Return to Video

A mund ta dalloni me te vertete nese nje femije po genjen?

  • 0:01 - 0:02
    Pershendetje.
  • 0:02 - 0:05
    Me lejoni t'i bej nje pyetje audiences:
  • 0:05 - 0:06
    Keni genjyer ndonjehere kur ishit femije?
  • 0:07 - 0:10
    Nese po, a mund ta ngrini doren ju lutem?
  • 0:11 - 0:15
    Uau! Ky eshte grupi me i ndershem
    i njerezve qe kam takuar ndonjehere.
  • 0:15 - 0:17
    (Te qeshura)
  • 0:17 - 0:18
    Pra per 20 vitet e fundit
  • 0:18 - 0:22
    kam studiuar si mesojne
    femijet te genjejne
  • 0:22 - 0:24
    Dhe sot, do te ndaj me ju
  • 0:24 - 0:26
    disa nga zbulimet qe kemi bere.
  • 0:27 - 0:32
    Po si fillim, do t'ju tregoj nje histori
    nga Z. Richard Messina,
  • 0:32 - 0:35
    i cili eshte miku im dhe
    drejtor i nje shkolle fillore.
  • 0:35 - 0:37
    Nje dite mori nje telefonate.
  • 0:39 - 0:40
    Telefonuesi tha,
  • 0:40 - 0:44
    "Z. Messina, djali im Johnny
    nuk do te vije ne shkolle sot
  • 0:44 - 0:46
    sepse eshte semure."
  • 0:46 - 0:48
    Z. Messina pyeti,
  • 0:48 - 0:50
    "Me ke po flas ju lutem?"
  • 0:51 - 0:52
    Dhe telefonuesi tha,
  • 0:52 - 0:54
    "Une jam babai im."
  • 0:54 - 0:57
    (Te qeshura)
  • 0:58 - 1:00
    Keshtu kjo histori--
  • 1:00 - 1:01
    (Te qeshura)
  • 1:01 - 1:06
    permbledh shume mire
    tre gjera qe besojme
  • 1:06 - 1:08
    per femijet dhe te genjyerit.
  • 1:08 - 1:13
    Nje, femijet thone genjeshtra
  • 1:13 - 1:15
    vetem pasi futen ne shkolle fillore.
  • 1:16 - 1:18
    Dy, femijet nuk dine te genjejne.
  • 1:18 - 1:21
    Ne te rriturit mund ti dallojme
    lehte genjeshtrat e tyre.
  • 1:21 - 1:25
    Dhe tre, nese femijet genjejne
    ne nje moshe shume te vogel,
  • 1:25 - 1:28
    duhet te kete te meta ne
    karakterin e tyre,
  • 1:28 - 1:32
    dhe ata do te behen genjeshtare
    patologjike per gjithe jeten.
  • 1:33 - 1:35
    Mire, ne fakt del se
  • 1:35 - 1:37
    te tre gjerat qe besojme jane te gabuara.
  • 1:39 - 1:41
    Kemi luajtur lojra me te gjetur
  • 1:41 - 1:43
    me femijet ne te gjithe boten.
  • 1:43 - 1:45
    Ja nje shembull.
  • 1:45 - 1:49
    Ne kete loje, i kerkuam femijeve
    te gjejne numrat ne letra.
  • 1:50 - 1:53
    Dhe i themi nese ata fitojne lojen,
  • 1:53 - 1:55
    do te fitojne nje cmim te madh.
  • 1:56 - 1:57
    Por ne mes te lojes,
  • 1:57 - 2:00
    gjejme nje justifikim
    dhe largohemi nga dhoma.
  • 2:02 - 2:04
    Dhe para se te largohemi nga dhoma,
  • 2:04 - 2:07
    i themi qe te mos i shikojne letrat.
  • 2:08 - 2:09
    Sigurisht,
  • 2:09 - 2:11
    kemi kamera te fshehta ne dhome
  • 2:11 - 2:13
    per te pare cdo levizje te tyre.
