Return to Video

Denizanaları dinozorlardan daha eski. Nasıl bu kadar uzun zaman hayatta kalabildiler? - David Gruber

  • 0:08 - 0:11
    Bazı denizanaları
    mavi balinadan bile daha büyük,
  • 0:11 - 0:15
    bazıları ise neredeyse
    bir kum tanesi kadar.
  • 0:15 - 0:19
    Bir türü Dünya'nın en ölümcül
    zehirlerinden birini salgılarken
  • 0:19 - 0:24
    bir diğeri tür biyoloji alanında
    çığır açacak keşiflerin sırrını saklıyor.
  • 0:24 - 0:28
    En az yarım milyar yıldır
    okyanusun sakinleri olan bu canlılar,
  • 0:28 - 0:32
    denizlerdeki değişikliklerden etkilenmeden
    çoğalmaya ve hayatta kalmaya devam ediyor.
  • 0:32 - 0:36
    Denizanaları yumuşak vücutlu
    deniz canlılarıdır.
  • 0:36 - 0:40
    Okyanusta serbest dolaşan
    hayvanlar anlamına gelen
  • 0:40 - 0:44
    ve çeşitlilik gösteren jelanitimsi
    zooplankton grubuna dâhiller.
  • 0:44 - 0:47
    1000'den fazla denizanası türü var
  • 0:47 - 0:51
    ve birçok farklı tür de sıklıkla
    denizanası ile karıştırılıyor.
  • 0:51 - 0:54
    Denizanalarının belirgin bir özelliği
    saydam şemsiyeye benzeyen
  • 0:54 - 0:58
    ve mezoglea denilen hassas
    ve yumuşak bir maddeden oluşan yapısı.
  • 0:58 - 1:01
    İki deri katmanı arasında
    bulunan mezoglean yapının
  • 1:01 - 1:07
    %95'inden fazlası su olmakla birlikte
    protein lifleri ile bir arada tutulur.
  • 1:07 - 1:12
    Bu yapıyı kasıp gevşeterek
    ileri doğru hareket edebilirler.
  • 1:12 - 1:15
    Beyinleri ya da omurgaları yok,
  • 1:15 - 1:17
    ancak şemsiye yapısının içindeki sinir ağı
  • 1:17 - 1:20
    gelişmemiş bir sinir sistemi oluştuyor,
  • 1:20 - 1:25
    bu sayede okyanustaki akıntıları ve
    diğer canlıların temasını hissedebilirler.
  • 1:25 - 1:29
    Denizanalarının standart
    bir sindirim sistemi de yok.
  • 1:29 - 1:34
    Bu jelatinimsi etoburlar şemsiyelerinin
    alt kısmındaki bir delik yoluyla
  • 1:34 - 1:38
    plankton ve diğer küçük
    deniz canlılarını yiyerek beslenirler.
  • 1:38 - 1:41
    Besinler hücrelerin iç katmanları
    tarafından sindirilirken
  • 1:41 - 1:45
    atıklar ağız yoluyla dışarı atılır.
  • 1:45 - 1:48
    Ancak denizanasının bu basit anatomisi
  • 1:48 - 1:52
    bazı çok dikkat çekici yeteneklere
    sahip olmasını engellemez.
  • 1:52 - 1:55
    Kutu denizanasının
    bir türünün 24 gözü var.
  • 1:55 - 2:03
    Sinir sistemiyle renkleri görebildikleri
    ve görüntü oluşturabildikleri düşünülüyor.
  • 2:03 - 2:06
    Gözlerinden dördü yukarı doğru
    kıvrılmış konumda olur.
  • 2:06 - 2:10
    Bu da denizanasının
    su yüzeyinden yukarıyı gözetleyerek
  • 2:10 - 2:15
    beslendiği alan olan tropik bitkilerin
    gölgelerini aramasını sağlar.
  • 2:15 - 2:17
    Aslında bu, çevresini
    360 derece açıyla görebilen
  • 2:17 - 2:22
    tek yaratık olabilir.
  • 2:22 - 2:26
    Denizanasının zehri avını yakalamasına
    ve kendini savunmasına yardımcı olur,
  • 2:26 - 2:29
    bu onun en bilinen en kötü özelliği.
  • 2:29 - 2:30
    Denizanasının epidermisinde
  • 2:30 - 2:36
    nematosist denilen hücreler
    zehirli zıpkınlar gibi kıvrılmıştır.
  • 2:36 - 2:41
    Temasla tetiklendikleri zaman
    tahrip edici bir güçle vururlar.
  • 2:41 - 2:47
    Mike Tyson'ın en güçlü yumruğundan
    550 kat daha fazla baskı uygulayarak
  • 2:47 - 2:50
    kurbanına zehir enjekte eder.
  • 2:50 - 2:53
    Bazı denizanası sokmaları
    sadece hafifçe kaşındırırken
  • 2:53 - 2:56
    bazıları cilde ciddi zararlar verir.
  • 2:56 - 3:01
    Kutu denizanasının zehri bir insanı
