WEBVTT

00:00:06.879 --> 00:00:09.189
نزیکەی ٦٦ ملیۆن ساڵ پێش ئێستا،

00:00:09.189 --> 00:00:12.575
شتێکی خراپ بەسەر ژیانی
هەسارەکەمان داهات.

00:00:12.575 --> 00:00:15.180
سیستەمی ژینگەیی لەلایەن
دوو تەقینەوەوە کرایە ئامانج

00:00:15.180 --> 00:00:20.100
یەکەم تەقینەوەیی بوڕکانە مەزنەکانە کەوا
بەرگە هەوایان پڕ کرد لە دوائۆکسیدی کاربۆن

00:00:20.100 --> 00:00:24.907
و ئەوەی دیکەشیان نەیزەکێک بەنزیکەی قەبارەی
مەنهاتان خۆی بە زەوی دا کێشا.

00:00:24.907 --> 00:00:29.731
تەپووتۆز و دووکەڵی ئەم بەرکەوتنە هۆکاری
خاوبوونەوەی ڕۆژنە پێکهاتنی ڕووەکەکان بوو.

00:00:29.731 --> 00:00:33.946
برسیاتی تەنگی بە ڕووەک و
گۆشت خۆرەکان هەڵچنی.

00:00:33.946 --> 00:00:35.521
لە ماوەیەکی کورت دا،

00:00:35.521 --> 00:00:39.320
سێ چارەگی گیاندارە جۆراوجۆرەکانی
سەر زەوی بۆ هەتاهەتایە وونبوون،

00:00:39.320 --> 00:00:40.961
و دایناسۆرە زەبەلاحەکان،

00:00:40.961 --> 00:00:42.536
باڵدارە فریوەکان،

00:00:42.536 --> 00:00:43.854
گیاندارە توێکڵدارەکان،

00:00:43.854 --> 00:00:46.975
گیانداری خشۆکی ئاوی کەوا
بۆ چەند سەردەمێک گەشەیان کرد

00:00:46.975 --> 00:00:49.716
بەڵام پێش تۆمارکردنی مێژوو لەناوچوون.

00:00:49.716 --> 00:00:53.285
وادەردەکەوێت دایناسۆرەکان
زۆر بێ بەختبوون،

00:00:53.285 --> 00:00:58.247
بەڵام ڕووداوە هەمەجۆرەکانی لەناوچوون
بەدرێژایی مێژووی زەوی ڕوویداوە،

00:00:58.247 --> 00:01:00.944
و تا ئەم سەردەمەش ڕوودەدا.

00:01:00.944 --> 00:01:02.262
ژینگەکان دەگۆڕێن،

00:01:02.262 --> 00:01:04.807
هەندێک جۆر ناچاردەکرێن تا
ناوچە ئاسودەکەیان بەجێبهێڵن

00:01:04.807 --> 00:01:07.832
لە کاتێکدا هەلی نوێ بۆ هەندێکی دیکە
دەرەخسێندرێت.

00:01:07.832 --> 00:01:12.667
جۆرە شەڕانگێزەکان بە شوێنی نیشتەجێبوونە
نوێیەکەیان دەگەن، ڕەسەنەکان دەبەزێنن.

00:01:12.667 --> 00:01:16.047
لە هەندێک بارودۆخ دا،
تەواوی جۆرەکان دەسرێنەوە

00:01:16.047 --> 00:01:20.841
بەهۆی ئەنجامی چالاکی
واباشترە زیندەوەران خۆیان بگونجێنن.

00:01:20.841 --> 00:01:23.996
هەندێک کات، گۆڕانکاریە مەزنەکان
لە ژینگەیەکدا

00:01:23.996 --> 00:01:27.980
بە خێرایی ڕوودەدان بۆ ئەوەی زۆربەی
بوونەوەرە زیندوەکان خۆیان بگونجێنن،

00:01:27.980 --> 00:01:32.039
چونکە هەزارەها جۆر لە ڕووداوەکانی
سەر زەمیندا مردوون.

