 4:08 - 4:12
    "Masz na myśli zniszczenie
    przez Hulagu-chana
  • 4:12 - 4:15
    Bagdadu, który był stolicą
    kulturalną tamtych czasów?
  • 4:15 - 4:19
    Spalone biblioteki, szpitale
    i pałace i zasypane kanały irygacyjne?"
  • 4:19 - 4:22
    "Bagdad to niefortunne wydarzenie,
  • 4:22 - 4:24
    ale jego kalif odmówił kapitulacji,
  • 4:24 - 4:26
    a Hulagu został później ukarany
  • 4:26 - 4:30
    przez Berke-chana
    za bezsensowne zniszczenia.
  • 4:30 - 4:33
    Celem Mongołów
    nie było niszczenie kultury.
  • 4:33 - 4:37
    Zazwyczaj oszczędzali
    lekarzy, uczonych i rzemieślników
  • 4:37 - 4:39
    i umieszczali ich w swoim państwie,
  • 4:39 - 4:42
    żeby przekazywali wiedzę".
  • 4:42 - 4:45
    "A co ze zniszczeniem Rusi Kijowskiej,
  • 4:45 - 4:48
    zostawiającym jej ludność w średniowieczu,
  • 4:48 - 4:51
    kiedy w Europie zachodniej
    szerzył się renesans?".
  • 4:51 - 4:54
    "W zachodniej Europie wcale
    nie panował pokój.
  • 4:54 - 4:56
    Stabilność władzy mongolskiej sprawiła,
  • 4:56 - 4:59
    że Jedwabny Szlak
    znowu zaczął prosperować,
  • 4:59 - 5:02
    pozwalając na wymianę towarów
    i kultury pomiędzy Wschodem a Zachodem,
  • 5:02 - 5:07
    a dzięki niemu Rosja i Chiny
    przestały ze sobą walczyć
  • 5:07 - 5:09
    i zaczęły współpracować.
  • 5:09 - 5:11
    Długo po upadku Imperium
  • 5:11 - 5:13
    potomkowie Czyngis-chana zajmowali
  • 5:13 - 5:17
    wysokie stanowiska
    wśród szlachty Eurazji".
  • 5:17 - 5:21
    "Nic dziwnego, że tyran
    inspirował przyszłych tyranów".
  • 5:21 - 5:24
    "Uważaj, jak go nazywasz.
    Możecie być spokrewnieni".
  • 5:24 - 5:26
    "Słucham?"
  • 5:26 - 5:30
    "Dzisiaj żyje 16 milionów
    potomków Czyngis-chana.
  • 5:30 - 5:32
    1 człowiek na 200".
  • 5:32 - 5:36
    Każdy wspaniały zdobywca
    to miliony podbitych.
  • 5:36 - 5:38
    Czyja spuścizna przetrwa?
  • 5:38 - 5:41
    Czy wpływ władców na historię i kulturę
  • 5:41 - 5:45
    może przeważyć nad śmiercią
    milionów, do której się przyczynili?
  • 5:45 - 5:51
    Oto pytania, które sobie zadajemy,
    kiedy wytaczamy sprawę historii.
Title:
Historia kontra Czyngis-chan - Alex Gendler
Description:

Pełna lekcja: http://ed.ted.com/lessons/history-vs-genghis-khan-alex-gendler

Był jednym z najbardziej przerażających dowódców militarnych w historii, prowadzącym nieustanny podbój Eurazji. Czy Czyngis-chan był tylko okrutnym barbarzyńcom czy władcą, który utorował drogę dla współczesnego świata? Alex Gendler stawia tę kontrowersyjną postać przed sądem w rozprawie Historia kontra Czyngis-chan.

Lekcja: Alex Gendler, animacja: Brett Underhill
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
06:07

Polish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.