کەی لەناوچوونی بەکۆمەڵی دواتر ڕوودەدا؟ بۆریس دیمیک و پریتچارد
-
0:07 - 0:09نزیکەی ٦٦ ملیۆن ساڵ پێش ئێستا،
-
0:09 - 0:13شتێکی خراپ بەسەر ژیانی
هەسارەکەمان داهات. -
0:13 - 0:15سیستەمی ژینگەیی لەلایەن
دوو تەقینەوەوە کرایە ئامانج -
0:15 - 0:20یەکەم تەقینەوەیی بوڕکانە مەزنەکانە کەوا
بەرگە هەوایان پڕ کرد لە دوائۆکسیدی کاربۆن -
0:20 - 0:25و ئەوەی دیکەشیان نەیزەکێک بەنزیکەی قەبارەی
مەنهاتان خۆی بە زەوی دا کێشا. -
0:25 - 0:30تەپووتۆز و دووکەڵی ئەم بەرکەوتنە هۆکاری
خاوبوونەوەی ڕۆژنە پێکهاتنی ڕووەکەکان بوو. -
0:30 - 0:34برسیاتی تەنگی بە ڕووەک و
گۆشت خۆرەکان هەڵچنی. -
0:34 - 0:36لە ماوەیەکی کورت دا،
-
0:36 - 0:39سێ چارەگی گیاندارە جۆراوجۆرەکانی
سەر زەوی بۆ هەتاهەتایە وونبوون، -
0:39 - 0:41و دایناسۆرە زەبەلاحەکان،
-
0:41 - 0:43باڵدارە فریوەکان،
-
0:43 - 0:44گیاندارە توێکڵدارەکان،
-
0:44 - 0:47گیانداری خشۆکی ئاوی کەوا
بۆ چەند سەردەمێک گەشەیان کرد -
0:47 - 0:50بەڵام پێش تۆمارکردنی مێژوو لەناوچوون.
-
0:50 - 0:53وادەردەکەوێت دایناسۆرەکان
زۆر بێ بەختبوون، -
0:53 - 0:58بەڵام ڕووداوە هەمەجۆرەکانی لەناوچوون
بەدرێژایی مێژووی زەوی ڕوویداوە، -
0:58 - 1:01و تا ئەم سەردەمەش ڕوودەدا.
-
1:01 - 1:02ژینگەکان دەگۆڕێن،
-
1:02 - 1:05هەندێک جۆر ناچاردەکرێن تا
ناوچە ئاسودەکەیان بەجێبهێڵن -
1:05 - 1:08لە کاتێکدا هەلی نوێ بۆ هەندێکی دیکە
دەرەخسێندرێت. -
1:08 - 1:13جۆرە شەڕانگێزەکان بە شوێنی نیشتەجێبوونە
نوێیەکەیان دەگەن، ڕەسەنەکان دەبەزێنن. -
1:13 - 1:16لە هەندێک بارودۆخ دا،
تەواوی جۆرەکان دەسرێنەوە -
1:16 - 1:21بەهۆی ئەنجامی چالاکی
واباشترە زیندەوەران خۆیان بگونجێنن. -
1:21 - 1:24هەندێک کات، گۆڕانکاریە مەزنەکان
لە ژینگەیەکدا -
1:24 - 1:28بە خێرایی ڕوودەدان بۆ ئەوەی زۆربەی
بوونەوەرە زیندوەکان خۆیان بگونجێنن، -
1:28 - 1:32چونکە هەزارەها جۆر لە ڕووداوەکانی
سەر زەمیندا مردوون. -
1:32 - 1:34ئێمەش بەمە دەڵێن ڕووداوی
لەناوچوونی بە کۆمەڵ، -
1:34 - 1:37و لەگەڵ ئەمەشدا لەوانەیە
ڕووداوی لەم شێوەیە دەگمەنبن، -
1:37 - 1:40زەویناسان توانیویانە هەندێکیان
دیاری بکەن -
1:40 - 1:43لەڕێگەی گۆڕانکاریە دراماتیکیەکان
لە تۆماری بە بەردبووەکان، -
1:43 - 1:46لەو شێونە توخمە بنەڕەتیەکان کە ماونەتنەوە
لەڕێگەی چەند چینێکی زەوی -
1:46 - 1:49کە کتوپڕ وونبوون.
