Return to Video

Kontrolü elden bırakma zamanı

  • 0:01 - 0:03
    Biraz hüzünlü bir konu ile başlayacağım.
  • 0:04 - 0:07
    Yıl 2007, bundan 5 yıl önce
  • 0:07 - 0:10
    eşime meme kanseri teşhisi kondu.
  • 0:11 - 0:12
    Evre IIB.
  • 0:13 - 0:16
    Geriye dönüp bakınca
    bu deneyimin en korkunç kısmı,
  • 0:16 - 0:19
    sadece hastaneye gitmek değildi,
  • 0:19 - 0:21
    ki bu eşim için oldukça acı vericiydi.
  • 0:22 - 0:25
    Hatta ailesinde herhangi bir kanser
    öyküsü olmamasına rağmen,
  • 0:25 - 0:28
    daha 39 yaşında kansere yakalanmasının
  • 0:28 - 0:30
    şoku da o kadar korkutucu değildi.
  • 0:30 - 0:34
    Bütün bu deneyimin en korkutucu
    ve ızdırap verici yanı,
  • 0:34 - 0:37
    bizim karar üstüne karar alıyor olmamız
  • 0:37 - 0:40
    ve bu kararları
    bizim almamız gerektiğiydi.
  • 0:40 - 0:42
    Memesi tamamen mi alınmalıydı
  • 0:42 - 0:43
    yoksa sadece kanserli kitle mi?
  • 0:43 - 0:46
    Kanser IIB evresinde olduğuna göre
  • 0:46 - 0:47
    daha agresif bir tedavi mi almalıydı?
  • 0:47 - 0:49
    Bütün yan etkilerle birlikte.
  • 0:49 - 0:51
    Yoksa daha az agresif
    bir tedavi mi almalıydı?
  • 0:52 - 0:55
    Bütün bu kararlar, doktorlar
    tarafından bize bırakılıyordu.
  • 0:56 - 0:58
    Şimdi şu soruyu soruyor olabilirsiniz:
  • 0:58 - 0:59
    Doktorlar neden böyle yapıyordu?
  • 1:00 - 1:01
    Basit cevap şu olabilir;
  • 1:01 - 1:03
    doktorlar bunu yapıyor
  • 1:03 - 1:06
    çünkü kendilerini yasal olarak
    korumak istiyorlar.
  • 1:06 - 1:08
    Bence bu fazla basit bir yaklaşım.
  • 1:08 - 1:10
    Bunlar iyi niyetli doktorlar,
    hatta bir kısmıyla sonrasında
  • 1:10 - 1:11
    çok iyi arkadaş olduk.
  • 1:11 - 1:13
    Doktorlar muhtemelen
    yüzyıllardır süregelen,
  • 1:13 - 1:15
    şu öğretiyi takip ediyorlardı:
  • 1:15 - 1:17
    Bir karar verirken,
  • 1:17 - 1:19
    özellikle önemli kararlar verirken,
  • 1:19 - 1:22
    en iyisi işin başında olmak,
    kontrolü elinde tutmak,
  • 1:22 - 1:24
    şoför koltuğunda oturmaktır
  • 1:25 - 1:27
    ve biz de tam olarak
    şoför koltuğunda oturuyor,
  • 1:27 - 1:30
    bütün bu kararları veriyorduk ve emin olun
  • 1:30 - 1:32
    eğer bazılarınız
    bu aşamalardan geçtiyse bilecektir,
  • 1:32 - 1:34
    bu çok ızdıraplı ve üzücü bir deneyimdi.
  • 1:35 - 1:37
    Bu da beni düşünmeye sevk etti.
  • 1:37 - 1:40
    Dedim ki, acaba bu öğretinin
    bir anlamı, bir geçerliliği var mı?
  • 1:41 - 1:43
    Bir karar alırken
    en iyisi şoför koltuğunda olmak,
  • 1:43 - 1:45
    sorumluluğu ve kontrolü ele almak mıdır?
