Τι κάνει κάτι το «καφκικό»; - Νόα Τάβλιν

Δείτε όλο το μάθημα: http://ed.ted.com/lessons/what-makes-something-kafkaesque-noah-tavlin

Ο όρος «καφκικός» έχει εισέλθει στην καθομιλουμένη για να περιγράψει αδικαιολόγητα περίπλοκες και εκνευριστικές εμπειρίες, κυρίως σε σχέση με τη γραφειοκρατεία. Αλλά το να στέκεσαι σε μια σειρά για να συμπληρώσεις περίπλοκα έγγραφα όντως αποδίδει πλήρως τον πλούτο του οράματος του Κάφκα; Πέρα από την συνήθη χρήση της λέξης, τι κάνει κάτι καφκικό; Ο Νόα Τάβλιν εξηγεί.

Μάθημα από τον Νόα Τάβλιν, κινούμενα σχέδια από TED-Ed.

«Κάποιος πρέπει
να είχε διαβάλει τον Γιόζεφ Κ.

γιατί ένα πρωινό, δίχως να έχει κάνει
τίποτα κακό, ήρθαν και τον συνέλαβαν».

Κι έτσι αρχίζει «Η Δίκη»,

ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα
του συγγραφέα Φραντς Κάφκα.

Ο Κ, ο πρωταγωνιστής,
συλλαμβάνεται απρόσμενα

και αναγκάζεται να υποστεί
μια συγκεχυμένη κατάσταση

κατά την οποία
ούτε η αιτία της σύλληψής του,

ούτε η δικαστική διαδικασία

δεν του διευκρινίζονται.

Αυτού του είδους τα σενάρια θεωρούνται
τόσο χαρακτηριστικά του έργου του Κάφκα,

που οι μελετητές επινόησαν
μια καινούρια ονομασία.

Το «καφκικό» έχει εισέλθει
στην καθομιλουμένη

για να περιγράψει αδικαιολόγητα
περίπλοκες και μάταιες εμπειρίες,

όπως όταν αναγκάζεσαι να περιπλανηθείς
σε λαβυρίνθους της γραφειοκρατίας.

Αλλά το να στέκεσαι σε μια σειρά
για να συμπληρώσεις περίπλοκα έγγραφα

όντως αποδίδει πλήρως
τον πλούτο του οράματος του Κάφκα;

Πέρα από την συνήθη χρήση της λέξης,
τι κάνει κάτι καφκικό;

Οι ιστορίες του Φραντς Κάφκα
όντως σχετίζονται

με πολλές πληκτικές και παράλογες πτυχές
της σύγχρονης γραφειοκρατείας,

εμπνευσμένες, εν μέρει,
από την εμπειρία του

ως ασφαλιστικός υπάλληλος
στην Πράγα των αρχών του 20ου αιώνα.

Πολλοί από τους πρωταγωνιστές του
είναι υπάλληλοι γραφείου

αναγκασμένοι να παλεύουν
με μια πληθώρα εμποδίων

για να πετύχουν τους στόχους τους.

Και συχνά, η όλη δοκιμασία αποδεικνύεται
τόσο αποπροσανατολιστική και παράλογη

που η επιτυχία καθίσταται άσκοπη εξ αρχής.

Για παράδειγμα, στο διήγημα «Ποσειδώνας»,

ο αρχαίος Έλληνας θεός είναι ένα στέλεχος
τόσο πλημμυρισμένoς με έγγραφα

που ποτέ του δεν είχε χρόνο να εξερευνήσει
την υποβρύχια επικράτειά του.

Το αστείο είναι πως ούτε ένας θεός
μπορεί να διαχειριστεί τόσα πολλά έγγραφα

που απαιτούνται
από το σύγχρονο εργασιακό χώρο.

Αλλά είναι προφανής
ο λόγος που είναι έτσι.

Είναι απρόθυμος να αναθέσει
μέρος της δουλειάς σε άλλους

γιατί τους θεωρεί όλους
ανάξιους του έργου.

Ο Ποσειδώνας του Κάφκα
είναι ένας δέσμιος του εγωισμού του.

Αυτή η απλή ιστορία
περιέχει όλα τα στοιχεία

που κάνουν το σενάριό της
πραγματικά καφκικό.

