Ο Άνθρωπος Αράχνη, Ο Βασιλιάς των Λιονταριών και η ζωή στo άκρο της δημιουργίας

Δείχνοντας εξαιρετικά στιγμιότυπα από παραγωγές όπως η Φρίντα, η Τρικυμία και ο Βασιλιάς των Λιονταριών, η σκηνοθέτης Τζούλι Τειμορ περιγράφει μία ζωή ξοδεμένη εις βάθος στο θέατρο και τις ταινίες. Γυρισμένο αμέσως αφότου κορυφώθηκε η διχογνωμία για την παραγωγή της στο Μπροντγουέι "Ο Άνθρωπος Αράχνη: Σβήστε το σκοτάδι", μας περιγράφει με ειλικρίνεια τις εντάσεις που είναι σύμφυτες με τη δημιουργική της διαδικασία, καθώς προσπαθεί να συλλάβει εξίσου την ουσία μίας ιστορίας όσο και να δημιουργήσει εικόνες και εμπειρίες ανόμοιες με κάθε τι άλλο.

(Μουσική)

«Οιδίπους Τύραννος»

«Ο Βασιλιάς των Λιονταριών»

«Τίτος»

«Φρίντα»

«Ο Μαγικός Αυλός»

«Μέχρι την Άκρη του Κόσμου»

(Χειροκρότημα)

Σας ευχαριστώ.
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.

Αυτά είναι μερικά δείγματα
από το θέατρο, την όπερα

και τις ταινίες που έχω σκηνοθετήσει
τα τελευταία 20 χρόνια.

Αλλά αυτή τη στιγμή
θα ήθελα να ξεκινήσω

πηγαίνοντάς σας πίσω
σε μία στιγμή

που βίωσα στην Ινδονησία,

μία δημιουργική στιγμή στη ζωή μου

και, όπως όλοι οι μύθοι,

αυτές οι ιστορίες πρέπει
να αφηγούνται ξανά και ξανά,

ειδάλλως τις λησμονούμε.

Και όταν διανύω ταραχώδεις καιρούς,

όπως γνωρίζουμε ότι μου συμβαίνει
αυτή τη στιγμή, μέσα από τη δοκιμασία

και τη φλόγα της μεταμόρφωσης,

κάτι το οποίο κάνετε όλοι σας, πράγματι.

Όλοι όσοι δημιουργούν γνωρίζουν
ότι υπάρχει ένα σημείο όπου

δεν υπάρχει ακόμα ούτε ο φοίνικας,
ούτε τα αποκαΐδια.

(Γέλια)

Βρίσκομαι εκεί, στο μεταίχμιο,

για το οποίο θα σας μιλήσω...
μία άλλη ιστορία...

Θέλω να επιστρέψω στην Ινδονησία

όπου ήμουν περίπου 21,22 χρόνων,
πολύ καιρό πριν,

με υποτροφία.

Και βρήκα τον εαυτό μου,
έπειτα από δύο χρόνια εκεί

με παραστάσεις και μαθήματα,
στο νησί του Μπαλί,

στην άκρη ενός κρατήρα,
του Γκούνουγκ Μπατούρ.

Βρισκόμουν σε ένα χωρίο όπου

λάβαινε χώρα μία τελετή μύησης
για τους νεαρούς άντρες,

μία ιεροτελεστία μετάβασης.

Που να φανταζόμουν
πως ήταν και δική μου.

Όπως καθόμουν στην πλατεία του ναού,

κάτω από αυτή τη γιγαντιαία ινδοσύκη,

στο σκοτάδι, καθώς δεν υπήρχε ηλεκτρισμός,

μόνο η πανσέληνος
φώτιζε την άδεια πλατεία,

και άκουγα τους πιο όμορφους ήχους,

σαν σε συναυλία του Charles Ives,

καθώς άκουγα την παραδοσιακή
Ινδονησιακή μουσική

από τους διάφορους χωρικούς
που έρχονταν

για αυτή τελετή που γίνεται
μια φορά κάθε πέντε χρόνια.

Νόμιζα ότι ήμουν μόνη στο σκοτάδι
κάτω από αυτό το δέντρο.

