Η λύση για την μαζική βία βρίσκεται στους ντόπιους

Η Σεβερίν Οτεσέρ μελετά την Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, που βρίσκεται εν μέσω της πλέον φονικής διαμάχης από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, γνωστή ως «η μεγαλύτερη συνεχιζόμενη ανθρωπιστική κρίση στον κόσμο». Η διαμάχη έχει πάρει απίστευτες διαστάσεις, χωρίς ελπίδα για λύση. Το συμπέρασμά της, μετά από παρατήρηση και ανάμειξη δεκαετιών, είναι: Οι διαμάχες συνήθως ξεκινάνε από τοπικό επίπεδο. Αντί, λοιπόν, να επικεντρώνονται σε λύσεις εθνικής κλίμακας, οι ηγέτες και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις ίσως είναι καλύτερα να επιλύουν τις τοπικές συγκρούσεις, προλαμβάνοντας την κλιμάκωσή τους.

Θα μιλήσω για μια ξεχασμένη διαμάχη.

Μια διαμάχη που σπάνια
φτάνει στα πρωτοσέλιδα.

Συμβαίνει σε αυτή τη χώρα,
στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.

Οι περισσότεροι που ζουν εκτός Αφρικής
δεν ξέρουν πολλά για αυτόν τον πόλεμο,

γι' αυτό θα σας δώσω
μερικά βασικά στοιχεία.

Είναι η διαμάχη με τα περισσότερα θύματα
από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Έχει οδηγήσει σε σχεδόν
τέσσερα εκατομμύρια θανάτους.

Εδώ και 18 χρόνια, αποσταθεροποιεί
την περιοχή της Κεντρικής Αφρικής.

Είναι η μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση
σε εξέλιξη παγκοσμίως.

Γι' αυτόν τον λόγο πήγα
πρώτη φορά στο Κονγκό το 2001.

Ήμουν νέα, μέλος μιας ανθρωπιστικής
οργάνωσης, και γνώρισα μια συνομήλική μου.

Τη λέγανε Ιζαμπέλ.

Ντόπιοι πολιτοφύλακες είχαν επιτεθεί
στο χωριό της Ιζαμπέλ.

Σκότωσαν πολλούς άντρες,
βίασαν πολλές γυναίκες.

Λεηλάτησαν τα πάντα.

Θέλησαν να πάρουν και την Ιζαμπέλ,

αλλά ο άντρας της παρενέβη,

λέγοντας: «Μη, σας παρακαλώ,
μην πάρετε την Ιζαμπέλ.

Πάρτε εμένα στη θέση της».

Έτσι, οι πολιτοφύλακες
τον πήραν στο δάσος,

και η Ιζαμπέλ δεν τον ξαναείδε ποτέ.

Άνθρωποι σαν την Ιζαμπέλ
και τον άντρα της

με έκαναν να αφιερώσω
την καριέρα μου στη μελέτη

αυτού του άγνωστου πολέμου.

Υπάρχει μια ιστορία, ωστόσο,
που μπορεί να ξέρετε για το Κονγκό.

Μια ιστορία για ορυκτά και βιασμούς.

Οι πολιτικές δηλώσεις
και οι αναφορές των Μ.Μ.Ε.

συνήθως επικεντρώνονται
στην κύρια αιτία βίας στο Κονγκό,

που είναι η παράνομη εκμετάλλευση
και διακίνηση των φυσικών πόρων,

και, κατά συνέπεια,
η σεξουαλική κακοποίηση

γυναικών και κοριτσιών,
σαν μέσο πολέμου.

Όχι ότι αυτά τα δύο θέματα
δεν είναι ουσιαστικά και τραγικά. Είναι.

Όμως, σήμερα θέλω να σας πω
μια διαφορετική ιστορία.

Μια ιστορία που επικεντρώνεται
στη βασική αιτία

της συνεχιζόμενης διαμάχης.

Η βία στο Κονγκό, σε μεγάλο βαθμό,
ξεκινάει από τοπικές διαμάχες της βάσης

που οι διεθνείς ειρηνευτικές απόπειρες
δεν καταφέρνουν να διευθετήσουν.

Η ιστορία ξεκινάει με το γεγονός
πως το Κονγκό είναι γνωστό,

όχι μόνο για τη χειρότερη παγκόσμια
ανθρωπιστική κρίση σε εξέλιξη,

αλλά και γιατί είναι η βάση
μιας από τις μεγαλύτερες

διεθνείς ειρηνευτικές
αποστολές στον κόσμο.

