Return to Video

Bir sonraki kitlesel yok oluş ne zaman? - Borths, D'Emic ve Pritchard

  • 0:07 - 0:09
    Yaklaşık 66 milyon yıl önce,
  • 0:09 - 0:12
    gezegenimizdeki yaşama
    korkunç bir şey oldu.
  • 0:13 - 0:16
    Devasa volkanik püskürmeler
    atmosferi karbondioksitle doldurup
  • 0:16 - 0:20
    Manhattan büyüklüğünde
    bir göktaşı Dünya'ya çarptığında
  • 0:20 - 0:24
    ekosistemler çifte darbe ile sarsıldı.
  • 0:25 - 0:30
    Çarpmanın yarattığı toz, çoğu bitkide
    fotosentezi durdurarak veya azaltarak
  • 0:30 - 0:34
    otçulları ve onlarla beslenen
    etçilleri açlığa mahkum etti.
  • 0:34 - 0:36
    Kısa bir süre içinde,
  • 0:36 - 0:39
    dünyadaki türlerin dörtte üçü
    sonsuza kadar yok oldu
  • 0:39 - 0:41
    ve çağlar boyu gösterişle gezinen
  • 0:41 - 0:43
    devasa dinozorlar,
  • 0:43 - 0:44
    uçan sürüngenler,
  • 0:44 - 0:46
    kabuklu mürekkep balıkları
    ve deniz sürüngenleri
  • 0:47 - 0:49
    tarih öncesine yitip gitti.
  • 0:50 - 0:53
    Dinozorlar çok şanssız gibi görünebilir,
  • 0:53 - 0:58
    ancak Dünya tarihi boyunca
    çeşitli şiddette yok oluşlar yaşandı
  • 0:58 - 1:01
    ve hâlâ etrafımızda yaşanmaya
    devam ediyor.
  • 1:01 - 1:02
    Çevrenin değişimi
  • 1:02 - 1:05
    bazı türleri bölgelerinden
    dışarı iterken
  • 1:05 - 1:08
    diğerlerine yeni fırsatlar yaratıyor.
  • 1:08 - 1:13
    Yaşam alanlarına istilacı türler
    gelip yerlileri bastırıyor.
  • 1:13 - 1:16
    Bazı durumlarda,
    daha iyi uyum sağlayan
  • 1:16 - 1:20
    organizmaların faaliyetleri sonucu
    tüm tür tamamen yok oluyor.
  • 1:21 - 1:24
    Ancak, bazen çevrede
    meydana gelen büyük değişiklikler
  • 1:24 - 1:28
    çoğu canlının uyum sağlayamayacağı
    kadar hızlı geçekleşiyor
  • 1:28 - 1:32
    ve jeolojik bakımdan bir anda
    binlerce türün yok olmasına yol açıyor.
  • 1:32 - 1:35
    Biz buna bir kitlesel yok oluş diyoruz
  • 1:35 - 1:37
    ve bu tür olaylar nadir olsa da
  • 1:37 - 1:40
    paleontologlar, fosil kayıtlarında
    ciddi değişimler tespit edip
  • 1:40 - 1:43
    birkaç jeolojik katman boyunca
    sürmüş olan tür silsilelerinin
  • 1:43 - 1:46
    birdenbire yok olduğunu
    gördüklerinde
  • 1:46 - 1:49
    bu yok oluşların
    birkaçını belirleyebiliyor.
  • 1:49 - 1:52
    Aslında bu kitlesel yok oluşlar
    Dünya tarihini
  • 1:52 - 1:55
    kesin dönemlere ayırmakta kullanılıyor.
  • 1:55 - 1:57
    Dinozorların yok oluşu
  • 1:57 - 2:00
    en bilinen kitlesel yok oluş olsa da
  • 2:00 - 2:03
    en büyük olanı dinozorlardan
    çok önce meydana geldi.
  • 2:04 - 2:09
    252 milyon yıl önce,
    Permiyen ve Triasik dönemler arasında,
  • 2:09 - 2:14
    Dünya'nın kara kütleleri birleşip
    süper kıta Pangea'yı oluşturdu.
  • 2:14 - 2:18
    Bu birleşme olurken
    iç kısımlar çölleşti
  • 2:18 - 2:21
    ve tek sahil şeridi,
    biyolojik çeşitliliğin geliştiği
  • 2:21 - 2:25
    sığ tropik denizlerin çoğunu yok etti.
  • 2:25 - 2:29
    Bütün Sibirya'da büyük volkanik
    püskürmeler oldu
  • 2:29 - 2:31
    ve çok yüksek sıcaklıklarla çakışarak
  • 2:31 - 2:34
    büyük bir sera etkisi yarattı.
  • 2:35 - 2:38
    Bu felaketler okyanustaki türlerin
  • 2:38 - 2:41
    %95'inin yok oluşunu hızlandırdı
  • 2:41 - 2:44
    ve kara üzerindeki,
    bugün dinozor olarak bildiğimiz
  • 2:44 - 2:48
