Geweld op grote schaal los je lokaal op

Severine Autesserre doet onderzoek naar de Democratische Republiek Congo, waar het bloederigste conflict sinds de Tweede Wereldoorlog heerst. Het wordt ook wel de 'grootste aanhoudende humanitaire crisis in de wereld' genoemd. Het probleem lijkt hopeloos en onoplosbaar groot. Maar uit tientallen jaren luisteren en helpen, trekt zij de les: de conflicten zijn vaak lokaal. Leiders en hulporganisaties zouden geen oplossingen moeten zoeken op nationaal niveau, maar kunnen beter lokale problemen oplossen, voordat deze in strijd uitmonden.

Ik wil het hebben
over een vergeten conflict.

Een conflict dat
zelden de media haalt.

Het vindt plaats in
de Democratische Republiek Congo.

Mensen die niet in Afrika wonen, weten
meestal weinig over de oorlog in Congo,

dus geef ik wat feiten.

Het conflict in Congo is het bloederigste
conflict sinds de Tweede Wereldoorlog.

Er zijn al bijna
vier miljoen doden gevallen.

Een groot deel van Centraal Afrika
is hierdoor al 18 jaar lang ontwricht.

Het is de grootste en langstdurende
humanitaire crisis ter wereld.

Daarom ben ik in 2001
voor het eerst naar Congo gegaan.

Als jonge welzijnswerkster maakte ik
contact met een vrouw van mijn leeftijd.

Ze heette Isabelle.

Haar dorp was overvallen
door lokale milities.

Ze hadden veel mannen vermoord
en veel vrouwen verkracht.

Ze hadden alles meegenomen.

En ze wilden Isabelle ook meenemen,
maar haar man sprong ertussen.

Hij zei: "Neem alsjeblieft
niet Isabelle, maar mij."

Hij is in het bos verdwenen met de militie
en Isabelle heeft hem nooit meer gezien.

Door verhalen zoals dat
van Isabelle en haar man

heb ik mijn carrière gewijd
aan het bestuderen van deze oorlog

waar we zo weinig van weten.

Maar één verhaal over Congo
kennen jullie misschien wel.

Een verhaal over
mineralen en verkrachting.

Beleidsmakers en de media geven meestal
maar één reden voor het geweld --

de illegale exploitatie en handel
in natuurlijke grondstoffen --

en één gevolg --

sexueel geweld tegen vrouwen
en meisjes als oorlogswapen.

Dat zijn natuurlijk belangrijke
en tragische onderwerpen.

Maar vandaag wil ik jullie
een ander verhaal vertellen.

Een verhaal dat de nadruk legt
op de kern van het probleem.

Het geweld is grotendeels een gevolg
van lokale conflicten die uitwaaieren

en waar internationale vredesoperaties
geen vat op kunnen krijgen.

Congo staat namelijk niet alleen bekend

door de grootste, aanhoudende
humanitaire crisis ter wereld,

maar ook om de grootste, internationale
vredesoperaties ter wereld.

De grootste en duurste vredesoperatie
van de Verenigde Naties

vindt plaats in Congo.

Ook de eerste vredesoperatie onder
Europees gezag vond hier plaats.

En de eerste strafzaken
van het Internationale Strafhof

betroffen krijgsheren uit Congo.

Toen Congo in 2006 voor het eerst
democratische verkiezingen organiseerde,

dachten veel waarnemers dat er een einde
aan het geweld in de regio was gekomen.

De internationale gemeenschap
sprak vol lof over deze verkiezingen

als een succesvol voorbeeld
van internationale interventie

in een mislukte staat.

Maar in de oostelijke provincies
is er nog steeds sprake van

grote volksverhuizingen en

verschrikkelijke misdaden
tegen de menselijkheid.

Kort voor mijn terugkeer afgelopen zomer

heeft er een verschrikkelijk bloedbad
plaatsgevonden in Zuid-Kivu.

33 mensen werden vermoord.

Het waren voornamelijk vrouwen en kinderen
die vaak met hakmessen zijn doodgeslagen.

In de afgelopen acht jaar zijn
gevechten in de oostelijke provincies

regelmatig geëscaleerd tot burger- en
internationale oorlogen.

Elke keer als we dus denken
dat we vrede krijgen,

laait het conflict weer op.

Waarom toch?

Waarom hebben de enorme
internationale inspanningen

nog niet tot blijvende vrede
en veiligheid in Congo geleid?

Ik zie daar twee redenen voor.

De eerste hoofdreden voor het aanhoudende
geweld in Congo is in feite lokaal --

en met lokaal bedoel ik op het niveau
van het individu, het gezin,

familie, clan, gemeente, district,
of soms een etnische groep.

Neem bijvoorbeeld het verhaal
van Isabelle, dat ik jullie heb verteld.