    5 dakikadan kısa bir sürede öldürebilir,
  • 3:01 - 3:07
    bu da onları dünyadaki
    en zehirli hayvanlardan biri yapar.
  • 3:07 - 3:10
    Bazı denizanalarının ise
    daha az ölümcül süper güçleri var.
  • 3:10 - 3:13
    Bir denizanası türü tedirgin
    olduğunda yeşil renkte parlar,
  • 3:13 - 3:16
    bunu, kısaca GFP olarak bilinen
  • 3:16 - 3:19
    yeşil floresan protein adlı bir
    biyo floresan bileşen sayesinde yapar.
  • 3:19 - 3:22
    Bilim insanları GFP genini ayrıştırdılar
  • 3:22 - 3:27
    ve onu başka hücrelerin DNA'sına
    nasıl yerleştireceklerini çözdüler.
  • 3:27 - 3:30
    Bu biyokimyasal bir
    uyarı ışığı gibi işlev göstererek
  • 3:30 - 3:32
    genetik modifikasyonları işaret eder
  • 3:32 - 3:37
    ya da kritik moleküllerin
    yolunu açığa çıkarır.
  • 3:37 - 3:42
    Bilim insanları GFP'nin parlamasını
    kanser hücrelerinin çoğalmasını izlemek,
  • 3:42 - 3:44
    Alzheimer hastalığının
    gelişimini takip etmek
  • 3:44 - 3:49
    ve sayısız birçok biyolojik süreci
    aydınlatmak için kullandılar.
  • 3:49 - 3:51
    GFP'den teknikler ve araçlar geliştirmek
  • 3:51 - 3:55
    2008'de üç bilim insanına
    Nobel Ödülü kazandırdı,
  • 3:55 - 3:59
    2014'te de üç bilim insanına daha.
  • 3:59 - 4:04
    Ancak Dünya'nın en başarılı
    organizması denizanasıdır.
  • 4:04 - 4:07
    Çok eski fosiller denizanalarının
    en az 550 milyon yıldır
  • 4:07 - 4:10
    denizlerde yaşadığını gösteriyor
  • 4:10 - 4:13
    ve belki 700 milyon yıl kadar
    geriye de gidiyor olabilirler.
  • 4:13 - 4:18
    Bu diğer çok organlı hayvanlardan
    çok daha uzun bir süre.
  • 4:18 - 4:20
    Diğer deniz canlıları hayatta kalmak
    için mücadele ederken
  • 4:20 - 4:23
    gittikçe daha sıcak ve daha asidik olan
    okyanus koşullarında
  • 4:23 - 4:25
    denizanaları gelişmekte
  • 4:25 - 4:29
    ve muhtemelen sayıları da artmaktadır.
  • 4:29 - 4:36
    Bazıları bir gecede
    45.000 yumurta bile bırakabilir.
  • 4:36 - 4:38
    Ayrıca bazı denizanalarının
    hayatta kalma yöntemi
  • 4:38 - 4:41
    size bilim kurgu gibi gelebilir.
  • 4:41 - 4:44
    Ölümsüz denizanası hasta olduğunda,
    yaşlandığında ya da stres altındayken
  • 4:44 - 4:48
    mücadele veren hücreleri
    kimlik değiştirebilir.
  • 4:48 - 4:51
    Minik şemsiyeye benzeyen yapı
    ve tentaküller bozularak
  • 4:51 - 4:53
    olgunlaşmamış poliplere dönüşürler,
  • 4:53 - 4:57
    bu da ebeveynin yepyeni
    klonlarını ortaya çıkarır.
  • 4:57 - 5:01
    Bildiğimiz kadarıyla ölümle yüzleştiğinde
  • 5:01 - 5:04
    kaçacak bir delik bulabilen
    tek hayvanlar bu denizanaları.
  • 5:04 - 5:08
    %95'i sudan oluşan
    ve dinozorlardan bile eski bir tür için
  • 5:08 - 5:10
    oldukça gelişmiş ve karmaşık canlılar.
Title:
Denizanaları dinozorlardan daha eski. Nasıl bu kadar uzun zaman hayatta kalabildiler? - David Gruber
Description:

Bazıları mavi balinadan daha büyük. Bazıları hemen hemen bir kum tanesi kadar. Bir türü dünyadaki en öldürücü zehirlerden birini salıverirken bir diğer tür biyoloji alanında çığır açan buluşların arkasındaki sırra sahip. En az yarım milyar yıldır okyanusun sakinleri olan bu canlılar her şeye rağmen gelişerek yaşamaya ve çoğalmaya devam ediyor. David Gruber denizanalarının gizli güçlerini inceliyor.

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/jellyfish-predate-dinosaurs-how-have-they-survived-so-long-david-gruber

Ders: David Gruber
Animasyon: Silvia Prietov.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:26

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.