00:01:32.039 --> 00:01:34.323
ئێمەش بەمە دەڵێن ڕووداوی
لەناوچوونی بە کۆمەڵ،

00:01:34.323 --> 00:01:36.871
و لەگەڵ ئەمەشدا لەوانەیە 
ڕووداوی لەم شێوەیە دەگمەنبن،

00:01:36.871 --> 00:01:39.928
زەویناسان توانیویانە هەندێکیان
دیاری بکەن

00:01:39.928 --> 00:01:42.924
لەڕێگەی گۆڕانکاریە دراماتیکیەکان
لە تۆماری بە بەردبووەکان،

00:01:42.924 --> 00:01:46.242
لەو شێونە توخمە بنەڕەتیەکان کە ماونەتنەوە
لەڕێگەی چەند چینێکی زەوی

00:01:46.242 --> 00:01:49.099
کە کتوپڕ وونبوون.

00:01:49.099 --> 00:01:53.061
لە ڕاستیدا، ئەم لەناوچوونە بەکۆمەڵانە بۆ
بەش بەش کردنی مێژووی زەوی بەکارهاتووە

00:01:53.061 --> 00:01:55.199
بۆ چەند سەردەمێکی جیاواز.

00:01:55.199 --> 00:01:57.281
لەگەڵ ئەوەشدا وونبوونی
دایناسۆرەکان

00:01:57.281 --> 00:01:59.816
ناسراوترین ڕووداوی لەناوچوونی بەکۆمەڵە،

00:01:59.816 --> 00:02:03.747
مەزنترین ڕووداوی لەناوچوون زۆر لە
پێش هەبوونی دایناسۆرەکانیش ڕوویداوە.

00:02:03.747 --> 00:02:08.805
٢٥٢ ملیۆن ساڵ پێش ئێستا،
لەنێوان سەردەمی پێرمیەن و ترەیاسیک،

00:02:08.805 --> 00:02:14.497
هەموو بونەوەرەکانی سەر زەویی بەیەکەوە
لە کیشوەرەک بەناوی پێنجیا کۆبوونەوە.

00:02:14.497 --> 00:02:18.171
بەیەکەوە لکان،
ناوەوەی کیشوەرەکە پڕ بوو لە بیابان،

00:02:18.171 --> 00:02:22.648
لە کاتێکدا یەک کەنار زۆربەی
زەریا خولکەیە تەنکەکانی ڕاماڵی

00:02:22.648 --> 00:02:25.441
کە هەمەچەشنی زیندەوەر تێدا گەشەی کردبوو.

00:02:25.441 --> 00:02:28.817
تەقینەوەی بوڕکانی مەزن
بەدرێژایی سیبیریایا ڕوویدەدا،

00:02:28.817 --> 00:02:31.429
لە هەمان کاتیشدا پلەی گەرمی بەرز دەبێتەوە،

00:02:31.429 --> 00:02:34.583
ئەماش واتا گەرمبوونی زەوی.

00:02:34.583 --> 00:02:36.997
ئەم کارەساتانەش لە

00:02:36.997 --> 00:02:40.599
لەناوچوونی ٪٩٥ جۆری
زەریایی بەژداریانکردوە،

00:02:40.599 --> 00:02:43.433
و لەسەر زەوی، گیاندارێکی خشۆکی نامۆی
سەردەمی پێرمیەن

00:02:43.433 --> 00:02:49.421
ڕێگەیدا باوانی دیناسۆرە زۆر ئاشناکانی
کە ئەمڕۆ ئێمە دەیاناسین.

00:02:49.421 --> 00:02:53.412
بەڵام لەناوچوونی بەکۆمەڵ هەر واتای
ڕابردووی دوور نییە.

00:02:53.412 --> 00:02:55.278
زیاتر لە چەند ملیۆن ساڵی ڕابردوو،

00:02:55.278 --> 00:02:58.751
هەڵکشان و داکشانی چینی سەهۆڵە مەزنەکان
لە هەردوو جەمسەری هەسارەکەمان

00:02:58.751 --> 00:03:01.939
بوویتە هۆکاری بەرزی و 
نزمی ئاستای ئاوی دەریا،

00:03:01.939 --> 00:03:05.221
گۆڕانکاریە بنەڕەتیەکانی گەشوهەوا
و تەوژمی زەریا.

00:03:05.221 --> 00:03:08.335
بووینە هۆکارێک بۆ دابڕان،
کشانەوە و گەڕانەوەی چینە سەهۆڵیەکان،

00:03:08.335 --> 00:03:11.728
هەندێک گیاندار یا ئەوەتا دەتوانن
خۆیان لەگەڵ گۆڕانکارەیەکان بگونجێنن،

00:03:11.728 --> 00:03:14.943
یاخود پێویستە بۆ ژینگەی
گونجاوتر گەشت بکەن.