και ξαφνικά, μέσα από το σκοτάδι,

από την άλλη άκρη της πλατείας,

είδα τη λάμψη καθρεπτών
που φωτίζονταν από το φεγγάρι.

Και αυτοί οι εικοσάχρονοι άνδρες
που είχα δει πρωτύτερα

σηκώθηκαν ξαφνικά,
ντυμένοι με στολές πολεμιστών,

με μαντήλια στο κεφάλι και λόγχες,

και δεν υπήρχε κανείς στην πλατεία
κι εγώ ήμουν κρυμμένη στις σκιές.

Δεν υπήρχε κανείς εκεί
και αυτοί βγήκαν έξω

και ξεκίνησαν έναν απίστευτο χορό.

"Χουχουχουχουχαχαχαχα"

Κινούσαν τα σώματά τους
και έρχονταν προς τα μπρος,

και τα φώτα αντανακλούσαν
στις στολές τους.

Είμαι στο χώρο του θεάτρου
από τα 11 μου χρόνια,

κάνω παραστάσεις, δημιουργώ,
και σκέφτηκα:

«Για ποιον δίνουν παράσταση

με αυτά τα περίτεχνα κοστούμια,

αυτά τα εκπληκτικά μαντήλια;»

Και συνειδητοποίησα ότι έδιναν
παράσταση για το Θεό,

ό,τι κι αν σημαίνει αυτό.

Όμως με κάποιον τρόπο,
δεν είχε σημασία το να γίνει γνωστό.

Δεν εμπλέκονταν χρήματα.

Δε θα καταγραφόταν.
Δεν αποτελούσε είδηση.

Και ήταν αυτοί οι εξαιρετικοί καλλιτέχνες

που σήμαναν για μένα την αιωνιότητα
με την παράσταση που έδωσαν.

Την επόμενη στιγμή,

με το που τελείωσαν
και εξαφανίστηκαν στις σκιές,

ένας νεαρός άνδρας με φανάρι
προπανίου εμφανίστηκε,

το κρέμασε σε ένα δέντρο
και έστησε μία κουρτίνα.

Η πλατεία του χωριού γέμισε
με εκατοντάδες κόσμου.

Και ξεκίνησαν μία ολονύκτια όπερα.

Τα ανθρώπινα πλάσματα χρειάζονταν το φως.

Χρειάζονταν το φως για να βλέπουν.

Οπότε αυτό που κέρδισα και αποκόμισα
από αυτή την απίθανη,

γόνιμη στιγμή στη ζωή μου,
ως νεαρή καλλιτέχνης,

ήταν ότι πρέπει να είσαι αληθινός

σε ό,τι πιστεύεις ως καλλιτέχνης,
μέχρι τέλους,

αλλά ακόμη πρέπει
να έχεις γνώση του ότι

το κοινό βρίσκεται εκεί έξω,
στις ζωές μας, εκείνη τη στιγμή,

και έχουν επίσης ανάγκη το φως.

Και πρόκειται για αυτή
την απίστευτη ισορροπία

με την οποία νομίζω ότι περπατάμε

όταν δημιουργούμε κάτι πρωτοποριακό,

όταν προσπαθούμε να κάνουμε κάτι
που δεν έχετε ξαναδεί στο παρελθόν,

αυτόν τον φανταστικό κόσμο

στον οποίο δεν ξέρεις
που θα καταλήξεις.

Αυτή είναι λεπτή γραμμή
στην άκρη του κρατήρα

την οποία περπάτησα όλη μου τη ζωή.

Αυτό που θα ήθελα να κάνω τώρα

είναι να σας πω λίγα λόγια
για το πώς δουλεύω.

Ας πάρουμε ως παράδειγμα
τον "Βασιλιά των Λιονταριών".

Είδατε πολλά δείγματα
της δουλειάς μου εδώ,

αλλά αυτό είναι ένα που ξέρει το κοινό.

Ξεκινώ με την ιδέα του ιδεογραφήματος.

Το ιδεογράφημα είναι σαν τη ζωγραφική με πινέλο,
ένας γιαπωνέζικος πίνακας με πινέλο.