Haar dorp werd
door een militie aangevallen,

omdat die het land wilden afnemen

waar de dorpelingen van afhankelijk
waren voor hun levensbehoeften.

De tweede hoofdreden is dat
internationale vredesoperaties

lokale conflicten niet hebben opgelost

doordat er een overheersende cultuur
voor het bouwen van vrede is ontstaan.

Wat ik daar mee wil zeggen is dat

Westerse en Afrikaanse diplomaten,

vredestichters van de Verenigde Naties,

donorlanden en -organisaties

en personeel van de meeste
niet-gouvermentele organisaties

die samenwerken aan
de oplossing van een conflict,

allemaal op dezelfde, specifieke manier
tegen de wereld aankijken.

Ik was daar zelf een van
en deelde deze cultuur,

dus ik weet hoe sterk die is.

Over de hele wereld en
in verschillende conflictgebieden

schept deze gezamenlijke cultuur
een begrip bij bemiddelaars

dat de oorzaken van geweld

voornamelijk in nationale en
internationale context zijn te vinden.

We denken dat vrede bereikt wordt
door met interventie van bovenaf

nationale en internationale
problemen te verhelpen.

We kijken naar de rol die
buitenstaanders spelen

bij nationale en
internationale vredesprocessen.

Nog belangrijker is dat
door deze gezamenlijke cultuur

internationale vredestichters spanningen
kunnen negeren op microniveau

die vaak gevolgen hebben
voor akkoorden op macroniveau.

Als we Congo als voorbeeld nemen

dan zien we dat door hun
onderlinge contacten en training

VN-medewerkers, donors, diplomaten

en stafleden van de meeste ngo's

aanhoudend geweld als een probleem
van bovenaf beschouwen.

Zij denken dat het geweld
een gevolg is van de spanningen

tussen president Kabila
en diverse binnenlandse tegenstanders,

en van onderlinge spanningen
tussen Congo, Rwanda en Oeganda.

Bovendien beschouwen deze internationale
vredestichters lokale conflicten

als het logische resultaat van de
nationale en internationale spanningen,

het gebrek aan autoriteit van de staat,

en de zogenaamde 'inherente neiging
tot geweld' van de Congolese bevolking.

Door deze dominante cultuur
wordt interventie

op nationaal en internationaal niveau

gezien als de enige
logische en gerechtvaardigde taak

voor de Verenigde Naties en diplomaten.

Het organiseren van algemene verkiezingen,
wat nu een soort wondermiddel is,

is dan de voornaamste
manier tot herstel,

waarbij andere, effectievere manieren
buiten beschouwing blijven.

Dat gebeurt niet alleen in Congo,
maar ook in veel andere conflictgebieden.

Laten we eens dieper graven in andere
voorname oorzaken voor geweld.

Het aanhoudende geweld in Congo

is niet alleen nationaal
of internationaal gemotiveerd,

maar ook door oude agenda's van onderaf,

die komen van dorpelingen,
traditionele dorpshoofden,

hoofdmannen of etnische leiders.

Veel conflicten hebben een politieke,
sociale of economische oorzaak

die onmiskenbaar lokaal is.

Er is bijvoorbeeld veel rivaliteit
op dorps- of districtniveau

over wie het hoofd van het dorp
of van het gebied wordt

volgens de traditioneel geldende wetten,

en wie zeggenschap krijgt
over de verdeling van land

en de exploitatie van de lokale mijnen.

De rivaliteit leidt vaak
tot lokaal geweld,

in een bepaald dorp of gebied,

wat dan weer uitmondt
in grotere gevechtshandelingen

door een hele provincie
en soms zelfs tot in aangrenzende landen.

Kijk bijvoorbeeld naar het conflict
tussen Congolezen van Rwandese afkomst

en de zogenaamde inheemsen in Kivus.

Dat conflict begon in de jaren 30,
onder Belgisch bestuur,

toen de beide bevolkingsgroepen
wedijverden over land en bestuur.

Nadat Congo in 1960 onafhankelijk werd,
escaleerden de problemen

omdat beide kampen zich aansloten
bij de nationale politiek,

maar tegelijkertijd hun eigen agenda
probeerden te promoten.

In 1994, ten tijde van
de genocide in Rwanda

sloten deze lokale partijen zich aan bij
gewapende Congolese en Rwandese groepen,

maar nog steeds om hun eigen
agenda in Kivus te promoten.

Sindsdien houden deze lokale conflicten
over land en macht het geweld in stand

en vormen regelmatig een bedreiging voor
nationale en internationale verdragen.

Het is dus logisch dat we ons afvragen
waarom internationale vredestichters

in deze situatie geen lokale programma's
voor rust en vrede ontwikkelen.