  • 2:14 - 2:18
    Ngaqe deshira per te fituar lojen
    eshte shume e forte,
  • 2:18 - 2:21
    me shume se 90 perqind e femijeve
    do ti shohin letrat
  • 2:21 - 2:23
    sapo te dalim nga dhoma.
  • 2:23 - 2:25
    (Te qeshura)
  • 2:25 - 2:27
    Pyetja kyc eshte:
  • 2:27 - 2:30
    Kur te kthehemi dhe te pyesim femijet
  • 2:30 - 2:32
    nese kane pare apo jo,
  • 2:32 - 2:35
    a do te rrefejne femijet qe kane pare
  • 2:35 - 2:38
    apo do te genjejne per shkeljen?
  • 2:40 - 2:44
    Gjetem qe pavaresisht
    gjinise, vendit, fese,
  • 2:45 - 2:47
    ne moshen dy vjecare,
  • 2:47 - 2:49
    30 perqind genjejne,
  • 2:49 - 2:53
    70 perqind thone te verteten
    per shkeljen.
  • 2:53 - 2:55
    Ne moshen tre vjecare,
  • 2:55 - 2:59
    50 perqind genjejne dhe
    50 perqind thone te verteten.
  • 2:59 - 3:01
    Ne moshen kater vjecare,
  • 3:01 - 3:03
    me shume se 80 perqind genjejne.
  • 3:04 - 3:07
    Dhe pas moshes kater vjecare,
  • 3:07 - 3:08
    shumica e femijeve genjejne.
  • 3:09 - 3:11
    Pra sic e shihni,
  • 3:11 - 3:14
    te genjyerit eshte nje pjese tipike
    e zhvillimit.
  • 3:14 - 3:17
    Dhe disa femije fillojne
    te thone genjeshtra
  • 3:17 - 3:19
    qe kur jane dy vjec.
  • 3:20 - 3:24
    Pra tani, te shikojme me nga afer
    femijet e vegjel.
  • 3:25 - 3:29
    Pse disa por jo te gjithe
    femijet e vegjel genjejne?
  • 3:30 - 3:34
    Ne gatim, duhet perberes te mire
  • 3:34 - 3:35
    per te gatuar ushqim te mire.
  • 3:36 - 3:40
    Dhe te genjyerit si duhet kerkon
    dy perberes kyc.
  • 3:41 - 3:45
    Elementi i pare kyc
    eshte teoria e mendjes,
  • 3:45 - 3:47
    ose aftesia e te lexuarit e mendjes.
  • 3:48 - 3:50
    Te lexuarit e mendjes eshte aftesia
    per te ditur
  • 3:50 - 3:54
    qe njerez te ndryshem
    kane njohuri te ndryshme per situaten
  • 3:55 - 3:58
    dhe aftesia per te dalluar midis
    cfare di une
  • 3:58 - 4:00
    dhe cfare di ti.
  • 4:00 - 4:02
    Leximi i mendjes eshte i rendesishem
    per te genjyerin
  • 4:02 - 4:06
    sepse parimi baze i te genjyerit
    eshte qe une di
  • 4:06 - 4:07
    qe ti nuk e di
  • 4:07 - 4:08
    cfare di une.
  • 4:08 - 4:10
    Keshtu qe, une mund te te genjej.
  • 4:11 - 4:16
    Perberesi i dyte kyc per
    te genjyerin si duhet eshte vetkontrolli.
  • 4:16 - 4:20
    Eshte aftesia per te kontrolluar
    te folurin, mimiken
  • 4:20 - 4:22
    dhe gjuhen e trupit,
  • 4:22 - 4:24
    keshtu qe mund te thuash
    nje genjeshter bindese.
  • 4:25 - 4:29
    Dhe kemi gjetur qe ata femije te vegjel
  • 4:29 - 4:34
    qe kane aftesi me te perparaura te
    leximit te mendjes dhe vetkontrollit
  • 4:34 - 4:36
    thone me heret genjeshtra
  • 4:36 - 4:38
    dhe jane genjeshtare me te sofistikuar.