Το Κονγκό φιλοξενεί τη μεγαλύτερη

και πιο δαπανηρή ειρηνευτική αποστολή
των Ηνωμένων Εθνών παγκοσμίως.

Επιπλέον, ήταν το πεδίο δράσης
της πρώτης ειρηνευτικής αποστολής

υπό ευρωπαϊκή ηγεσία,
ενώ, σαν πρώτη του υπόθεση,

το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο επέλεξε
να διώξει Κογκολέζους πολέμαρχους.

Το 2006, όταν έγιναν οι πρώτες ελεύθερες
εθνικές εκλογές στην ιστορία του,

πολλοί παρατηρητές πίστεψαν
πως το τέλος της βίας είχε φτάσει.

Η διεθνής κοινότητα επαίνεσε
την επιτυχή διοργάνωση των εκλογών,

σαν ένα παράδειγμα
επιτυχούς διεθνούς μεσολάβησης

σε ένα διαλυμένο κράτος.

Όμως, οι ανατολικές επαρχίες

συνέχιζαν να αντιμετωπίζουν
μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών

και φρικιαστικές παραβιάσεις
των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Λίγο αφότου είχα επιστρέψει εκεί
πέρσι το καλοκαίρι,

έγινε μια τρομακτική σφαγή
στην επαρχία του Νότιου Κίβου.

Τριάντα τρεις άνθρωποι σκοτώθηκαν.

Ήταν κυρίως γυναίκες και παιδιά,

με τους περισσότερους
να έχουν κατακρεουργηθεί.

Τα τελευταία οχτώ χρόνια,

η διαμάχη στις ανατολικές επαρχίες

αναζωπυρώνει τακτικά
την εμφύλια και τη διεθνή σύρραξη.

Βασικά, κάθε φορά που νιώθουμε
ότι είμαστε ένα βήμα από την ειρήνη,

η διαμάχη κλιμακώνεται πάλι.

Γιατί;

Γιατί οι μαζικές διεθνείς προσπάθειες

έχουν αποτύχει στη διατήρηση
της ειρήνης και της ασφάλειας στο Κονγκό;

Η απάντησή μου στο ερώτημα αυτό στρέφεται
γύρω από δύο βασικές παρατηρήσεις.

Πρώτον, ένας από τους βασικούς λόγους
της συνεχιζόμενης βίας στο Κονγκό

είναι ουσιαστικά η βία σε τοπική κλίμακα.

Κι όταν λέω τοπική,

το εννοώ σε επίπεδο ατόμου, οικογένειας,

φατρίας, δήμου, κοινότητας, περιφέρειας,

ακόμα και φυλετικής ομάδας.

Για παράδειγμα, θυμηθείτε την ιστορία
που σας είπα για την Ιζαμπέλ.

Ο λόγος, λοιπόν, που οι πολιτοφύλακες
επιτέθηκαν στο χωριό της Ιζαμπέλ

ήταν γιατί ήθελαν τη γη

που οι αγρότες είχαν ανάγκη
να καλλιεργήσουν και να επιβιώσουν.

Η δεύτερη βασική παρατήρηση είναι
ότι οι διεθνείς ειρηνευτικές απόπειρες

απέτυχαν να βοηθήσουν στη διευθέτηση
των τοπικών συγκρούσεων

λόγω της υπάρχουσας ειρηνευτικής
νοοτροπίας που επικρατεί.

Αυτό που εννοώ είναι

ότι οι Δυτικοί και Αφρικανοί διπλωμάτες,

οι αποστολές των Ηνωμένων
Εθνών, οι δωρητές,

το προσωπικό στις περισσότερες
μη κυβερνητικές οργανώσεις

που δουλεύουν για τη λύση
αυτής της διαμάχης,

όλοι βλέπουν τον κόσμο
από την ίδια οπτική γωνία.

Ήμουν ένας από αυτούς τους ανθρώπους,
και μοιραζόμουν αυτή τη νοοτροπία,

οπότε ξέρω πολύ καλά τη δύναμή της.