Het antwoord is
dat internationale bemiddelaars

het oplossen van kleine, lokale geschillen

als een onbelangrijke en onbekende taak
zien waarvoor ze geen mandaat hebben.

Alleen al het idee om lokale geschillen
onder de loep te nemen,

druist in tegen de heersende cultuur

en is een bedreiging voor de belangrijkste
doelstellingen van de organisaties.

De identiteit van
de Verenigde Naties bijvoorbeeld,

als een diplomatieke organisatie
op macroniveau

zou compleet op zijn kop gezet worden
als de focus lokaal gericht zou worden.

Als gevolg hebben de interne kritiek
tegen de heersende werkwijze

noch de externe schokeffecten

de internationale participanten
ervan overtuigd

dat zij hun kijk op geweld
en interventie moeten herzien.

Er zijn tot nu toe dan ook
maar weinig uitzonderingen geweest.

Weinig uitzonderingen
doorbreken het patroon.

Om de boel samen te vatten:
het verhaal dat ik jullie net vertelde

gaat over hoe

een dominante cultuur van vredesmissies

de kijk van bemiddelaars vormt
op de oorzaken van geweld,

hoe vrede tot stand komt,

en wat het doel van bemiddeling is.

Door deze zienswijze kunnen
internationale vredestichters

problemen op microniveau negeren

die eigenlijk zo belangrijk zijn
voor een houdbare vrede.

Het negeren van de lokale conflicten

leidt tot gebrekkige vredesprocessen
op de korte termijn,

en mogelijk tot het hervatten van de
oorlogshandelingen op de lange termijn.

Het is fascinerend om te zien
dat deze analyse

ons een beter inzicht verschaft over
talloze voorbeelden van aanhoudend geweld

en falende internationale inmenging
in Afrika en elders op de wereld.

Lokale conflicten voeden het geweld
in de meeste oorlogsgebieden,

of gebieden waar oorlog is geweest,

van Afghanistan tot Soedan tot Oost-Timor.

In de zeldzame gevallen waar er sprake was
van uitgebreide vredesinitiatieven

die van onderaf omhoog werkten,

heeft dit geleid tot een succesvolle
en houdbare vrede.

Een van de beste voorbeelden hiervan
is het contrast tussen de relatieve rust

in Somaliland, dat heeft geprofiteerd
van vredesinitiatieven aan de basis,

met het overheersende geweld
in de rest van Somalië,

waar de vredestichting voornamelijk
op nationaal niveau plaats vond.

Er zijn nog een aantal
andere voorbeelden

waar oplossingen op lokaal niveau,
dicht bij de bevolking,

van doorslaggevend belang is geweest.

Als we internationaal vredeswerk
dus succesvol willen laten zijn,

dan moeten we niet alleen
van bovenaf werken,

maar conflicten aan de basis oplossen.

Niet dat nationale en internationale
spanningen onbelangrijk zijn.

Integendeel.

Of dat vredestichting op nationaal
of internationaal niveau niet nodig is.

Want dat is het wel.

Het is meer dat je vrede moet stichten
op zowel micro- als macroniveau

om tot een blijvende vrede te komen.

Lokale niet-gouvernementele organisaties,

lokale autoriteiten en
lokale vertegenwoordigers

spelen de belangrijkste rollen
in dit proces van onderaf.

Dit gaat natuurlijk niet
zonder slag of stoot.

Bemiddelaars op lokaal niveau
hebben vaak niet het geld,

de logistieke middelen of
de technische mogelijkheden

om doeltreffende, lokale
vredesprocessen door te voeren.

Internationale bemiddelaars
moeten dus meer geld en ondersteuning

geven aan lokale benaderingen
voor het oplossingen van conflicten.

Wat moet er nu in Congo gebeuren?

Na meer dan 20 jaar geweld
en miljoenen doden,

is wel duidelijk geworden
dat we onze aanpak moeten wijzigen.

Op basis van mijn onderzoek daar,

ben ik van mening dat
internationale en Congolese bemiddelaars

meer aandacht moeten besteden aan
de oplossing van geschillen over land

en het herstel van
betrekkingen tussen gemeenschappen.

In de provincie Kivus bijvoorbeeld,

heeft het Life and Peace Institute
samen met zijn Congolese partners

forums opgezet tussen
de verschillende gemeenschappen

om details over lokale geschillen
over land te bespreken.

Uit deze forums zijn oplossingen
voortgekomen om het geweld te beheersen.

Dat is precies het soort programma
waar behoefte aan is

in heel oostelijk Congo.

Met zulke programma's worden mensen
als Isabelle en haar man geholpen.

Dit zijn geen tovermiddelen,

maar omdat ze rekening houden
met diepgewortelde oorzaken van geweld,

bieden ze hoop op ware oplossingen.

Dank jullie wel.

(Applaus)