Τρεις πινελιές κι έχεις ολόκληρο
δάσος μπαμπού.

Πάω στη γενική ιδέα
του «Βασιλιά των Λιονταριών»

και λέω: «Ποια είναι η ουσία του;

Ποια είναι γενική εικόνα;

Αν έπρεπε να αναπαράγω
ολόκληρη την ιστορία σε μία εικόνα,

ποια θα ήταν αυτή;»

Ο κύκλος. Ο κύκλος.
Είναι τόσο προφανές.

O κύκλος της ζωής.
Ο κύκλος της μάσκας του Μουφάσα.

O κύκλος που, όταν φτάνουμε στη Δεύτερη Πράξη
και υπάρχει ξηρασία...

Πώς εκφράζει κανείς την ξηρασία;

Είναι ένα κύκλος μεταξιού στο πάτωμα

που εξαφανίζεται μέσα σε μία τρύπα
στο πάτωμα της σκηνής.

O κύκλος της ζωής φτάνει στις ρόδες

των γαζέλων που πηδούν.

Και βλέπεις τους μηχανισμούς.

Και ούσα άνθρωπος του θεάτρου,
αυτό που γνωρίζω και αγαπώ στο θέατρο

είναι ότι το κοινό προσέρχεται

και αναστέλλει τη δυσπιστία του.

Όταν βλέπεις άντρες ή γυναίκες
να περπατούν

με μια γαβάθα με χορτάρι
στο κεφάλι τους,

ξέρεις ότι είναι η σαβάνα.

Δεν το αμφισβητείς αυτό.

Αγαπώ τη φαινομενική
αλήθεια του θεάτρου.

Λατρεύω το ότι οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι
να συμπληρώσουν τα κενά.

Το κοινό είναι πρόθυμο να πει,

«Ω, ξέρω ότι αυτός δεν είναι
ένας πραγματικός ήλιος.

Πήρες κομμάτια από ξύλο.

Πρόσθεσες μετάξι στη βάση.

Συγκέντρωσες αυτά τα κομμάτια.
Τα άφησες να πέσουν πάνω στο έδαφος.

Και όπως σηκώνεται με τα σκοινιά,
βλέπω ότι είναι ένας ήλιος.»

Όμως η ομορφιά του είναι ότι πρόκειται
μόνο για ύφασμα και ξύλο.

Και κατά κάποιο τρόπο,
αυτό είναι που το κάνει πνευματικό.

Αυτό είναι που σε συγκινεί.

Δεν είναι το πραγματικό ξημέρωμα
που θα έρθει.

Είναι η τέχνη σε αυτό.

Έτσι στο θέατρο,
όσο κρίσιμη και αν είναι η ιστορία

και το βιβλίο και η γλώσσα,

η αφήγηση της ιστορίας,
το πώς κάποιος την αφηγείται,

οι μηχανισμοί, οι μέθοδοι
που χρησιμοποιείς,

είναι ισάξιοι με την ίδια την ιστορία.

Και είμαι άνθρωπος που αγαπά
και την υψηλή και την κατώτερη τεχνολογία.

Και μπορώ να πάω από...

Για παράδειγμα, θα σας δείξω λίγο
« Άνθρωπο Αράχνη» μετά,

αυτές τις καταπληκτικές μηχανές
που κινούν τους ανθρώπους.

Αλλά είναι γεγονός,
ότι χωρίς τον χορευτή

που γνωρίζει πώς να χειριστεί το σώμα του
και να ταλαντευτεί σε αυτά τα σύρματα,

δεν είναι τίποτε.

Οπότε θα σας δείξω

μερικά στιγμιότυπα από ένα άλλο
μεγάλο, φετινό, εγχείρημα της ζωής μου,

« Η Τρικυμία».

Είναι ταινία. Σκηνοθέτησα την «Τρικυμία»
στη σκηνή, τρεις φορές

από το 1984, '86,

και αγαπώ το έργο.

Το έκανα πάντοτε με αρσενικό Πρόσπερο.