  • 4:40 - 4:46
    Sic doli, keto dy aftesi jane gjithashtu
    thelbesore per te gjithe ne
  • 4:46 - 4:48
    per te funksionuar mire ne shoqerine tone.
  • 4:49 - 4:53
    Ne fakt, mangesite ne aftesite e leximit
    te mendjes dhe vetkontrollit
  • 4:53 - 4:57
    lidhen me probleme serioze te zhvillimit,
  • 4:57 - 5:00
    si ADHD dhe autizmi.
  • 5:02 - 5:07
    Pra nese zbuloni femijen tuaj dy vjecar
    qe po thote genjeshten e tij/saj te pare,
  • 5:07 - 5:09
    ne vend qe te alarmoheni
  • 5:09 - 5:11
    duhet te festoni--
  • 5:11 - 5:12
    (Te qeshura)
  • 5:12 - 5:18
    sepse sinjalizon qe femija juaj
    ka arritur ne nje etape te re
  • 5:18 - 5:20
    te zhvillimit tipik.
  • 5:21 - 5:24
    Tani, a jane femijet genjeshtare te pazot?
  • 5:25 - 5:28
    A mendoni se mund ti dalloni genjeshtrat
    e tyre lehte?
  • 5:29 - 5:30
    Deshironi ta provoni njehere?
  • 5:31 - 5:32
    Po? Ne rregull.
  • 5:32 - 5:35
    Do t'ju tregoj dy video.
  • 5:35 - 5:36
    Ne keto video,
  • 5:36 - 5:39
    femijet do t'i pergjigjen pyetjes
    se nje kerkuesi,
  • 5:39 - 5:41
    "A e pe letren?"
  • 5:41 - 5:42
    Keshtu perpiquni te me thoni
  • 5:42 - 5:44
    cili femije po genjen
  • 5:44 - 5:46
    dhe cili po thote te verteten.
  • 5:46 - 5:48
    ja femija numer nje.
  • 5:49 - 5:50
    Jeni gati?
  • 5:51 - 5:53
    (Video)
    I rrituri: A e pe letren? Femija: Jo.
  • 5:54 - 5:56
    Kang Lee: Dhe ky eshte femija numer dy.
  • 5:58 - 6:00
    (Video)
    I rrituri: A e pe letren? Femija: Jo.
  • 6:01 - 6:05
    KL: Ne rregull, nese mendoni
    qe femija numer nje po genjen,
  • 6:05 - 6:07
    ju lutem ngrini doren.
  • 6:08 - 6:12
    Dhe nese mendoni qe femija numer dy
    po genjen, ju lutem ngrini doren.
  • 6:14 - 6:16
    Ne rregull, pra ne fakt,
  • 6:16 - 6:19
    femija numer nje po thote te verteten,
  • 6:19 - 6:21
    femija numer dy po genjen.
  • 6:22 - 6:25
    Duket qe shume nga ju jane dallues
    jo te mire te genjeshtrave te femijeve.
  • 6:25 - 6:28
    (Te qeshura)
  • 6:28 - 6:31
    Kemi luajtur lloje te ngjashme lojrash
  • 6:31 - 6:36
    me shume, shume te rritur
    nga te gjithe drejtimet e jetes.
  • 6:37 - 6:39
    Dhe i kemi treguar shume video.
  • 6:39 - 6:42
    Ne gjysmen e videove femijet genjenin.
  • 6:42 - 6:45
    Ne gjysmen tjeter te videove
    femijet thonin te verteten.
  • 6:47 - 6:49
    Le te zbulojme si kane dale keta te rritur.
  • 6:50 - 6:54
    Meqe ka po aq genjeshtare sa dhe
    tregues te se vertetes,
  • 6:54 - 6:57
    nese e hamendesoni rastesisht,
  • 6:57 - 7:01
    ka 50 perqind shanse qe ta gjeni sakte.