  • 1:45 - 1:47
    Yoksa bazı durumlarda en iyisi sadece
  • 1:47 - 1:49
    yolcu koltuğuna oturup
  • 1:49 - 1:51
    başka birinin sürmesine izin vermek mi?
  • 1:51 - 1:54
    Örneğin; finansal konularda
    güvenilir bir finans danışmanına,
  • 1:54 - 1:57
    tıbbi konularda güvenilir
    bir doktora kararı bırakmak?
  • 1:57 - 2:00
    Ben de insanların karar alma
    süreçlerini incelediğimden,
  • 2:00 - 2:02
    bazı cevaplar bulmak için
    çalışmalar yapmaya karar verdim
  • 2:03 - 2:05
    ve bugün sizlerle, bu çalışmalardan
    birini paylaşacağım.
  • 2:05 - 2:09
    Şimdi, hepinizin bu çalışmada
    katılımcı olduğunuzu düşünün.
  • 2:10 - 2:13
    Bu çalışmada yapacağınız şeyi söyleyeyim,
  • 2:13 - 2:15
    bir fincan çay içeceksiniz.
  • 2:16 - 2:20
    Eğer nedenini merak ediyorsanız, birkaç
    saniye içinde sebebini açıklayacağım.
  • 2:20 - 2:22
    Bir dizi bulmaca çözeceksiniz
  • 2:22 - 2:26
    ve birazdan size bu bulmacalardan
    örnekler göstereceğim.
  • 2:26 - 2:28
    Ne kadar çok bulmaca çözerseniz,
  • 2:28 - 2:31
    ödül kazanma şansınız o kadar yükselecek.
  • 2:31 - 2:33
    Peki neden çay içmek zorundasınız?
  • 2:33 - 2:35
    Neden çünkü bu çok mantıklı.
  • 2:35 - 2:38
    Bulmacaları doğru çözebilmek için,
  • 2:38 - 2:41
    zihninizin aynı anda iki farklı
    durumda olması gerekiyor, değil mi?
  • 2:41 - 2:43
    Zinde olmalıdır
  • 2:43 - 2:46
    ve bunun için kafein çok iyidir.
  • 2:47 - 2:49
    Zihniniz aynı anda sakin de olmalı
  • 2:49 - 2:51
    telaşlı değil, sakin.
  • 2:51 - 2:54
    Bunun için de papatya çok iyidir.
  • 2:55 - 2:59
    Şimdi de sıra denekler arası tasarımda,
  • 2:59 - 3:00
    AB tasarımı, AB testi.
  • 3:00 - 3:04
    Şimdi sizi rastgele
    bu gruplardan birine koyacağım.
  • 3:04 - 3:07
    Burada hayali bir çizgi olduğunu düşünün.
  • 3:07 - 3:10
    Böylece buradaki herkes A grubunda olacak,
  • 3:10 - 3:12
    buradakiler de B grubunda olacak.
  • 3:13 - 3:15
    Şimdi şöyle yapacağım:
  • 3:15 - 3:20
    Size bu iki çayı göstererek
    seçmenizi isteyeceğim.
  • 3:20 - 3:23
    Bu iki çaydan istediğinizi seçebilirsiniz.
  • 3:23 - 3:25
    Zihinsel durumunuza göre
    karar verebilirsiniz.
  • 3:25 - 3:27
    "Tamam, ben kafeinli çayı seçeceğim."
  • 3:27 - 3:29
    veya "Ben papatya çayını seçeceğim."
  • 3:29 - 3:31
    Yani sorumluluk ve kontrol sizde olacak.
  • 3:31 - 3:33
    Şoför koltuğunda siz oturuyor olacaksınız.
  • 3:33 - 3:36
    Size gelince ben bu iki çayı göstereceğim
  • 3:36 - 3:39
    ama bir seçim şansınız yok.
  • 3:39 - 3:41
    Bu çaylardan birini size ben vereceğim.
  • 3:41 - 3:43
    Unutmayın ki çaylardan birini seçerken
  • 3:43 - 3:45
    tamamen rastgele karar vereceğim
  • 3:45 - 3:46
    ve siz bunu biliyorsunuz.