Και ξάφνου σκέφτηκα

«Λοιπόν, ποιον θα βρω
να ενσαρκώσει τον Πρόσπερο;

Γιατί όχι την Helen Mirren;
Είναι εξαιρετική ηθοποιός. Γιατί όχι;»

Και αυτό το υλικό, πράγματι λειτούργησε
το ίδιο καλά και με μία γυναίκα.

Οπότε τώρα, ας ρίξουμε μια ματιά
σε μερικές από τις εικόνες

από την «Τρικυμία».

(Μουσική)

- Πνεύμα, προκάλεσες την τρικυμία
ακριβώς όπως σε πρόσταξα;

- Επιβιβάστηκα στο πλοίο του βασιλιά.
Σε κάθε καμπίνα, τους εξέπληξα και τους τρομοκράτησα.

- Ερωτεύτηκαν με την πρώτη ματιά.

- Με αγαπάς;

- Πέρα από κάθε όριο.

- Bρίσκονται ο ένας μέσα στη δύναμη του άλλου.

- Η αθλιότητα κάνει τον άντρα να εξοικειώνεται
με περίεργους συντρόφους στο κρεβάτι.

(Μουσική)

- Αναζητάς δουλειά, κυβερνήτα;

- Δεν έχεις πέσει από τον παράδεισο;

- Από τη Σελήνη, σε διαβεβαιώ.

- Κάλιμπαν!

- Αυτό το νησί είναι δικό μου!

- Για αυτό, να είσαι σίγουρος,
απόψε θα υποφέρεις.

- Εδώ κείτεται ο αδελφός σου,
όχι καλύτερος από τη γη στην οποία κείτεται.

- Τράβα το σπαθί σου!

- Και εγώ, ο βασιλιάς, θα σας αγαπώ.

- Θα τους βασανίσω όλους,
μέχρι να ουρλιάξουν από πόνο.

- Σε έχω τρελάνει.

- Είμαστε αυτό το υλικό
από το οποίο φτιάχνονται τα όνειρα.

και η μικρή μας η ζωή
περιτριγυρίζεται από ύπνο.

(Μουσική)

Εντάξει.

(Χειροκρότημα)

Οπότε πέρασα από το θέατρο,
κάνοντας την «Τρικυμία»

στη σκηνή με παραγωγή πολύ
χαμηλού προϋπολογισμολυ

πολλά χρόνια πριν,

και αγαπώ το έργο
οπότε σκέφτηκα επίσης

ότι είναι το τελευταίο
έργο του Σαιξπηρ,

και πραγματικά προσφέρεται,
όπως μπορείτε να δείτε, για τον κινηματογράφο.

Όμως θα σας δώσω
ένα μικρό παράδειγμα για το

πώς στήνει κανείς μία σκηνή στο θέατρο

και μετά πώς παίρνει κάποιος
την ίδια ιδέα ή ιστορία

και τη μεταφέρει στον κινηματογράφο.

Το ιδεογράφημα για το οποίο
σας μίλησα πριν,

ποιο είναι για την "Τρικυμία";

Ποια, αν έπρεπε να το συμπυκνώσω,

θα ήταν αυτή η εικόνα,

μετά την οποία δεν θα χρειαζόταν
να κάνω κάτι άλλο;

Και ήταν το κάστρο από άμμο,

η ιδέα της ανατροφής έναντι της φύσης.

Το ότι στήνουμε πολιτισμούς,

-μιλά επ' αυτού στο τέλος,
η Πρόσπερα της Helen Mirren-

τους χτίζουμε, όμως υπό την φύση,
υπό τη μέγιστη τρικυμία

αυτοί οι πύργοι που αγγίζουν τα σύννεφα,
αυτά τα εξαίρετα παλάτια θα ξεθωριάσουν

και δε θα αφήσουν ούτε
συντρίμμια πίσω τους.

Έτσι στο θέατρο,
ξεκίνησα την παράσταση,

με μία μαύρη τσουγκράνα για την άμμο,
ένα λευκό κυκλόραμα

και ένα μικρό κορίτσι,
την Μιράντα, στον ορίζοντα,

να χτίζει ένα κάστρο από σταγόνες άμμου,
ένα κάστρο στην άμμο.

