Return to Video

Чаму "х" - невядомае?

  • 0:00 - 0:04
    Я ведаю адказ на пытанне, якое шмат каго хвалюе.
  • 0:04 - 0:05
    Пытанне такое:
  • 0:05 - 0:08
    чаму літара Х
  • 0:08 - 0:10
    гэта нешта невядомае?
  • 0:10 - 0:13
    Спачатку я вывучаў гэта на ўроках матэматыкі,
  • 0:13 - 0:14
    а цяпер я бачу гэта паўсюль у культуры -
  • 0:14 - 0:17
    Прыз X (The X prize), X-файлы (the X-Files),
  • 0:17 - 0:21
    Праект Х (Project X), TEDx.
  • 0:21 - 0:23
    Адкуль гэта ўсё?
  • 0:23 - 0:24
    Каля шасці гадоў таму
  • 0:24 - 0:27
    я вырашыў вывучыць арабскую,
  • 0:27 - 0:31
    якая аказалася звышлагічнай мовай.
  • 0:31 - 0:33
    Напісаць слова ці фразу,
  • 0:33 - 0:35
    альбо сказ на арабскай
  • 0:35 - 0:37
    гэта як пабудаваць раўнанне,
  • 0:37 - 0:40
    таму што кожная частка вельмі выразная
  • 0:40 - 0:42
    і нясе шмат інфармацыі.
  • 0:42 - 0:44
    Гэта адна з прычын
  • 0:44 - 0:45
    чаму шмат з таго, што мы лічым
  • 0:45 - 0:49
    заходняй навукай, матэматыкай і інжынерыяй
  • 0:49 - 0:52
    было насамрэч вынайдзена ў першых пяці стагоддзях нашай эры
  • 0:52 - 0:56
    персамі, арабамі і туркамі.
  • 0:56 - 0:58
    Сярод вынаходніцтваў невялікая сістэма,
  • 0:58 - 1:00
    якую яны назвалі аль-джэбр.
  • 1:00 - 1:03
    Груба аль-джэбр перакладаецца як
  • 1:03 - 1:07
    "сістэма аб'яднання несумеверных частак."
  • 1:07 - 1:11
    Цяпер аль-джэбр вядома як алгебра.
  • 1:11 - 1:13
    Адзін прыклад з многіх.
  • 1:13 - 1:17
    Арабскія тэксты, якія змяшчалі мудрасць матэматыкі
  • 1:17 - 1:19
    нарэшце трапілі ў Еўропу -
  • 1:19 - 1:20
    дакладней у Іспанію -
  • 1:20 - 1:22
    каля 11-12 стагоддзяў.
  • 1:22 - 1:23
    І калі яны з'явіліся,
  • 1:23 - 1:25
    быў агромністы попыт
  • 1:25 - 1:27
    на пераклад гэтых тэкстаў
  • 1:27 - 1:29
    на еўрапейскія мовы.
  • 1:29 - 1:31
    Але былі і праблемы.
  • 1:31 - 1:32
    Адна з іх,
  • 1:32 - 1:35
    што некаторыя арабскія гукі
  • 1:35 - 1:38
    немагчыма было вымавіць еўрапейцамі
  • 1:38 - 1:40
    без шматлікіх гадоў практыкі.
  • 1:40 - 1:42
    Паверце мне.
  • 1:42 - 1:44
    Больш таго, тыя гукі
  • 1:44 - 1:46
    немагчыма было пазначыць
  • 1:46 - 1:50
    літарамі, што былі ў еўрапейскіх мовах.
  • 1:50 - 1:52
    Вось адзін з такіх гукаў.
  • 1:52 - 1:54
    Гэта літара Шын,
  • 1:54 - 1:57
    і яна вымаўляецца як "ш"
  • 1:57 - 2:00
    Гэта першая літара
  • 2:00 - 2:02
    слова шалан,
  • 2:02 - 2:04
    якое азначае "штосьці"
  • 2:04 - 2:06
    як і ў нашай мове слова "штосьці" -
  • 2:06 - 2:09
    азначае невядомае, невызначанае.
  • 2:09 - 2:10
    У арабскай
  • 2:10 - 2:11
    мы можам зрабіць яго больш пэўным,
  • 2:11 - 2:14
    дадаўшы азначаны артыкул "аль".
  • 2:14 - 2:16
    І атрымаем аль-шалан -
  • 2:16 - 2:18
    штосьці невядомае.
  • 2:18 - 2:21
    І гэтае слова распаўсюдзілася ў ранняй матэматыцы,
  • 2:21 - 2:28
    напрыклад, для вываду доказаў у 10-м стагоддзі.
  • 2:28 - 2:31
    Была праблема ў іспанскіх вучоных сярэднявечча,
  • 2:31 - 2:33
    якія перакладалі гэтыя працы.
  • 2:33 - 2:38
    Літары шын і слова шалан
  • 2:38 - 2:40
    нельга было проста перанесці ў іспанскую,
  • 2:40 - 2:42
    таму што іспанская не мае літары ش,
  • 2:42 - 2:44
    якая гучыць як "ш".
  • 2:44 - 2:45
    Параіўшыся,
  • 2:45 - 2:47
    яны стварылі правіла,
  • 2:47 - 2:51
    згодна якому яны пазычылі гук "ск"
  • 2:51 - 2:53
    з старажытнай грэчаскай мовы
  • 2:53 - 2:56
    ў форме літары "Кай".
  • 2:56 - 2:58
    Пазней, калі гэтыя працы перакладаліся
  • 2:58 - 3:01
    на агульнаеўрапейскую мову,
  • 3:01 - 3:03
    якой тады была лацінская,
  • 3:03 - 3:05
    перакладчыкі змянілі грэчаскую літару χ (Кай)
  • 3:05 - 3:07
    на лацінскую Х.
  • 3:07 - 3:08
    І пасля таго,
  • 3:08 - 3:11
    як праца з'явілася на лацінскай мове,
  • 3:11 - 3:14
    гэта сфармавала падмурак для ўсіх кніг па матэматыцы
  • 3:14 - 3:17
    на працягу 600 гадоў.
  • 3:17 - 3:19
    І цяпер мы ведаем адказ на нашае пытанне.
  • 3:19 - 3:21
    Чаму Х гэта штосьці невядомае?
  • 3:21 - 3:23
    Х - невядомае,
  • 3:23 - 3:27
    таму што мы не можам сказаць "ш" у іспанскай.
  • 3:27 - 3:29
    (Смех)
  • 3:29 - 3:32
    І гэтым я хацеў падзяліцца.
  • 3:32 - 3:35
    (Апладысменты)
Title:
Чаму "х" - невядомае?
Speaker:
Тэры Мур
Description:

Чаму "х" - гэта сімвал невядомага? Тэры Мур адказвае на гэта пытанне коратка і з гумарам, але адказ даволі неспадзяваны.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
03:57
Hanna Baradzina edited Belarusian subtitles for Why is 'x' the unknown?
Hanna Baradzina edited Belarusian subtitles for Why is 'x' the unknown?
Hanna Baradzina edited Belarusian subtitles for Why is 'x' the unknown?
Hanna Baradzina approved Belarusian subtitles for Why is 'x' the unknown?
Yauhen Klimovich edited Belarusian subtitles for Why is 'x' the unknown?
Yauhen Klimovich edited Belarusian subtitles for Why is 'x' the unknown?
Yauhen Klimovich accepted Belarusian subtitles for Why is 'x' the unknown?
Ihar Kudrautsau edited Belarusian subtitles for Why is 'x' the unknown?
Show all

Belarusian subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.