  • 3:46 - 3:49
    Bunun uç bir senaryo
    olduğunun farkındasınız
  • 3:49 - 3:53
    çünkü gerçek hayatta
    yolcu koltuğunda oturmayı seçtiğinizde
  • 3:53 - 3:55
    muhtemelen, sürücü
    güvendiğiniz biri veya bir uzmandır.
  • 3:55 - 3:57
    Bu da tam da uç bir senaryo.
  • 3:59 - 4:00
    Şimdi--
  • 4:02 - 4:04
    Hepiniz çayı içiyorsunuz.
  • 4:04 - 4:06
    Hadi, hepinizin çay içtiğini hayal edelim
  • 4:06 - 4:08
    ve çayınızı bitirmenizi bekleyeceğiz.
  • 4:08 - 4:11
    Bir beş dakika da içindekilerin
    etkisini göstermesini bekleyeceğiz.
  • 4:12 - 4:16
    Şimdi 15 bulmacayı çözmek için
    30 dakikanız olacak.
  • 4:17 - 4:20
    Çözeceğiniz bulmacanın bir örneği burada.
  • 4:21 - 4:22
    Aranızda denemek isteyen var mı?
  • 4:22 - 4:25
    [Seyircilerin biri: Pulpit]
  • 4:25 - 4:26
    Tamam bu süperdi.
  • 4:26 - 4:31
    Sizler gibi, bulmacalara
    hızlı cevap veren katılımcılar olsaydı
  • 4:31 - 4:35
    ustalık düzeyinize göre bulmacaların
    zorluk derecesini ayarlamış olmalıydık.
  • 4:35 - 4:37
    Çünkü bu bulmacaların
    zor olmasını istiyoruz.
  • 4:37 - 4:38
    Bunlar aldatıcı bulmacalar,
  • 4:38 - 4:41
    çünkü içgüdüsel olarak ilk başta
    tulip (lale) diyecektiniz.
  • 4:42 - 4:44
    Fakat daha sonra bu fikirden vazgeçtiniz.
  • 4:44 - 4:45
    Doğru mu?
  • 4:45 - 4:47
    Bulmacaların
    zor olmasını istediğimiz için,
  • 4:47 - 4:49
    sizin uzmanlık seviyenize göre ayarlandı.
  • 4:49 - 4:51
    Birazdan bunun nedenini söyleyeceğim.
  • 4:52 - 4:54
    Şimdi bu da diğer bir örnek.
  • 4:54 - 4:56
    Denemek isteyen?
    Bu daha zor.
  • 4:56 - 4:58
    [Seyircilerden biri: Embark]
  • 4:58 - 4:59
    Evet, harika.
  • 4:59 - 5:01
    Evet, yine zor olanlardan biri.
  • 5:01 - 5:03
    "Kamber" diyeceksiniz, sonra "maker"
  • 5:03 - 5:05
    ve daha sonra bunların
    hepsinden uzaklaşacaksınız.
  • 5:05 - 5:07
    Şimdi bu 15 bulmacayı çözmek için
    30 dakikanız var.
  • 5:08 - 5:11
    Burada sorduğumuz soru,
  • 5:11 - 5:15
    çözülen bulmaca sayısına göre,
  • 5:15 - 5:19
    kontrol sendeyken
    hangi çayı içeceğini seçerken
  • 5:19 - 5:22
    veya çözülen bulmaca sayısına göre
  • 5:22 - 5:26
    daha iyi bir durumda mı olacaksın?
  • 5:28 - 5:32
    Bir dizi çalışma ile,
    sonuç olarak göstereceğimiz şey;
  • 5:32 - 5:38
    siz, yolcu koltuğunda oturanlar
    içtiğiniz çay rastgele seçilmiş olsa da
  • 5:38 - 5:41
    sürücülerden daha çok
    bulmaca çözerek bitirirsiniz.
  • 5:42 - 5:45
    Ayrıca, başka bir durum
    daha gözlemliyoruz ki
  • 5:45 - 5:48
    bu da sizlerin yalnızca
    daha az bulmaca çözmesi değil,
  • 5:48 - 5:50
    aynı zamanda, işe daha az enerji koymanız
  • 5:50 - 5:52
    ve daha az ısrarcı olmanız.