Σε όλο τον κόσμο,
σε όλες τις εμπόλεμες ζώνες,

αυτή η κοινή νοοτροπία είναι που πλάθει
την κατανόηση του διαμεσολαβητή

ως προς τις αιτίες της βίας,

σαν κάτι που προϋπάρχει
σε εθνικό και διεθνές στερέωμα.

Αυτό πλάθει την κατανόηση
της πορείας προς την ειρήνη,

σαν κάτι που απαιτεί διαμεσολάβηση
από την κορυφή προς τη βάση

για τη διευθέτηση εθνικών
και διεθνών κρίσεων.

Συνάμα, πλάθει και την αντίληψή μας
για τον ρόλο των ξένων φορέων που δρουν

και συμμετέχουν σε εθνικές και διεθνείς
ειρηνευτικές διαδικασίες.

Ακόμα πιο σημαντικό είναι
πως αυτή η κοινή νοοτροπία

οδηγεί τους διεθνείς ειρηνοποιούς
στο να αγνοούν τις μικροεντάσεις

που συχνά θέτουν σε κίνδυνο
τις συμφωνίες μεγάλης κλίμακας.

Για παράδειγμα, στο Κονγκό,

εξαιτίας της κοινωνικοποίησης
και της εκπαίδευσής τους,

υπάλληλοι των Ηνωμένων Εθνών,
δωρητές, διπλωμάτες,

το προσωπικό των περισσοτέρων
μη κυβερνητικών οργανώσεων,

όλοι, εκλαμβάνουν τις συνεχείς διαμάχες
και σφαγές σαν ζήτημα της κορυφής.

Γι' αυτούς, η βία που βλέπουν

είναι συνέπεια της έντασης
μεταξύ του Προέδρου Καμπίλα

και των διαφόρων εθνικών του αντιπάλων,

και της έντασης ανάμεσα στο Κονγκό,
τη Ρουάντα και την Ουγκάντα.

Επιπλέον, αυτοί οι διεθνείς ειρηνοποιοί
αντιμετωπίζουν τις τοπικές διαμάχες

απλώς σαν αποτέλεσμα
των εθνικών και διεθνών κρίσεων,

της ανεπαρκούς κρατικής εξουσίας,

κι αυτού που ονομάζουν
«έμφυτη κλίση των Κογκολέζων προς τη βία».

Η κυρίαρχη αυτή τάση
οικοδομεί τη διαμεσολάβηση

σε εθνικό και διεθνές επίπεδο,

σαν το μοναδικό φυσικό και θεμιτό έργο
των Ηνωμένων Εθνών και των διπλωματών.

Αυτό θέτει τη διοργάνωση
γενικών εκλογών πάνω από όλα,

που τώρα είναι σαν μια λύση για τα πάντα,

σαν να είναι ο πιο κρίσιμος κρατικός
μηχανισμός αναδιάρθρωσης,

πάνω από άλλες, πιο εποικοδομητικές
κρατικές προσεγγίσεις.

Κι αυτό συμβαίνει όχι μόνο στο Κονγκό
αλλά και σε άλλες εμπόλεμες ζώνες.

Ας ψάξουμε βαθύτερα,

σε άλλες βασικές αιτίες της βίας.

Στο Κονγκό, η συνεχιζόμενη βία

πυροδοτείται, όχι μόνο
από εθνικά και διεθνή αίτια,

αλλά και από μακροχρόνια θέματα
που ξεκινούν από τη βάση,

με κύριους υποκινητές χωρικούς,
παραδοσιακούς αρχηγούς,

αρχηγούς της κοινότητας ή της φυλής.

Πολλές διαμάχες γυρνούν γύρω από
πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά θέματα,

τα οποία είναι ξεκάθαρα τοπικά.

Για παράδειγμα, επικρατεί
μεγάλος ανταγωνισμός,

σε επίπεδο χωριού ή περιφέρειας,

για το ποιος θα είναι ο αρχηγός
του χωριού ή της περιφέρειας

με βάση τους πατροπαράδοτους νόμους,

ή ποιος θα ελέγχει τη διανομή της γης

και την εκμετάλλευση των τοπικών ορυχείων.

Ο ανταγωνισμός αυτός οδηγεί συχνά
σε περιορισμένες διαμάχες,

ας πούμε σε ένα χωριό
ή σε μια περιφέρεια,

που συνήθως κλιμακώνονται
σε γενικευμένη σύρραξη,

σε ολόκληρη την επαρχία,

κάποιες φορές ακόμα
και σε γειτονικές χώρες.