Και όπως στεκόταν εκεί
στη γωνία της σκηνής,

δύο εργάτες του θεάτρου,
ντυμένοι στα μαύρα

έτρεξαν προς τα εκεί
με ποτιστήρια

και άρχισαν να ρίχνουν νερό
πάνω στο κάστρο,

και το κάστρο από άμμο
άρχισε να στάζει και να βουλιάζει,

αλλά πριν γίνει αυτό,

το κοινό είδε
τους μαυροντυμένους εργάτες.

Το μέσο ήταν φανερό.
Ήταν τετριμμένο. Το είδαμε.

Αλλά καθώς άρχισαν
να ρίχνουν το νερό,

το φως άλλαξε από το να δείχνει
τους μαυροντυμένους εργάτες

στο να εστιάσει - αυτή ακατέργαστη μαγεία που χρησιμοποιούμε στο θέατρο-

εστιάστηκε ακριβώς πάνω στο νερό.

Και ξάφνου, η προοπτική
του κοινού μεταβάλλεται.

Γίνεται κάτι μαγικά μεγαλειώδες.

Γίνεται η καταιγίδα.

Οι μασκαρεμένοι ηθοποιοί,
οι μαριονετίστες, όλοι εξαφανίζονται,

και το κοινό κάνει το άλμα
σε αυτόν τον κόσμο,

στον φανταστικό κόσμο της «Τρικυμίας»
που πράγματι λαμβάνει υπόσταση.

Τώρα, η διαφορά όταν το μετέφερα

στον κινηματογράφο

είναι ότι ξεκίνησα την ταινία

με μία κοντινή λήψη του κάστρου στην άμμο,
ενός μαύρου κάστρου από άμμο,

και αυτό που κατορθώνει το σινεμά είναι ότι

με τη χρήση της κάμερας, την προοπτική,

και επίσης με τις μακρινές
και κοντινές λήψεις,

ξεκίνησα από μία κοντινή λήψη
του κάστρου,

και όπως απομακρυνόταν,

έβλεπε κανείς ότι επρόκειτο για μία
μινιατούρα πάνω στη παλάμη

του χεριού του κοριτσιού.

Κι έτσι μπόρεσα να παίξω με το μέσο,

και ο λόγος που αγαπώ να μεταβαίνω
από το ένα μέσο στο άλλο

είναι το να μπορώ να κάνω αυτό.

Τώρα θα σας πάω στον « Άνθρωπο Αράχνη».

(Μουσική)

- Καθώς στέκομαι στον γκρεμό,

μπορώ να ξεφύγω από αυτό.

- Στο ζωντανό θέατρο προσπαθούμε
να κάνουμε τα πάντα

που δε γίνονται στις δύο διαστάσεις

του κινηματογράφου και της τηλεόρασης.

- Ύψωσε τον εαυτό σου και πάρε τον έλεγχο.

- Κοιτάμε τη Νέα Υόρκη από την οπτική γωνία του Ανθρώπου Αράχνη.

Ο Άνθρωπος Αράχνη
δεν περιορίζεται από τη βαρύτητα.

- Ούτε το Μανχάταν στην παράσταση
δεν περιορίζεται από τη βαρύτητα.

- Να είσαι ο εαυτός σου και ξεπέρασε τα όλα.

- Χτύπα!

Χτύπα! Γραντζούνισε!

- Δε θέλω να σκέφτεστε καν
ότι υπάρχει χορογράφος.

Είναι αληθινό, συμβαίνει.

Προτιμώ να βλέπετε ανθρώπους να κινούνται,

και να λέτε : «Oυάου, τι είναι αυτό;»

(Μουσική)

- Αν δώσω επαρκή κίνηση στο γλυπτό,

και ο ηθοποιός κουνά το κεφάλι του,
αισθάνεσαι λες και είναι ζωντανό.

Είναι πράγματι ένα ζωντανό κόμικ.
Ένα κόμικ που αποκτάει ζωή.

(Μουσική)

- Είναι μυθολογίες.

Είναι σύγχρονοι μύθοι,
οι ήρωες στα κόμικ.

