Hoe plezier kan leiden tot belangrijke uitvindingen

Noodzaak is de bron van alle uitvindingen, toch? Maar niet altijd. Steven Johnson toont ons dat enkele van de meest baanbrekende ideeën en technologieën, zoals de computer, helemaal niet ontstonden uit noodzaak, maar uit de vreugde die voortkomt uit vermaak. Ga mee op deze boeiende, geïllustreerde ontdekkingsreis door de geschiedenis der uitvindingen. Uiteindelijk vind je de toekomst daar waar mensen het meeste plezier hebben.

(Muziek)

Ongeveer 43.000 jaar geleden

stierf een jonge holenbeer
op de glooiende heuvels

bij de noordwestelijke grens
van het huidige Slovenië.

Zo'n duizend jaar later
stierf een mammoet in Zuid-Duitsland.

Een paar eeuwen later
stierf ook een vale gier

in diezelfde regio.

We weten bijna niets over
hoe deze dieren aan hun einde kwamen,

maar deze wezens, die op verschillende
plaatsen en tijdstippen leefden,

deelden een opmerkelijk lot.

Na hun dood werd een bot van ieder skelet

door menselijke handen omgevormd

tot een fluit.

Denk daar even over na.

Je bent een holbewoner,
40.000 jaar geleden.

Je kan vuur maken.

Je hebt gereedschap
gemaakt om te jagen.

Je weet hoe je van dierenhuiden
kledij kan maken

om 's winters warm te blijven.

Wat zou je daarna uitvinden?

Het lijkt absurd
dat je een fluit zou uitvinden,

een object dat zorgt voor
nutteloze vibraties van luchtmoleculen.

Maar dat is exact
wat onze voorouders deden.

En dit blijkt verrassend genoeg
zeer gebruikelijk te zijn

in de geschiedenis.

Soms vinden mensen iets uit

omdat ze willen overleven,
of hun kinderen willen voeden,

of het naburige dorp willen veroveren.

Maar even vaak

ontstaan nieuwe ideeën

simpelweg omdat ze leuk zijn.

En wat écht raar is:

veel van die speelse,
schijnbaar pietluttige uitvindingen

brengen uiteindelijk
belangrijke veranderingen voort

in de wetenschap,
de politiek en de maatschappij.

Wat is de belangrijkste uitvinding
van de moderne tijd?

Programmeerbare computers.

Er wordt gezegd dat computers
afkomstig zijn van militaire technologie,

aangezien veel van de eerste computers
ontworpen waren om oorlogscodes te kraken

en raketbanen te berekenen.

Maar eigenlijk, is de oorsprong
van de moderne computer

veel speelser

en zelfs muzikaler

dan je zou denken.

Het idee achter de fluit,

waarbij geluid ontstaat door
lucht doorheen een buisje te blazen,

werd later aangepast,
en zo ontstond het eerste orgel

meer dan 2.000 jaar geleden.

Iemand kreeg het briljante idee
om geluiden te creëren

door met z'n vingers
op kleine hendeltjes te drukken,

en vond zo het eerste
muzikale toetsenbord uit.

Toetsenborden evolueerden van orgels
tot klavichorden, tot klavecimbels,

tot de piano.

Tot in het midden van de 19e eeuw,

toen een groep uitvinders
uiteindelijk het idee kregen

om een klavier te gebruiken
voor letters in plaats van geluiden.

De allereerste schrijfmachine

heette oorspronkelijk zelfs
'de schrijvende klavecimbel'.

De fluit en muziek zorgden
voor nog belangrijkere doorbraken.

Ongeveer duizend jaar geleden,

op het hoogtepunt
van de islamitische renaissance,

ontwierpen drie broers
in Bagdad een toestel:

een geautomatiseerd orgel.

Ze noemden het 'het instrument
dat zichzelf bespeelt'.

Het instrument was eigenlijk
een gigantische muziekdoos.

Het orgel kon verschillende liedjes spelen
door staafjes te plaatsen

op een roterende cilinder.

