Saúde mental para todos involucrando a todos

Aproximadamente 450 millóns de persoas están afectadas por enfermidades mentais no mundo. Nos paises ricos, tan só a mitade reciben os coidados apropiados, pero nos paises en desenvolvemento, cerca do 90 por cento non reciben tratamento debido á escaseza de psiquiatras. Vikram Patel esboza un enfoque moi prometedor: a formación de membros nas comunidades para que realicen intervencións de saúde mental, capacitando a persoas sen estudos para que presten coidados a outras persoas da comunidade.

Quero que se imaxinen isto

Dous homes, Tahul e Rajiv,

os dous viven no mesmo barrio,

teñen a mesma formación
e traballos semellantes

e os dous se achegan
ao servizo de urxencias

queixándose dunha dor aguda no peito.

A Rahul fanlle probas do corazón

pero a Rajiv non: mándanno a casa.

Cal é a explicación do trato distinto

en dúas persoas practicamente iguais?

Rajiv sofre unha enfermidade mental.

A diferenza
na calidade dos coidados médicos

recebidos por persoas
con enfermidade mental

é unha das razóns
polas que viven menos tempo

que as persoas sen enfermidade mental

Mesmo nos paises
que dispoñen de máis recursos no mundo,

a diferenza na espectativa de vida
supera os 20 anos.

Nos paises en vías de desenvolvemento

a diferenza aínda é maior

Pero ademais, as enfermidades mentais
poden matar de forma máis directa.

O exemplo máis obvio é o suicidio

Pode que lles sorprenda,
como me pasou a min,

cando descubrín que o suicidio
é unha das principais causas de morte

entre a xente nova en todo o mundo

incluíndo os paises máis pobres do planeta

Pero máis que o impacto que un problema
de saúde teña na esperanza de vida

a nós preocúpanos
o seu efecto na calidade de vida

Para analizar simultaneamente
o impacto dun problema de saúde

sobre a cantidade e a calidade de vida

necesitamos usar un indicador
chamado AVAD

e que se corresponde cos
Anos de Vida Axustados por Discapacidade

Cando facemos isto,

descubrimos cousas alarmantes
sobre a saúde mental

dende unha perspectiva global

Descubrimos, por exemplo,

...que a enfermidade mental é unha das
principais causas de invalidez no mundo

A depresión, por exemplo, é a terceira
causa de incapacidade no mundo

xunto con enfermidades
como a diarrea e a neumonía en nenos.

Cando xuntas todas as enferidades mentais

representan arredor do 15%
de todas as enfermidades do mundo.

A verdade é que
se trata dunhas doenzas moi daniñas.

Pero máis alá da carga de enfermidade
imos considerar as cifras absolutas.

A Organización Mundial da Saúde estima...

que hai entre 400 e 500 millóns de persoas

vivindo no noso pequeno planeta

que padecen enfermidades mentais.

Algúns de vostedes parecen
un pouco sorprendidos por este número

pero consideren por un momento
a incrible variedade de doenzas mentais,

dende o autismo e a
deficiencia mental na infancia,

ata a depresión e a ansiedade,

abuso de substancias e psicose en adultos

para chegar á demencia na vellez,

e teño para min que todos os presentes

podemos pensar
polo menos nunha persoa, unha persoa

afectada por unha enfermidade mental

no noso círculo social máis próximo.

Vexo que algúns asinten coa cabeza.

Pero alén das cifras sorprendentes

o realmente importante
dende o punto de vista da saúde mundial

o realmente preocupante
dende o punto de vista da saúde mundial

e que a grande maioría
deses individuos afectados

non reciben os coidados que
sabemos que poden cambiar as súas vidas

e lembren que temos firmes evidencias

de que unha chea de medidas,

medicinas,
intervencións psicolóxicas e sociais

poden cambiar por completo a situación.

Aínda así,
mesmo nos países de mais recursos

por exemplo, aquí, en Europa

cerca dun 50% das persoas afectadas
non reciben eses tratamentos

No tipo de paises en que eu traballo

esta ausencia de tratamento

acércase ao sorprendente 90%.