    türlerin ataları olan
    tuhaf Permiyen sürüngenlerinin önünü açtı.
  • 2:49 - 2:53
    Fakat kitlesel yok oluşlar
    sadece uzak geçmişteki şeyler değil.
  • 2:53 - 2:55
    Geçtiğimiz birkaç milyon yılda,
  • 2:55 - 2:59
    gezegenimizin kutuplarındaki
    devasa buz örtülerindeki değişimler
  • 2:59 - 3:02
    deniz seviyesinin
    inip çıkmasına neden olarak
  • 3:02 - 3:05
    iklim düzenini
    ve okyanus akıntılarını değiştirdi.
  • 3:05 - 3:09
    Buz tabakaları genişledikçe,
    geri çekildikçe ve tekrar döndükçe
  • 3:09 - 3:12
    bazı hayvanlar bu değişimlere
    uyum sağladı
  • 3:12 - 3:14
    veya daha uygun bir yere göç etti.
  • 3:15 - 3:18
    Ancak diğerlerinin,
    dev yer tembelleri,
  • 3:18 - 3:19
    dev sırtlanlar ve mamutlar
  • 3:19 - 3:22
    gibi hayvanların soyu tükendi.
  • 3:22 - 3:25
    Bu büyük memeli yok oluşu,
    buz örtüsünün erimesine bağlı olarak
  • 3:25 - 3:29
    iklim koşulları ve ekosistem
    değişimleri çakışınca oldu.
  • 3:29 - 3:33
    Ancak, 150.000 yıl önce
    Afrika'da ortaya çıkan
  • 3:33 - 3:38
    bir hominid türünün yükselişi de
    rahatsız edici bir çakışma oldu.
  • 3:38 - 3:41
    Yeni çevreye adaptasyonları sırasında,
  • 3:41 - 3:45
    yiyecek toplama ve avlanma için
    yeni araç ve yöntemler yaratan insan
  • 3:45 - 3:50
    binlerce yıl birlikte yaşadığımız
    bu büyük hayvanların
  • 3:50 - 3:54
    yok olmasının tek nedeni olmayabilir.
  • 3:54 - 3:56
    Ancak bugün,
  • 3:56 - 3:59
    araçlarımız ve yöntemlerimiz
    o kadar etkili bir hale geldi ki
  • 3:59 - 4:02
    insanlar artık çevreye göre yaşamıyor,
  • 4:02 - 4:04
    onu aktif olarak değiştiriyor.
  • 4:04 - 4:07
    Türlerin yok oluşu
    ekosistemlerin geçmişinde
  • 4:07 - 4:09
    olağan bir durumdur.
  • 4:09 - 4:12
    Ancak çalışmalar,
    günümüzdeki birçok organizmanın
  • 4:12 - 4:14
    yok olma seviyelerinin
  • 4:14 - 4:18
    olağan bir gidişattan yüzlerce,
    binlerce kat yüksek olduğunu söylüyor.
  • 4:18 - 4:23
    Ancak, insanların eşsiz kitlesel
    yok oluş yaratma yeteneği,
  • 4:23 - 4:25
    onları engellemesini de sağlayabilir.
  • 4:25 - 4:28
    Geçmişteki tür yok olmalarını öğrenerek,
  • 4:28 - 4:31
    günümüzde çevre değiştikçe
    neler olup bittiğini fark ederek,
  • 4:31 - 4:34
    bu bilgiyi diğer türler üzerindeki
    etkimizi azaltmak için kullanarak,
  • 4:34 - 4:38
    insanlığın dünya üzerindeki
    devasa bir göktaşı kadar
  • 4:38 - 4:42
    yıkıcı olan etkisini değiştirerek
    biyolojik çeşitliliği olan bir çevrenin
  • 4:42 - 4:45
    iş birliği içindeki bir unsuru olabiliriz.
Title:
Bir sonraki kitlesel yok oluş ne zaman? - Borths, D'Emic ve Pritchard
Description:

Tam dersi görüntüleyin: http://ed.ted.com/lessons/when-will-the-next-mass-extinction-occur-borths-d-emic-and-pritchard

Yaklaşık 66 milyon yıl önce, korkunç bir yok oluşla dinozorlar yeryüzünden silindi. Ama bu tür olayların tek örneği bu değildi - Dünya tarihi boyunca çeşitli şiddette yok oluşlar meydana geldi - ve bugün hâlâ her yerde olmaya devam ediyor. Borths, D'Emik ve Pritchard, kitlesel yok oluşların hızlı bir tarihini sunuyor.

Ders, Borths, D'Emic ve Pritchard, animasyonlar Juliette Marchand tarafından hazırlanmıştır.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:01

Turkish subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.