Als je een ander liedje wilde horen,

plaatste je er een nieuwe cilinder in
met een ander liedje.

Het was het eerste
instrument in zijn soort.

Het was programmeerbaar.

Dit was een gigantische stap voorwaarts.

Het idee van hardware en software

wordt door deze uitvinding
voor het eerst voorstelbaar.

Dat ongelooflijk krachtige idee

ontstond niet als een instrument
voor oorlog of verovering,

of noodzaak.

Het ontstond uit het vreemde genoegen
wanneer een machine muziek maakt.

In feite werd het idee
van programmeerbare machines

zo'n 700 jaar lang
in leven gehouden door muziek.

Tijdens de 18e eeuw werden muziekmachines

het favoriete speeltje
van de Parijse elite.

Entertainers gebruikten
diezelfde gecodeerde cilinders

om de fysieke bewegingen te besturen
van zogenaamde 'automata',

een voorloper van de robot.

Eén van de bekendste robots was,

goed geraden,

een geautomatiseerde fluitspeler,

ontworpen door de Franse uitvinder

Jacques de Vaucanson.

Terwijl de Vaucanson
zijn muzikale robot ontwierp,

kreeg hij nog een idee.

Als je een machine kon programmeren
om leuke geluiden te maken,

kon je ze toch ook programmeren
om kleurenpatronen te weven in stof?

De staafjes van de cilinder
stelden dan geen muzieknoten meer voor,

maar wel garen in verschillende kleuren.

Als je een ander patroon in je stof wilde,

plaatste je een nieuwe cilinder.

Dit was het eerste
programmeerbare weefgetouw.

De cilinders waren te duur
en tijdrovend om te maken,

maar een halve eeuw later

kreeg de Franse uitvinder
Jacquard het idee

om geperforeerde kaartjes
te gebruiken

in de plaats van metalen cilinders.

Papier bleek goedkoper en flexibeler

om het toestel te programmeren.

De ponskaarten inspireerden
de Victoriaanse uitvinder Charles Babbage

om zijn analytische machine te ontwerpen.

Het was de eerste
programmeerbare computer ooit.

Ponskaarten werden gebruikt
door computerprogrammeurs

tot in de jaren 70.

Stel jezelf deze vraag:

wat zorgde voor het ontstaan
van de moderne computer?

Ja, het leger speelde
een belangrijke rol in het verhaal,

maar er waren ook
andere elementen van belang:

muziekdozen,

speelgoed robot-fluitspelers,

klavecimbel-schrijfmachines,

gekleurde patronen
in stof geweven,

en dat is nog maar
een stuk van het verhaal.

Er is een hele lijst van baanbrekende
ideeën en technologieën

die spelenderwijs tot stand kwamen:

openbare musea, rubber,
de waarschijnlijkheidstheorie,

verzekeringen, en nog veel meer.

Uitvindingen ontstaan
niet altijd uit noodzaak.

De speelsheid van onze geest
gaat op onderzoek

en zoekt nieuwe mogelijkheden
in de wereld rondom ons.

En door die zoektocht,
leidden zoveel ervaringen

die begonnen met vreugde en plezier,

uiteindelijk tot belangrijke doorbraken.

Dit heeft volgens mij gevolgen voor
de manier waarop we kinderen onderwijzen

en de manier waarop we
innovatie aanmoedigen,

maar door zo na te denken
over plezier en vreugde

kunnen we ook voorzien
wat er te gebeuren staat.

Stel je voor: we zijn in het jaar 1750

en je probeert te voorspellen
wat de grote veranderingen zullen zijn

in de 19e en 20e eeuw.

Geautomatiseerde machines, computers,

artificiële intelligentie...

Een programmeerbare fluit

die de Parijse elite vermaakt,

kon een even belangrijke
hint zijn als eender wat.

Het leek gewoon een tijdverdrijf,

iets dat niet als 'nuttig' beschouwd werd,

maar het bleek het begin te zijn
van een technologische revolutie

die de wereld zou veranderen.

De toekomst vind je daar

waar mensen het meeste plezier hebben.