Por iso non é raro

se tes que falar cunha persoa
que padece unha enfermidade mental

escoitar historias de sufrimento oculto

vergoña e discriminación

en case tódolos ámbitos da súa vida.

Pero quizais, o máis desgarrador de todo

sexan as historias de abuso

mesmo dos dereitos humanos máis básicos

tal e como amosa a imaxe desta nena

que acontecen
tódolos días, tristemente

incluso nas institucións
creadas para cuidar a estas persoas,

os hospitais mentais.

Esta inxusticia foi decisiva
para que eu me propuxera como misión

intentar transformar as vidas

de persoas afectadas por enfermedad mental

e me centro
sobre todo en tender unha ponte

entre os coñecementos que temos

capaces de transformar vidas,

os coñecementos
sobre tratamentos efectivos,

e o uso diario que facemos
destes coñecementos no mundo.

E un desafío
especialmente importante co que me atopei

é a grande escaseza
de profesionais de saúde mental,

psiquiatras e psicólogos,

sobre todo
nos paises en vías de desenvolvemento.

Estudiei medicina na India,

e despois
elexín psiquiatría como especialidade

para desgusto
da miña nai e de toda a miña familia

que pensaban que a neurocirurxía
sería unha opción máis respectable

para o seu brillante fillo.

Sexa como fora
eu seguín coa psiquiatría,

e atopeime estudando en Inglaterra
nalgún dos mellores hospitais do país.

Fun un privilexiado.
Traballei nun grupo moi talentoso,

compasivo, pero o máis importante
moi ben formado e especializado

en saúde mental.

Pouco despois de rematar os estudos

comecei a traballar
primeiro en Zimbabue e despois na India

onde atopo
unha realidade totalmente nova.

Foi a realidade dun mundo

no que casi non había
profesionais da saúde mental

En Zimbabue, por exemplo,
apenas había unha ducia de psiquiatras

a maioría deles
vivían e traballaban na cidade de Harare,

quedando só un par deles
ao coidado das necesidades de saúde mental

dos 9 millóns de persoas
que vivían no campo.

Na India
non atopo unha situación moito mellor.

Para que se fagan unha idea,

se na India houbera a mesma proporción
de psiquiatras que en Gran Bretaña

debería haber
150.000 psiquiatras na India

Adivinen cantos hai.

Nestes momentos arredor de 3.000

case o 2% dos que debía haber.

En seguida me din de conta

de que non podía seguir os modelos
de coidados de saúde mental que estudiara

baseados en profesionais
caros e altamente especializados

para paises como a India e Zimbabue.

Tiña que pensar
noutro modelo de coidados.

Foi así que atopei estes libros,

e neles descubrín a idea
da delegación de tarefas na saúde global.

A idea é moi simple.

A idea é,
cando dispoña de poucos profesionais

utilice calquera persoa
dispoñible na comunidade,

fórmeos para prestar uns coidados mínimos.

Nos libros lin exemplos inspiradores

por exemplo, como se formou
a xente non preparada para atender partos

ou diagnosticar
e tratar pneumonía, con bos resultados.

E pensei que si se lles pode preparar
para facer tarefas tan complexas

quizáis tamén se lles poda preparar
para prestar coidados en saúde mental.

Hoxe, compráceme informarlles
que se ten experimentado moito

na delegación de tarefas en saúde mental

na última década
nos paises en vías de desenvolvemento,

e quero compartir con vostedes
os resultados de tres experimentos

todos eles enfocados na depresión,
a enfermidade mental máis común.

Na Uganda rural,
Paul Bolton e os seus colaboradores

demostraron que os aldeáns
podían facer psicoterapia para a depresión

e mediante un
estudo aleatorio controlado

demostró que o 90% das persoas que
recibiron esta intervención se recuperaron

fronte a un 40% no grupo control.

Noutro estudo aleatorio controlado
en áreas rurais de Pakistán,

Atif Rahman e os seus colaboradores
demostraron que as mulleres visitadoras

que eran traballadoras de saúde maternal
da comunidade

pertencentes ao sistema de saúde pakistaní

poideron prestar
terapia cognitiva conductual

a nais que sufriron depresión

demostrando grandes diferencias
nas tasas de recuperación.