Παράδειγμα, η διαμάχη για την προέλευση
του Κονγκό και της Ρουάντας,

και οι επονομαζόμενες αυτόχθονες
κοινότητες των Κίβους.

Αυτή η διαμάχη ξεκίνησε τη δεκαετία
του '30, επί βελγικής αποικιοκρατίας,

όταν οι δύο κοινότητες ανταγωνίζονταν
για την κατοχή γης και τοπικής εξουσίας.

Κατόπιν, το 1960, κλιμακώθηκε,
μετά την ανεξαρτησία του Κονγκό,

αφού κάθε καταυλισμός ήθελε
να συμβαδίσει με την εθνική πολιτική

αλλά και να προωθήσει
τη δική του θεματολογία.

Ύστερα, την περίοδο της γενοκτονίας
στη Ρουάντα το 1994,

αυτοί οι τοπικοί φορείς συνασπίστηκαν
με τα στρατεύματα και των δύο χωρών,

αλλά προώθησαν τα θέματά τους
στις επαρχίες των Κιβούς.

Από τότε, αυτές οι τοπικές αντιδικίες
σε θέματα γης και τοπικής εξουσίας

πυροδοτούν βία,

και σαμποτάρουν συστηματικά

τις εθνικές και διεθνείς συμφωνίες.

Αναρωτιόμαστε, λοιπόν,
πώς υπό αυτές τις συνθήκες

οι διεθνείς ειρηνευτικές δυνάμεις
δεν καταφέρνουν να εφαρμόσουν

τα τοπικά ειρηνευτικά προγράμματα.

Η απάντηση είναι ότι
οι διεθνείς μεσολαβητές

θεωρούν τη διευθέτηση
των απλοϊκών συγκρούσεων

ένα έργο ασήμαντο, άσχετο και αθέμιτο.

Η ίδια η ιδέα του να αναμειχθούν
στα τοπικά θέματα συγκρούεται ριζικά

με τα υπάρχοντα πολιτισμικά στεγανά,

θέτοντας σε κίνδυνο βασικά
οργανωτικά συμφέροντα.

Για παράδειγμα, η ίδια η ταυτότητα
των Ηνωμένων Εθνών,

ως ένας μεγάλης κλίμακας
διπλωματικός οργανισμός,

θα ανατρεπόταν, εάν εστίαζε
στις τοπικές διαμάχες.

Σαν αποτέλεσμα,
ούτε οι εσωτερικές αντιδράσεις

στον κυρίαρχο τρόπο δράσης,

ούτε τα προκαλούμενα σοκ

έχουν καταφέρει να πείσουν
τους διεθνείς φορείς να επανεκτιμήσουν

την αντίληψή τους
περί βίας και διαμεσολάβησης.

Μέχρι τώρα, υπήρξαν λίγες εξαιρέσεις.

Υπήρξαν όντως εξαιρέσεις, αλλά πολύ λίγες

για ένα τόσο ευρύ φάσμα.

Για να συνοψίσουμε, λοιπόν,
αυτή είναι η ιστορία

για το πώς μια επικρατούσα
ειρηνευτική προσέγγιση

πλάθει την αντίληψη του διαμεσολαβητή
ως προς τα αίτια της βίας,

για το πώς θα επιτευχθεί η ειρήνη,

και για το τι θα έπρεπε να επιτυγχάνεται
μέσω των παρεμβάσεων αυτών.

Οι αντιλήψεις αυτές εμποδίζουν
τους διεθνείς ειρηνοποιούς

να λάβουν υπ' όψιν
τις αρχές σε μικρή κλίμακα,

που είναι τόσο αναγκαίες
για μια βιώσιμη ειρήνη.

Η επακόλουθη αδιαφορία
προς τις τοπικές διαμάχες

οδηγεί, βραχυπρόθεσμα,
σε ανεπαρκή οικοδόμηση της ειρήνης,

και, μακροπρόθεσμα, σε πιθανή
αναζωπύρωση του πολέμου.

Το συγκλονιστικό είναι
πως η ανάλυση αυτή

μας βοηθάει να κατανοήσουμε καλύτερα
πολλές περιπτώσεις συνεχούς διαμάχης

και διεθνών διαμεσολαβητικών
αποτυχιών στην Αφρική και αλλού.