  • 7:01 - 7:04
    Pra nese saktesia juaj
    eshte rreth 50 perqind,
  • 7:04 - 7:08
    do te thote qe jeni dallues te keqij
    te genjeshtrave te femijeve.
  • 7:08 - 7:13
    Le te nisimin me te diplomuarit
    dhe studentet e jurisprudencens,
  • 7:13 - 7:17
    qe zakonisht kane
    eksperieca te kufizuara me femijet.
  • 7:18 - 7:20
    Jo, nuk mund ti dallojne
    genjeshtrat e femijeve.
  • 7:20 - 7:22
    Performanca e tyre eshte rreth shansit.
  • 7:22 - 7:27
    Po punonjesit sociale dhe juristet
    qe mbrojne femijet,
  • 7:28 - 7:30
    te cilet punojne me femijet dite per dite?
  • 7:30 - 7:32
    A mund t'i dallojne
    genjeshtrat e femijeve?
  • 7:34 - 7:35
    Jo, nuk munden.
  • 7:35 - 7:36
    (Te qeshura)
  • 7:36 - 7:37
    Po gjykatesit,
  • 7:37 - 7:39
    oficeret doganore
  • 7:39 - 7:41
    dhe oficeret e policise
  • 7:41 - 7:44
    qe merren me genjeshtare cdo dite?
  • 7:44 - 7:46
    A mund t'i dallojne
    genjeshtrat e femijeve?
  • 7:47 - 7:48
    Jo, nuk munden.
  • 7:48 - 7:50
    Po prinderit?
  • 7:50 - 7:53
    A mund t'i dallojne prinderit
    genjeshtrat e femijeve te tjere?
  • 7:54 - 7:55
    Jo, nuk munden.
  • 7:56 - 7:59
    Po, munden prinderit te dallojne
    genjeshtrat e femijeve te tyre?
  • 8:01 - 8:02
    Jo, nuk munden.
  • 8:02 - 8:06
    (Te qeshura) (Duartrokitje)
  • 8:06 - 8:07
    Keshtu tani ju mund te pyesni
  • 8:09 - 8:12
    pse genjeshtrat e femijeve
    jane kaq te veshtira per t'u dalluar.
  • 8:13 - 8:16
    Me lejoni ta ilustroj kete
    me djalin tim, Nathan.
  • 8:16 - 8:18
    Kjo eshte mimika e tij
  • 8:18 - 8:20
    kur genjen.
  • 8:20 - 8:22
    (Te qeshura)
  • 8:22 - 8:23
    Keshtu kur femijet genjejne,
  • 8:23 - 8:27
    mimika e tyre eshte zakonisht neutrale.
  • 8:27 - 8:31
    Sidoqofte, pas kesaj pamje neurale,
  • 8:31 - 8:34
    femija ne te vertete perjeton
    shume emocione,
  • 8:34 - 8:38
    si frike, faj, turp
  • 8:38 - 8:41
    dhe ndoshta pak kenaqesine e genjeshtarit.
  • 8:41 - 8:44
    (Te qeshura)
  • 8:44 - 8:49
    Fatkeqesisht, keto emocione jane
    ose shume te befta ose te fshehta.
  • 8:49 - 8:52
    Keshtu qe, ne te shumten eshte
    e padukshme per ne.
  • 8:52 - 8:53
    Pra ne pese vitet e fundit,
  • 8:53 - 8:57
    jemi perpjekur te gjejme menyren per te
    nxjerre ne pah keto emocione te fshehura.
  • 8:57 - 8:58
    Me pas beme nje zbulim.
  • 8:59 - 9:02
    Dime qe nen lekuren e fytyres sone,
  • 9:02 - 9:06
    ndodhet nje rrjet e pasur
    me kapilare gjaku.
  • 9:06 - 9:08
    Kur perjetojme emocione te ndryshme,
  • 9:08 - 9:11
    qarkullimi i gjakut ne fytyre
    ndryshon lehtas,
  • 9:12 - 9:16
    Dhe keto ndryshime rregullohen
    nga sistemi autonom
  • 9:16 - 9:18
    i cili eshte jashte kontrollit tone
    te ndergjegjshem.