00:03:14.943 --> 00:03:17.714
گیاندارەکانی دیکە، وەک
سلۆتی زەوی زەبەلاح،

00:03:17.714 --> 00:03:19.095
کەمتیاری زەبەلاح،

00:03:19.095 --> 00:03:22.071
و مامۆسە لەناوچووەکان.

00:03:22.071 --> 00:03:23.864
لەناوچوونی ئەم شیردەرە زەبەلاحانە

00:03:23.864 --> 00:03:29.240
لەهەمان کاتدا گۆڕانکاری کەشوهەوە و سیستەمی
ژینگەیی هۆکاری توانەوەی چینە سەهۆڵیەکان.

00:03:29.240 --> 00:03:31.785
بەڵام بەیەکداچوونێکی نائاسودە هەیە،

00:03:31.785 --> 00:03:38.351
لەگەڵ جوڵەی جۆری مرۆڤی ڕەسەن لە ئەفریقا
١٥٠،٠٠٠ پێش ئێستا.

00:03:38.351 --> 00:03:41.089
لەم ماوەیەدا خۆگونجاندانیان 
بۆ ژینگە نوێیەکە،

00:03:41.089 --> 00:03:45.273
دروستکردنی ئامێری نوێ و ڕێگەی نوێ
بۆ کۆکردنەوەی خۆراک و ڕاوکردنی نێچیر،

00:03:45.273 --> 00:03:50.227
لەوانەیە مرۆڤەکان تاکە هۆکار نەبووبن
لە لەناوچوونی ئەم گیاندارە زەبەلاحانە،

00:03:50.227 --> 00:03:54.026
هەرچەندە هەندێکیان توانیویانە بۆ هەزارەها 
ساڵ لەگەڵ ئێمەدا بە ئاشتەوایی بژین.

00:03:54.026 --> 00:03:55.532
بەڵام ڕوونە کە ئەمڕۆ،

00:03:55.532 --> 00:03:58.722
ئەمێرەکانمان و ڕێگەکانمان
زۆر کاریگەربوون

00:03:58.722 --> 00:04:01.777
کەوا چیتر مرۆڤەکان بۆ ژینگە
کاردانەوەیان نییە.

00:04:01.777 --> 00:04:04.093
بەڵکو لە جیاتی ئەوە بە چالاکانە دەیگۆڕن.

00:04:04.093 --> 00:04:06.571
لەناوچوونی جۆرەکان
ڕووداوێکی سروشتیە

00:04:06.571 --> 00:04:08.509
لە باکگراوندی سیستەمی ژینگەیی.

00:04:08.509 --> 00:04:11.760
بەڵام لێکۆلێنەوەکان پێشنیاری ئەوە دەکەن
کە ڕێژەی لەناوچوون لەم سەرەمە

00:04:11.760 --> 00:04:13.174
بۆ زۆربەی زیندەوەرەکان

00:04:13.174 --> 00:04:18.255
سەدان تا هەزارەهان جار بەرزترە
لە باکگراوندی سروشتی.

00:04:18.255 --> 00:04:22.804
بەڵام هەمان توانای بێ هاوتا کە وادەکات
مرۆڤ بتوانێت لەناوچوونی بەکۆمەڵ تێبپەڕێنێت

00:04:22.804 --> 00:04:25.448
هەروەها ئەو توانایەمان
پێدەدا خۆمانی لێپبارێزین.

00:04:25.448 --> 00:04:27.528
بە فێربوون لەباری ڕووداوە 
لەناوچوونی بەکۆمەڵەکانی ڕابردوو.

00:04:27.528 --> 00:04:31.203
ئاگادار بین کە ئەمڕۆ چی ڕوودەدا
وەکو گۆڕانی ژینگەکان،

00:04:31.203 --> 00:04:34.714
و ئەم زانیاریە لە ڕێگەگرتن لە لەناوچوونی
جۆرەکانی دیکە بەکاربهێنین،

00:04:34.714 --> 00:04:37.859
دەتوانین کاریگەری مرۆڤ لەسەر زەوی بگۆڕین

00:04:37.859 --> 00:04:40.917
لە شتێکی وێرانکەری وەک
نەیزەکی زەبەلاح

00:04:40.917 --> 00:04:45.046
بۆ داهاتووێکی هاوکاریکەری
زیندەیی هەمەچەشن.