- Πιστεύουν.

(Ουρλιαχτά)

(Μουσική)

(Χειροκρότημα)

Ωωω. Τι ήταν αυτό;

Τσίρκο, ροκ εντ ρολ, δράμα.

Τι στο καλό κάνουμε πάνω στην σκηνή;

Λοιπόν, μία τελευταία ιστορία,
πολύ γρήγορα.

Αφότου ήμουν σε εκείνο το χωριό,
διέσχισα τη λίμνη,

και είδα εκείνο το ηφαίστειο
να εκρήγνυται

στην άλλη μεριά,
το Γκούνουγκ Μπατούρ,

και υπήρχε και ένα ανενεργό ηφαίστειο
δίπλα στο ενεργό.

Δεν πίστευα ότι θα με κατάπινε το ηφαίστειο,

και είμαι εδώ.

Αλλά είναι πολύ εύκολο το να
σκαρφαλώσεις πάνω, δεν είναι;

Κρατιέσαι από τις ρίζες,

τοποθετείς τα πόδια σου
στα μικρά βραχάκια

και σκαρφαλώνεις
και φτάνεις στην κορυφή,

και ήμουν με έναν καλό φίλο
που είναι ηθοποιός,

και είπα "Ας πάμε εκεί πάνω.

Ας δούμε αν μπορούμε
να φτάσουμε κοντά στo χείλος

αυτού του ζωντανού ηφαιστείου".

Και σκαρφαλώσαμε
και φτάσαμε στην κορυφή,

και ήμασταν στο χείλος, στον γκρεμό.

Ο Ρολαντ εξαφανίστηκε
μέσα στον θειώδη καπνό

του ηφαιστείου, στο άλλο άκρο,

και εγώ είμαι εκεί πάνω μόνη

σε αυτό τον απίστευτο γκρεμό.

Ακούσατε τους στίχους;

Είμαι στον γκρεμό κοιτάζοντας κάτω

προς το νεκρό ηφαίστειο
στα αριστερά μου.

Στα δεξιά μου βρίσκεται λείος σχιστόλιθος.
Φεύγουν κομμάτια.

Φοράω σαγιονάρες και παρεό.
Είναι πολλά χρόνια πριν.

Όχι μπότες αναρρίχησης.

Και αυτός έχει εξαφανιστεί,
αυτός ο τρελός τσιγγάνος Γάλλος ηθοποιός,

στον καπνό, και συνειδητοποιώ
ότι δεν μπορώ να επιστρέψω

από το δρόμο που έχω έρθει.
Δεν μπορώ.

Οπότε ρίχνω την κάμερα μου.
Πετάω τις σαγιονάρες,

και κοιτάζω την ευθεία γραμμή
μπροστά μου,

και έπεσα στα τέσσερα, σαν γάτα,

κρατώντας τα γόνατά μου
στις δύο μεριές της γραμμής

που ήταν μπροστά μου

για 30 γιάρδες ή 30 πόδια, δε ξέρω.

Ο αέρας φυσούσε πολύ δυνατά,

και ο μόνος τρόπος
να φτάσω στην άλλη μεριά

ήταν να κοιτάζω
την ίσια γραμμή μπρος μου.

Ξέρω ότι όλοι έχετε βρεθεί εκεί.

Δοκιμάζομαι αυτή τη στιγμή.

Είναι το βάπτισμα πυρός μου.

Είναι το βάπτισμα πυρός
του συντρόφου μου.

Επιβιώνουμε επειδή το τραγούδι μας είναι
το "Ξεπέρασε το".

Το αγόρι πέφτει από τον ουρανό,
«Ξεπέρασέ το».

Είναι εκεί στην παλάμη των χεριών
και των δυό μας,

στα χέρια όλης της συντροφιάς μου.

Έχω υπέροχους συνεργάτες
και ως δημιουργοί

φτάνουμε εκεί μόνο μαζί.

Ξέρω ότι το κατανοείτε αυτό.

Και εξακολουθείτε να πηγαίνετε μπροστά

και μετά βλέπετε αυτό το εξαιρετικό πράγμα

μπροστά στα μάτια σας.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)