Cerca do 75% das nais se recuperaron
fronte ao 45% no grupo control.

E no meu propio estudo en Goal,
na India,

novamente mostramos como conselleiros
oriundos das comunidades locais

poden ser entrenados
para facer intervencións psicosociais

para a depresión ou a ansiedade,

acadando taxas do 70% de remisión

en comparación co 50%
nos centros de atención primaira.

Se tivese que reunir todos estes
experimentos de delegación de tarefas,

e hai moitos outros exemplos,

e intentase identificar os aspectos clave

que contribúen
ao éxito na delegación de tarefas

resumiríano co acrónimo SUNDAR
que eu veño de acuñar.

SUNDAR, en Hindi, significa "atractivo".

Eu creo que hai cinco leccións clave
que amoso nesta diapositiva

para unha axeitada delegación de tarefas.

A primeira é que necesitamos
simplificar a mensaxe que utilizamos

eliminando toda a xerga
que rodea a medicina.

Temos que dividir
as intervencións complexas de coidados

en unidades pequenas
para poder transferirlas fácilmente

ás persoas menos entrenadas.

Hai que prestar os coidados
non en grandes institucións,

senón perto dos fogares da xente

e cómpre facelo

utilizando a quen estea accesible
e dispoñible na comunidade.

E, moi importante,

temos que reubicar
aos poucos especialistas que hai

para desenvolver labores
de formación e supervisión.

Para min, a delegación de tarefas
é dunha importancia transcendental

porque aínda que xurdiu
do problema da falta de recursos

nos paises en vías de desenvolvemento

creo que tamén é importante
nos países con recursos abundantes.

E por qué?

en parte porque os coidados de saúde
nos paises desenvolvidos,

os custos dos coidados de saúde
nos paises desenvolvidos,

estanse a ir rápidamente fóra de control,

en boa medida
polo custo dos recursos humáns.

Pero tamén porque
os coidados de saúde

teñen acadado
unha especialización tan alta

que se teñen distanciado
das comunidades locais.

O concepto de SUNDAR
na transferencia de tarefas

non afecta só
á accesibilidade e á economía

senón á capacitación e o
fortalecemento das comunidades.

Esta formación de xente sen estudos
para o coidado da saúde

doutras persoas na súa comunidade,

axúdalles tamén
a coidarse mellor a si mesmos.

A delegación de tarefas
é o exemplo máis importante

da democratización do
coñecemento médico, do poder médico.

Hai pouco máis de 30 anos,
os paises do mundo reuníronse en Alma-Ata

e fixeron esta simbólica declaración.
(Saúde para todos no ano 2000)

Creo que todos poden imaxinar

que 12 anos despois
aínda estamos lonxe desta meta.

Hoxe, sabendo que
a xente entrenada na comunidade,

con suficiente supervisión e apoio

pode prestar un amplo abano
de coidados de forma efectiva,

tal vez estemos máis cerca
de acadar esta meta.

De feito, para poñer en marcha
a iniciativa "Saúde para Todos"

necesitamos incluír a todos
nesa estratexia particular

e, no caso da saúde mental en particular,

necesitamos incluír
ás persoas que padecen unha doenza mental

xunto aos seus coidadores.

É por esa razón que, hai uns anos,

fundouse o Movemento
Global pola Saúde Mundial,

un tipo de plataforma virtual
na que os profesionais coma min

e as persoas que padecen
unha enfermidade mental

poden loitar xuntos, ombro con ombro,

e defender os dereitos
das persoas con doenzas mentais

para recibiren os coidados que
sabemos que poden cambiar as súas vidas

e para que poidan vivilas con dignidade.

E para rematar,
cando teñan un momento de tranquilidade

nestes días tan ocupados,
ou senón despois,

dediquen un momento a pensar

na persoa ou persoas que recordaron
que teñen unha enfermidade mental

e atrévanse a coidalos. Gracias.