Semizlik nima o'zi? - Mia Nakamulli

To'liq darsni ko'rish: http://ed.ted.com/lessons/what-is-obesity-mia-nacamulli

Semizlik tobora kuchayib borayotgan global epidemiyaga aylandi. U diabet, yurak kasalligi, insult, yuqori qon bosimi va saraton kabi kasalliklarning paydo bo'lish ehtimolini sezilarli darajada oshiradi. Ortiqcha vazn va semizlik bir-biridan nimasi bilan farq qiladi? Odam qanday qilib semiradi? Mia Nakamulli semizlik muammosini tadqiq etadi.

Mia Nakamulli ma'ruzasi, Kozmonot Animation Studio animatsiyasi.

Tanadagi yog’ning asosiy vazifasi
oziq-ovqat zaxiralarini saqlashdir.

Qadimgi davrlarda yuqori yog'
zaxiralari hisobiga og'ir sharoitlarga

bardosh bera oluvchi genotiplar
tabiiy tanlanish jarayonida omon qolgan.

Surunkali to'yib ovqatlanmaslik insoniyat
tarixida odatiy hol bo'lganligi sababli

asta-sekin tanada yog' yig'ishga
moyillik paydo bo'lgan.

Qachondan beri tanadagi yog' zaxirasi
muammoga aylandi?

XVIII asrga qadar semizlikning
salbiy oqibatlari haqida

tibbiy adabiyotlarda hech qanday
ma'lumot uchramaydi.

Keyinchalik, texnologiya taraqqiyoti
va sog'liqni saqlash chora-tadbirlari

tufayli oziq-ovqat sifati, miqdori va
uning xilma-xilligi yaxshilandi.

Sifatli oziq-ovqatning mo'l-ko'lligi
sog'lom aholining

iqtisodiy rivojlanishiga imkon berdi.

Ishlab chiqarish samaradorligi va
bu bilan birga bo'sh vaqt miqdori

hamda bel aylanasi o’lchami ham oshdi.

XIX asrning o'rtalariga kelib,
ortiqcha vazn yoki semizlik

sog'liq yomonlashganiga sabab
sifatida ko'rsatila boshlandi.

Bir asr o'tgach esa uning o'limga
olib kelishi mumkinligi aniqlandi.

Ortiqcha vazn va semizlik
o'rtasidagi farq nimada?

TVI – tana vazni indeksi orqali
bunga javob topish mumkin.

Masalan, agar kishi vazni 65 kg,

bo'yi 1,5 metr bo'lsa,

TVI taxminan 29 ni tashkil etadi.

Semizlik tanadagi ortiqcha
yog'larning mavjudligi bo'lib,

bu odamda TVI darajasi 30 dan
oshganda yuzaga keladi.

Ortiqcha vazn esa odatda
25-29,9 atrofida bo'ladi.

TVI sog'lom vaznni aniqlash uchun
foydali ko'rsatkich bo'lsa-da,

yog'ning haqiqiy foizini
faqat bel aylanasi

va mushak massasini

hisobga olgan holda aniqlash mumkin.

Masalan, sportchilarda
TVI darajasi doim yuqori bo'ladi.

Xo'sh, odam qanday qilib semiradi?

Semizlik ko'pincha energiya
nomutanosibligidan kelib chiqadi.

Agar kaloriyadan hosil bo'lgan
energiya miqdori

jismoniy faoliyatga sarflangan
energiya miqdoridan ko'p bo'lsa,

organizm ortiqcha kaloriyani
yog' shaklida saqlay boshlaydi.

Ko'p hollarda bu nomutanosiblik
turli shart-sharoit va

inson tanlovi natijasida yuzaga keladi.

Kattalar jismoniy mashg'ulotlarga
haftasiga kamida 2,5 soat,

bolalar esa kuniga bir soatdan
vaqt ajratishlari kerak.

Ammo dunyo bo'ylab har to'rt
kishidan bittasi va har o'nta boladan

sakkiztasi jismonan nofaol.

Kaloriyaga boy tayyor ovqatlar,
ular hajmining ko'payishi hamda keng

yoyilgan marketing
nofaol turmush tarzi

va ko’p ovqatlanishga olib keladi.

Resurslarning yetishmasligi,

sifatli va arzon oziq-ovqat tanqisligi

jamiyatning nochor qatlami uchun
yanada katta xavf tug'diradi.

Ammo bizning genetik tuzilishimiz
ham muhim rol o’ynaydi.

Oilalar va ajratilgan
egizaklar bilan olib borilgan

izlanishlar irsiyat va vazn ortishi
o'rtasidagi bog'liqlikni aniqladi.

So'nggi yillarda o'tkazilgan
tadqiqotlar ham semizlik va hazm

qilish tizimining bakterial tarkibidagi
farqlar o'rtasidagi aloqani aniqladi.

Muammo sabablaridan qat'iy nazar,
semizlik global epidemiyaga aylandi.

U diabet,

yurak kasalligi, insult,

yuqori qon bosimi

va saraton kabi kasalliklarning

paydo bo'lish ehtimolini

sezilarli darajada oshiradi.

U rivojlangan va rivojlanayotgan
mamlakatlarda jinsi, yoshi va ijtimoiy

kelib chiqishidan qat'i nazar,
barchaga ta'sir qilishi mumkin.

So'nggi 20 yil ichida dunyo bo'ylab
bolalarda semizlik darajasi 60 %ga oshdi,

shu bois bu o'tkir muammoni
e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi.

Kishi semirar ekan, uning
vazn yo'qotishi yanada qiyinlashadi.

Gormonal va metabolik o'zgarish sabab tana
ko’p ovqatlanishga qarshilik qilolmaydi.

Semiz odam vazn yo'qotgach,
vazni o'zgarmagan odam bilan

bir xil mashq bajarsa-da,

ozroq miqdorda kaloriya sarflaydi,

bu esa ortiqcha yog'dan
qutulishni qiyinlashtiradi.

Vazn ortishi signal yuborish

yo'llarini shikastlab, ma'lumot uzatishga
xalaqit beradi, miyaning iste'mol

qilingan oziq-ovqat miqdori va yog'
zaxirasini o'lchashi qiyinlashadi.

Inson uzoq vaqt davomida o'z

xatti-harakatlarini qat'iy o'zgartirsa,
semizlik bilan bog'liq

muammoni bartaraf etishi mumkinligi
haqida ayrim dalillar mavjud.

Turmush tarzining doimiy o'zgarishi

yoki bariatrik jarrohlik orqali
vazn yo'qotish

insulin faoliyatini yaxshilaydi
va yallig'lanishni kamaytiradi.

Bir paytlar omon qolish uchun bizga
ustunlik bergan narsa hozir o'zimizga

qarshi ishlamoqda. Dunyo aholisi
kamharakat bo'lib, vazni ortib borar ekan,

faol harakat va oziq-ovqatga xushyorlik
tana salomatligi uchun

zarur bo'lgan sog'lom vazn kalitidir.

Epidemiya turli xil ijtimoiy-iqtisodiy
sabablarga ko'ra

barcha dunyo mamlakatlarida
tarqalayotgan

ekan, semizlik muammosini
yolg'iz hal etib bo'lmaydi.

Sayyoramiz aholisi vaznini
yaxshilash uchun

dunyo bo'ylab zarur
chora-tadbirlarni kuchaytirish zarur.