-
1:49 - 1:53لە ڕاستیدا، ئەم لەناوچوونە بەکۆمەڵانە بۆ
بەش بەش کردنی مێژووی زەوی بەکارهاتووە -
1:53 - 1:55بۆ چەند سەردەمێکی جیاواز.
-
1:55 - 1:57لەگەڵ ئەوەشدا وونبوونی
دایناسۆرەکان -
1:57 - 2:00ناسراوترین ڕووداوی لەناوچوونی بەکۆمەڵە،
-
2:00 - 2:04مەزنترین ڕووداوی لەناوچوون زۆر لە
پێش هەبوونی دایناسۆرەکانیش ڕوویداوە. -
2:04 - 2:09٢٥٢ ملیۆن ساڵ پێش ئێستا،
لەنێوان سەردەمی پێرمیەن و ترەیاسیک، -
2:09 - 2:14هەموو بونەوەرەکانی سەر زەویی بەیەکەوە
لە کیشوەرەک بەناوی پێنجیا کۆبوونەوە. -
2:14 - 2:18بەیەکەوە لکان،
ناوەوەی کیشوەرەکە پڕ بوو لە بیابان، -
2:18 - 2:23لە کاتێکدا یەک کەنار زۆربەی
زەریا خولکەیە تەنکەکانی ڕاماڵی -
2:23 - 2:25کە هەمەچەشنی زیندەوەر تێدا گەشەی کردبوو.
-
2:25 - 2:29تەقینەوەی بوڕکانی مەزن
بەدرێژایی سیبیریایا ڕوویدەدا، -
2:29 - 2:31لە هەمان کاتیشدا پلەی گەرمی بەرز دەبێتەوە،
-
2:31 - 2:35ئەماش واتا گەرمبوونی زەوی.
-
2:35 - 2:37ئەم کارەساتانەش لە
-
2:37 - 2:41لەناوچوونی ٪٩٥ جۆری
زەریایی بەژداریانکردوە، -
2:41 - 2:43و لەسەر زەوی، گیاندارێکی خشۆکی نامۆی
سەردەمی پێرمیەن -
2:43 - 2:49ڕێگەیدا باوانی دیناسۆرە زۆر ئاشناکانی
کە ئەمڕۆ ئێمە دەیاناسین. -
2:49 - 2:53بەڵام لەناوچوونی بەکۆمەڵ هەر واتای
ڕابردووی دوور نییە. -
2:53 - 2:55زیاتر لە چەند ملیۆن ساڵی ڕابردوو،
-
2:55 - 2:59هەڵکشان و داکشانی چینی سەهۆڵە مەزنەکان
لە هەردوو جەمسەری هەسارەکەمان -
2:59 - 3:02بوویتە هۆکاری بەرزی و
نزمی ئاستای ئاوی دەریا، -
3:02 - 3:05گۆڕانکاریە بنەڕەتیەکانی گەشوهەوا
و تەوژمی زەریا. -
3:05 - 3:08بووینە هۆکارێک بۆ دابڕان،
کشانەوە و گەڕانەوەی چینە سەهۆڵیەکان، -
3:08 - 3:12هەندێک گیاندار یا ئەوەتا دەتوانن
خۆیان لەگەڵ گۆڕانکارەیەکان بگونجێنن، -
3:12 - 3:15یاخود پێویستە بۆ ژینگەی
گونجاوتر گەشت بکەن. -
3:15 - 3:18گیاندارەکانی دیکە، وەک
سلۆتی زەوی زەبەلاح، -
3:18 - 3:19کەمتیاری زەبەلاح،
-
3:19 - 3:22و مامۆسە لەناوچووەکان.