Δεν είναι μόνο το παράλογο
της γραφειοκρατίας

αλλά και η ειρωνεία της κυκλικής λογικής
του πρωταγωνιστή σε αντίδραση αυτού,

που είναι συμβολικό της γραφής του Κάφκα.

Οι κωμικοτραγικές ιστορίες του δρουν

ως μια μορφή μυθολογίας
της σύγχρονης βιομηχανικής εποχής,

xρησιμοποιώντας τη λογική των ονείρων
για να εξερευνήσει τις σχέσεις

μεταξύ των συστημάτων αυθαίρετης εξουσίας
και των ατόμων που παγιδεύονται σε αυτά.

Πάρτε, για παράδειγμα, το πιο γνωστό
διήγημα του Κάφκα, τη «Μεταμόρφωση».

Όταν ο Γκρέγκορ Σάμσα ξυπνάει ένα πρωί

και βρίσκει τον εαυτό του
μεταμορφωμένο σε ένα γιγάντιο έντομο,

η μεγαλύτερή του ανησυχία
είναι ότι θα εργάζεται στην ώρα του.

Βέβαια, αυτό αποδεικνύεται αδύνατο.

Δεν ήταν μόνο η αυταρχικότητα
του εργασιακού χώρου

που ενέπνευσε τον Κάφκα.

Μερικές από τις δυσκολίες
των πρωταγωνιστών έρχονται εκ των έσω.

Το διήγημα «Ο Καλλιτέχνης της Πείνας»

δείχνει έναν περφόρμερ τσίρκου, του οποίου
η παράσταση είναι εκτεταμένες νηστείες.

Αναστατώνεται γιατί ο επικεφαλής
του τσίρκου τον περιορίζει στις 40 ημέρες,

πιστεύοντας ότι αυτό τον εμποδίζει

από το να επιτύχει
το μεγαλείο της τέχνης του.

Αλλά όταν η παράστασή του
χάνει δημοτικότητα,

τον αφήνουν να λιμοκτονήσει μέχρι θανάτου.

Η ανατροπή έρχεται όταν πεθαίνει ανώνυμος,

παραδεχόμενος με θλίψη
ότι η τέχνη του ήταν πάντα μια απάτη.

Δε νήστευε λόγω της δύναμης της θέλησης,

αλλά, απλώς, γιατί δε βρήκε ποτέ
κάποιο φαγητό που να του άρεσε.

Ακόμη και στη «Δίκη»,

η οποία φαίνεται να επικεντρώνεται
άμεσα στη γραφειοκρατία,

οι ασαφείς νόμοι και οι συγκεχυμένες
διαδικασίες δείχνουν κάτι πιο μοχθηρό:

η φρικτή δυναμική του νομικού συστήματος
αποδεικνύεται ασταμάτητη,

ακόμα και για θεωρητικά
ισχυρούς αξιωματούχους.

Αυτό είναι ένα σύστημα
που δεν εξυπηρετεί τη δικαιοσύνη,

αλλά του οποίου η μόνη λειτουργία
είναι να διαιωνίζεται.

Είναι αυτό που η πολιτική
επιστήμονας Χάνα Άρεντ,

γράφοντας χρόνια μετά το θάνατο του Κάφκα,

θα αποκαλούσε «τυραννία χωρίς τύραννο».

Ωστόσο, τις θλιβερές ιστορίες του Κάφκα

συνοδεύει πάρα πολύ χιούμορ

μέσα από την παράλογη λογική
των καταστάσεων που περιγράφονται.

Έτσι από τη μια, είναι εύκολο να δούμε
το καφκικό στοιχείο του σημερινού κόσμου.

Βασιζόμαστε σε όλο και πιο περίπλοκα
συστήματα διοίκησης

που έχουν πραγματικές συνέπειες
σε κάθε πτυχή της ζωής μας.

Και βρίσκουμε κάθε λέξη μας να κρίνεται
από ανθρώπους που δε βλέπουμε

βάσει κανόνων που δε γνωρίζουμε.

Από την άλλη, με το να ρυθμίζει
την προσοχή μας προς το παράλογο,

ο Κάφκα αντικατοπτρίζει επίσης
τις αδυναμίες μας πίσω σε εμάς.

Έτσι, μας υπενθυμίζει
ότι ο κόσμος που ζούμε

είναι αυτός που εμείς φτιάχνουμε

και έχουμε την δύναμη
να τον αλλάξουμε προς το καλύτερο.