  • 9:18 - 9:22
    Duke pare ndryshimet
    ne rrjedhen e gjakut ne fytyre
  • 9:22 - 9:25
    mund te shfaqim emocionet e fshehura
    te njerezve.
  • 9:25 - 9:30
    Fatkeqesisht, keto ndryshime ne rrjedhen
    e gjakut ne fytyre te lidhura me emocionet
  • 9:30 - 9:33
    jane shume te cekta per tu dalluar
    me sy te lire.
  • 9:34 - 9:37
    Keshtu per te na ndihmuar te nxjerrim
    ne pah emocionet e fytyres,
  • 9:37 - 9:40
    kemi zhvilluar nje teknologji imazhi te re
  • 9:40 - 9:44
    te cile e quajme
    "imazhi optik transdermik".
  • 9:45 - 9:49
    Per kete, ne perdorim nje video kamera
    te zakonshme per te rregistruar njerezit
  • 9:49 - 9:52
    kur perjetojne emocione te fshehuar
    te ndryshme.
  • 9:52 - 9:56
    Pastaj, duke perdorur teknologjine tone
    te perpunimit te imazhit,
  • 9:57 - 10:02
    mund te nxjerrim pamje transdermale te
    ndryshimit te rrjedhes se gjakut ne fytyre.
  • 10:04 - 10:09
    Duke pare pamjet video transdermale,
  • 10:09 - 10:11
    tashme ne mund te shohim lehte
  • 10:12 - 10:17
    ndryshimet ne rrjedhen e gjakut ne fytyre
    te lidhura me emocionet e fshehura.
  • 10:18 - 10:20
    Dhe duke perdorur kete teknologji,
  • 10:20 - 10:24
    mund te zbulojme emocionet e fshehura
    qe lidhen me te genjyerit,
  • 10:24 - 10:27
    dh si rrjedhoje te zbulojme
    genjeshtrat e njerezve.
  • 10:27 - 10:30
    Mund ta bejme pa nderhyre,
  • 10:30 - 10:32
    nga larg, pa shume shpenzime,
  • 10:32 - 10:36
    me nje saktesi rreth 85 perqind,
  • 10:36 - 10:38
    e cila eshte shume me mire se hamendesimi.
  • 10:39 - 10:43
    Dhe pervec kesaj, ne zbuluam
    nje efekt Pinoku.
  • 10:44 - 10:46
    Jo, jo ky efekt Pinoku.
  • 10:46 - 10:47
    (Te qeshura)
  • 10:47 - 10:50
    Ky eshte efekti i vertete Pinok.
  • 10:50 - 10:51
    Kur njerezit genjejne,
  • 10:51 - 10:55
    rrjedha e gjakut ne fytyre ne molleza ulet
  • 10:55 - 10:58
    dhe rrjedha e gjakut ne fytyre ne
    hunde rritet.
  • 10:59 - 11:03
    Sigurisht, te genjyerit
    nuk eshte i vetmi rast
  • 11:03 - 11:06
    i cili ndjell emocionet e fshehura.
  • 11:06 - 11:08
    Keshtu qe pyetem veten,
  • 11:08 - 11:10
    pervec se mund te dalloje genjeshtrat,
  • 11:10 - 11:12
    si mund te perdoret teknologjia jone?
  • 11:13 - 11:17
    Nje aplikim eshte ne edukim.
  • 11:17 - 11:21
    P.sh, duke perdorur kete teknologji,
    mund te ndihmojme kete mesues matematike
  • 11:21 - 11:24
    per te identifikuar se cilet nxenes
    ne klasen e tij
  • 11:24 - 11:29
    jane ne ankth te madh ne lidhje
    me temem qe ai po u shpjegon
  • 11:29 - 11:30
    ne menyre qe ai t'i ndihmoje ata.
  • 11:31 - 11:34
    Dhe gjithashtu mund ta perdorim ne
    kujdesin shendetesor.