  • 5:52 - 5:54
    Peki bunu biz nasıl biliyoruz?
  • 5:54 - 5:56
    Bunun için iki nesnel kriterimiz var.
  • 5:56 - 6:01
    Bunlardan ilki, bulmacayı çözmek için
    harcadığınız ortalama süredir.
  • 6:02 - 6:05
    Sizler, yolcu koltuğunda olanlara
    nazaran daha az vakit harcıyorsunuz.
  • 6:05 - 6:08
    İkincisi ise bu bulmacaları
    çözmek için 30 dakikanız var;
  • 6:08 - 6:10
    bu sürenin hepsini
    kullanıyorsunuz musunuz,
  • 6:10 - 6:12
    yoksa süre dolmadan önce
    bırakıyor musunuz?
  • 6:12 - 6:13
    Siz, sürücü koltuğunda olanlar
  • 6:13 - 6:15
    süreniz dolmadan bırakmaya
    daha yatkınsınız.
  • 6:15 - 6:20
    Yani daha az çaba sarf ettiğinizde
    sonuç daha az çözülen bulmaca oluyor.
  • 6:22 - 6:26
    Bu da bizi, "Neden böyle oluyor?"
    sorusuna götürüyor.
  • 6:26 - 6:30
    Yolcuların, sürücülerden daha olumlu
  • 6:30 - 6:32
    ve daha iyi sonuçlar aldığı durumlarla
  • 6:32 - 6:36
    ne zaman ve hangi koşullar
    altında karşılaşıyoruz ?
  • 6:37 - 6:41
    Bunların hepsi INCA olarak adlandırdığım
    durum ile karşılaştığımız zaman oluyor.
  • 6:42 - 6:45
    INCA her kararınız sonunda
    aldığınız geri dönüte
  • 6:45 - 6:48
    dair bir kısaltmadır.
  • 6:48 - 6:51
    Şimdi INCA hakkında düşünürsek
    ilk olarak, borsa yatırımı
  • 6:51 - 6:55
    ya da tıbbi durumlar gibi
    çok değişken özel "bulmacalarda"
  • 6:55 - 6:57
    geri dönüt anında gerçekleşir.
  • 6:58 - 7:00
    Bulmacayı çözsen de
    çözmesen de dönütü bilirsin.
  • 7:01 - 7:02
    Değil mi?
  • 7:02 - 7:04
    İkincisi, dönüt olumsuzdur.
  • 7:04 - 7:06
    Bulmacaların zorluk seviyesinden dolayı
  • 7:06 - 7:09
    her şeyin sizin aleyhinizde
    işlediğini unutmayın.
  • 7:09 - 7:11
    Bu durum tıp alanında da
    karşınıza çıkabilir.
  • 7:11 - 7:13
    Örneğin tedavinin çok erken safhalarında,
  • 7:13 - 7:17
    her şey düzelmeye başlayana kadar
    bütün geri dönütler olumsuz olabilir.
  • 7:17 - 7:17
    Değil mi?
  • 7:17 - 7:19
    Bu durum borsada da olabilir.
  • 7:19 - 7:21
    Oynak piyasa koşullarında,
    olumsuz dönütler
  • 7:21 - 7:23
    ve ani değişkenlikler görülebilir.
  • 7:23 - 7:25
    Ve bu durumlardaki geri dönütler
    somut ve kesindir,
  • 7:25 - 7:27
    bulmacaları çözüp
    çözmediğinizi bilirsiniz.
  • 7:29 - 7:35
    Bununla birlikte; somut, ani
    ve olumsuz oluşunun dışında
  • 7:35 - 7:38
    şimdi yetkiye sahip olan sizsiniz
  • 7:39 - 7:42
    ve kendi kararlarınızdan sorumlusunuz.
  • 7:42 - 7:44
    Bu durumda ne yaparsınız?