-
3:22 - 3:24لەناوچوونی ئەم شیردەرە زەبەلاحانە
-
3:24 - 3:29لەهەمان کاتدا گۆڕانکاری کەشوهەوە و سیستەمی
ژینگەیی هۆکاری توانەوەی چینە سەهۆڵیەکان. -
3:29 - 3:32بەڵام بەیەکداچوونێکی نائاسودە هەیە،
-
3:32 - 3:38لەگەڵ جوڵەی جۆری مرۆڤی ڕەسەن لە ئەفریقا
١٥٠،٠٠٠ پێش ئێستا. -
3:38 - 3:41لەم ماوەیەدا خۆگونجاندانیان
بۆ ژینگە نوێیەکە، -
3:41 - 3:45دروستکردنی ئامێری نوێ و ڕێگەی نوێ
بۆ کۆکردنەوەی خۆراک و ڕاوکردنی نێچیر، -
3:45 - 3:50لەوانەیە مرۆڤەکان تاکە هۆکار نەبووبن
لە لەناوچوونی ئەم گیاندارە زەبەلاحانە، -
3:50 - 3:54هەرچەندە هەندێکیان توانیویانە بۆ هەزارەها
ساڵ لەگەڵ ئێمەدا بە ئاشتەوایی بژین. -
3:54 - 3:56بەڵام ڕوونە کە ئەمڕۆ،
-
3:56 - 3:59ئەمێرەکانمان و ڕێگەکانمان
زۆر کاریگەربوون -
3:59 - 4:02کەوا چیتر مرۆڤەکان بۆ ژینگە
کاردانەوەیان نییە. -
4:02 - 4:04بەڵکو لە جیاتی ئەوە بە چالاکانە دەیگۆڕن.
-
4:04 - 4:07لەناوچوونی جۆرەکان
ڕووداوێکی سروشتیە -
4:07 - 4:09لە باکگراوندی سیستەمی ژینگەیی.
-
4:09 - 4:12بەڵام لێکۆلێنەوەکان پێشنیاری ئەوە دەکەن
کە ڕێژەی لەناوچوون لەم سەرەمە -
4:12 - 4:13بۆ زۆربەی زیندەوەرەکان
-
4:13 - 4:18سەدان تا هەزارەهان جار بەرزترە
لە باکگراوندی سروشتی. -
4:18 - 4:23بەڵام هەمان توانای بێ هاوتا کە وادەکات
مرۆڤ بتوانێت لەناوچوونی بەکۆمەڵ تێبپەڕێنێت -
4:23 - 4:25هەروەها ئەو توانایەمان
پێدەدا خۆمانی لێپبارێزین. -
4:25 - 4:28بە فێربوون لەباری ڕووداوە
لەناوچوونی بەکۆمەڵەکانی ڕابردوو. -
4:28 - 4:31ئاگادار بین کە ئەمڕۆ چی ڕوودەدا
وەکو گۆڕانی ژینگەکان، -
4:31 - 4:35و ئەم زانیاریە لە ڕێگەگرتن لە لەناوچوونی
جۆرەکانی دیکە بەکاربهێنین، -
4:35 - 4:38دەتوانین کاریگەری مرۆڤ لەسەر زەوی بگۆڕین
-
4:38 - 4:41لە شتێکی وێرانکەری وەک
نەیزەکی زەبەلاح -
4:41 - 4:45بۆ داهاتووێکی هاوکاریکەری
زیندەیی هەمەچەشن.
- Title:
- کەی لەناوچوونی بەکۆمەڵی دواتر ڕوودەدا؟ بۆریس دیمیک و پریتچارد
- Description:
-
more » « less
کۆیی وانەکە لەم بەستەرە چاو لێ بکە:
http://ed.ted.com/lessons/when-will-the-next-mass-extinction-occur-borths-d-emic-and-pritchardنزیکەی ٦٦ ملیۆن ساڵ پێش ئێستا، ڕووداوێکی لەناچوونی کارەساتبار دایناسۆرەکانی سریەوە، بەڵام
ئەم تاکە ڕووداوی لەم جۆرە نەبوو- بەڵکو ڕووداوە هەمەچەشنەکانی لەناوچوون بە درێژایی مێژووی زەوی ڕوویاناوە و تا ئەم سەردەمەش ڕوودەدان.وانەکە لە لایەن بۆریس دیمیک و پریتچارد و کاری ئەنیمەیشن لە لایەن جولیەت مارچاند
- Video Language:
- English
- Team:
closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 05:01
Show all