  • 11:34 - 11:37
    Per shembull, cdo dite une flas ne Skype
    me prinderit,
  • 11:37 - 11:40
    te cilet jetojne mijra kilometra larg.
  • 11:40 - 11:42
    Dhe duke perdorur kete teknologji,
  • 11:42 - 11:46
    une jo vetem mundem te kuptoj
    c'po ndodh ne jeten e tyre
  • 11:46 - 11:52
    por ne te njejten kohe te monitoroj
    rrahjet e zemres, nivelin e stresit,
  • 11:52 - 11:55
    gjendjen shpirterore dhe nese po
    apo nuk po perjetojne dhimbje.
  • 11:56 - 11:58
    Dhe ndoshta ne te ardhmen,
  • 11:58 - 12:01
    rrezikun per atak ne zemer apo
    hipertension.
  • 12:02 - 12:03
    Ju mund te pyesni:
  • 12:03 - 12:09
    A mund ta perdorim per te zbuluar
    emocionet e politikaneve?
  • 12:09 - 12:11
    (Te qeshura)
  • 12:11 - 12:12
    Per shembull, gjate nje debati.
  • 12:13 - 12:15
    Pergjigja eshte po.
  • 12:15 - 12:17
    Duke perdorur rregjistrimet televizive,
  • 12:17 - 12:21
    ne mund te dallojme rrahjet e zemres
    se politikaneve,
  • 12:21 - 12:23
    gjendjen shpirterore dhe stresin,
  • 12:23 - 12:27
    dhe mbase ne te ardhmen nese
    po na genjejne apo jo.
  • 12:27 - 12:30
    Mund ta perdorim ne kerkimet
    ne marketing,
  • 12:31 - 12:32
    per shembull, per te kuptuar
  • 12:32 - 12:37
    nese njerezit i pelqejne apo jo
    disa produkte per konsumatoret.
  • 12:37 - 12:39
    Madje mund ta perdorim edhe ne takime.
  • 12:40 - 12:41
    Keshtu per shembull,
  • 12:41 - 12:44
    nese personi me te cilin keni dale
    ne takim po ju buzeqesh,
  • 12:44 - 12:46
    kjo teknologji mund te ndihmoje
    te percaktosh
  • 12:47 - 12:49
    nese ajo me te vertete te pelqen ty
  • 12:49 - 12:51
    apo thjesht po tregohet e sjellshme me ty.
  • 12:52 - 12:54
    Dhe ne kete rast,
  • 12:54 - 12:55
    ajo thjesht po tregohet e sjellshme me ty.
  • 12:55 - 12:58
    (Te qeshura)
  • 12:59 - 13:03
    Pra teknologjia e imazheve optike
    transdermike
  • 13:03 - 13:06
    eshte ne shkallet e para te zhvillimit.
  • 13:06 - 13:10
    Shume aplikime te reja do te shfaqen
    te cilat nuk i njohim sot.
  • 13:10 - 13:13
    Sidoqofte, nje gje e di me siguri
  • 13:13 - 13:17
    qe te genjyerit nuk do te jete me njelloj.
  • 13:17 - 13:18
    Ju faleminderit shume.
  • 13:18 - 13:19
    She she.
    (Faleminderit)- kineze
  • 13:19 - 13:23
    (Duartrokitje)
Title:
A mund ta dalloni me te vertete nese nje femije po genjen?
Speaker:
Kang Lee
Description:

A jane femijet genjeshtare jo te zot? Mendoni se mund ti dalloni lehte genjeshtrat e tyre? Kerkuesi i zhvillimit Kang Lee studion cfare i ndodh femijeve psikologjikisht kur genjejne. E bejne shume here, duke nisur qe nga mosha dy vjecare, dhe me te vertete qe jane te zot. Lee shpjegon pse duhet te festojme kur femijet nisin te thone genjeshtra dhe prezanton teknologjine e re te dallimit te genjeshtres qe ndonje dite mund te nxjerre ne pah emocionet tona te fshehura.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
13:36

Albanian subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.