  • 7:44 - 7:46
    Muhtemelen seçmemiş olduğunuz
    seçeneğe odaklanırsınız.
  • 7:46 - 7:48
    Ne düşündüğünüzü söyleyeyim:
  • 7:48 - 7:50
    "Keşke diğer çayı seçmiş olsaydım."
  • 7:50 - 7:51
    (Kahkaha)
  • 7:53 - 7:56
    Bu düşünce kararlarınızı şüphede bırakır,
  • 7:56 - 7:58
    karar vermedeki öz güveninizi
  • 7:58 - 8:03
    ve bulmacaları çözmedeki
    performansınızı azaltır.
  • 8:03 - 8:06
    Bu yüzden görevde harcanan daha az çaba
    ve çözülen daha az bulmaca ile
  • 8:06 - 8:09
    yolcu koltuğundakiler daha avantajlıdır.
  • 8:10 - 8:13
    Düşününce bu durum sağlık
    durumunda da olabilir, değil mi?
  • 8:13 - 8:14
    Sürücü koltuğunda bir hasta mesela.
  • 8:14 - 8:19
    Bireyin daha az çaba harcaması
    kendisini fiziksel olarak daha az yorar,
  • 8:19 - 8:23
    ki bu da iyileşme sürecini
    hızlandırmak için tavsiye edilendir.
  • 8:23 - 8:25
    Muhtemelen siz böyle yapmazdınız.
  • 8:26 - 8:29
    Bu yüzden, INCA ile karşıladığınız
  • 8:29 - 8:33
    ve geri dönütün
    ani, olumsuz ve somut olduğu,
  • 8:33 - 8:36
    ve yetkinin sizde olduğu
    vakitler olacaktır.
  • 8:36 - 8:40
    Bazen, yolcu koltuğuna geçmeniz
    ve başka birinin sizin yerinize
  • 8:40 - 8:42
    aracı sürmesine
    izin vermeniz daha iyi olacaktır.
  • 8:43 - 8:47
    Hüzünlü bir not ile başlamış olsam da
  • 8:47 - 8:49
    daha neşeli bir notla kapatmak istiyorum.
  • 8:49 - 8:52
    5 yıl, hatta 5 yıldan daha fazla
    zaman geçti.
  • 8:52 - 8:58
    Tanrıya şükürler olsun ki
    hastalık gerilemekte.
  • 8:59 - 9:01
    Yani her şey yolunda.
  • 9:01 - 9:03
    Fakat size bahsetmediğim bir şey var.
  • 9:03 - 9:07
    Tedavinin erken safhasında
  • 9:07 - 9:10
    eşim ve ben, bu süreçte
    yolcu koltuğunda olmaya karar verdik
  • 9:11 - 9:15
    ve bu durum, iç huzurum için
    büyük bir farklılık yarattı.
  • 9:15 - 9:18
    Böylelikle eşimin tedavisine
    daha rahat odaklanabildik.
  • 9:18 - 9:20
    Doktoraların bizim adımıza karar almasına
  • 9:20 - 9:22
    ve sürücü koltuğunda olmasına izin verdik.
  • 9:23 - 9:24
    Teşekkürler.
  • 9:24 - 9:25
    (Alkış)
Title:
Kontrolü elden bırakma zamanı
Speaker:
Baba Shiv
Description:

Yıllardır, araştırmalar insan doğası hakkında mantığa aykırı bir gerçeği bizlere sunuyor. Bu da, çok fazla seçeneğimiz olduğu zamanlar daha az mutlu olmamız. Hatta bu durum tıbbi bir tedavi sürecinde bile karşımıza çıkabiliyor. Baba Shiv, seçeneklerin neden şüpheye kapı açtığını inceleyen şaşırtıcı bir çalışmayı bizlerle paylaşıyor ve özellikle çok önemli konularda kontrolü başka birilerine devretmenin bizler için en iyi şey olabileceğini söylüyor.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
09:47

  • Cem Eraslan

    This was my first translation try, and I ended it before a last review accidentally. I now see that there are many points to revise, but this was a good experience for me.

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.