Οι τοπικές συγκρούσεις αναζωπυρώνουν
τη βία στις περισσότερες εμπόλεμες

και μεταπολεμικές ζώνες,
από το Αφγανιστάν έως το Σουδάν

και το Ανατολικό Τιμόρ,
ενώ, σε σπάνιες περιπτώσεις

ουσιαστικών ειρηνευτικών
πρωτοβουλιών από τη βάση,

οι προσπάθειες αυτές ήταν επιτυχείς
για μια βιώσιμη ειρήνη.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα
αποτελεί η αντίθεση

ανάμεσα στη σχετικά ήρεμη κατάσταση
που επικρατεί στην Σομαλιλάνδη,

που οφείλεται στις συνεχείς πρωτοβουλίες
του τοπικού πληθυσμού για ειρήνη,

και στην επικράτηση της βίας
στην υπόλοιπη Σομαλία,

όπου οι ειρηνευτικές προσπάθειες
ξεκινάνε κυρίως από την κορυφή.

Υπάρχουν κι άλλες περιπτώσεις

όπου η διευθέτηση των συγκρούσεων
του ντόπιου πληθυσμού

έκανε σημαντική διαφορά.

Αν θέλουμε, λοιπόν, οι ειρηνευτικές
προσπάθειες να αποδίδουν,

πρέπει, σε συνδυασμό
με την όποια κεντρική παρέμβαση,

να προσπαθούμε και για την επίλυση
των συγκρούσεων της βάσης.

Όχι ότι οι εθνικές και διεθνείς
εντάσεις δεν έχουν σημασία.

Έχουν.

Ούτε ότι οι εθνικές και διεθνείς
ειρηνευτικές προσπάθειες

δεν είναι απαραίτητες.

Είναι.

Όμως, για μια βιώσιμη ειρήνη,
είναι απαραίτητες οι μεγάλης κλίμακας,

αλλά και οι μικρής κλίμακας
ειρηνευτικές προσπάθειες,

με τις τοπικές
μη κυβερνητικές οργανώσεις,

τους τοπικούς φορείς
και τους κοινωνικούς εκπροσώπους

να είναι οι κύριοι φορείς
στις διεργασίες της βάσης.

Βέβαια, υπάρχουν εμπόδια.

Οι τοπικοί φορείς συχνά
στερούνται χρηματοδότησης,

ενώ υπάρχουν φορές που δεν έχουν
τα λογιστικά μέσα και την τεχνογνωσία

για την εφαρμογή αποτελεσματικών
τοπικών ειρηνευτικών προγραμμάτων.

Επομένως, οι διεθνείς φορείς θα πρέπει
να επεκτείνουν τη χρηματοδότηση

και την υποστήριξή τους
και στην επίλυση των τοπικών θεμάτων.

Όσον αφορά στο Κονγκό, τι μπορεί να γίνει;

Ύστερα από δύο δεκαετίες διαμάχης
και εκατομμύρια θανάτους,

είναι ξεκάθαρο ότι πρέπει
να αλλάξουμε προσέγγιση.

Βάση της επιτόπιας έρευνάς μου,

πιστεύω πως πρέπει οι διεθνείς φορείς,
μαζί με τους φορείς του Κονγκό

να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή
στη διευθέτηση των ζητημάτων της γης,

και την προώθηση
της διακοινοτικής συμφιλίωσης.

Για παράδειγμα, στην επαρχία των Κίβους,

το Ινστιτούτο για τη Ζωή και την Ειρήνη
και οι ντόπιοι εταίροι του

έχουν εγκαθιδρύσει
διακοινοτικές συγκεντρώσεις

για τη συζήτηση των λεπτομερειών
σε θέματα φιλονικιών για την γη,

και με τις συγκεντρώσεις αυτές να έχουν
βρει λύσεις στον περιορισμό της βίας.

Τέτοιου είδους προγράμματα
είναι πραγματικά απαραίτητα

για όλο το ανατολικό Κονγκό.

Μόνο με τέτοια προγράμματα

είναι δυνατόν να βοηθήσουμε άτομα
σαν την Ιζαμπέλ και τον άντρα της.

Δεν θα κουνήσουμε το μαγικό ραβδί μας,

αλλά, λαμβάνοντας υπόψιν τις βαθιά
ριζωμένες αιτίες της βίας,

πραγματικά μπορούμε
να αλλάξουμε το παιχνίδι.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)