Η παιχνιδιάρικη χώρα των θαυμάτων πίσω από μεγάλες εφευρέσεις

Η ανάγκη είναι η μητέρα της εφεύρεσης, σωστά; Όχι πάντα. Ο Στήβεν Τζόνσον μας δείχνει πώς μερικές από τις πιο ανατρεπτικές ιδέες και τεχνολογίες, όπως ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, δεν προέκυψαν από ανάγκη αλλά από την περίεργη ευχαρίστηση του παιχνιδιού. Μοιραστείτε αυτή την καθηλωτική, εικονογραφημένη εξερεύνηση της ιστορίας της εφεύρεσης. Απ' ό,τι φαίνεται, θα βρείτε το μέλλον εκεί που οι άνθρωποι διασκεδάζουν περισσότερο.

(Μουσική)

Περίπου 43.000 χρόνια πριν,

πέθανε ένα αρκουδάκι των σπηλαίων

στους λόφους των βορειοδυτικών συνόρων
της σημερινής Σλοβενίας.

Χίλια χρόνια μετά, πέθανε
ένα μαμούθ στη νότια Γερμανία.

Μερικούς αιώνες αργότερα,
πέθανε κι ένα όρνιο

σε γειτονική περιοχή.

Δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα
για το πώς πέθαναν αυτά τα ζώα,

και όμως, αυτά τα διαφορετικά πλάσματα,
διασκορπισμένα στον χώρο και τον χρόνο,

είχαν μια κοινή κατάληξη.

Μετά τον θάνατό τους,
ένα οστό από τον σκελετό του καθενός

μεταμορφώθηκε,
από ανθρώπινα χέρια, σε μια φλογέρα.

Κάντε το εικόνα.

Φανταστείτε πως είστε ένας άνθρωπος
των σπηλαίων 40.000 χρόνια πρίν.

Έχετε κατακτήσει τη φωτιά.

Έχετε φτιάξει απλά εργαλεία για κυνήγι.

Έχετε μάθει πώς να φτιάχνετε
ρούχα από δέρματα ζώων

για να σας ζεσταίνουν το χειμώνα.

Τι θα θέλατε να εφεύρετε τώρα;

Ακούγεται παράλογο να επιλέγατε
να εφεύρετε τη φλογέρα,

ένα εργαλείο που δημιουργεί
άχρηστες δονήσεις σε μόρια αέρα.

Ωστόσο, αυτό ακριβώς
έκαναν οι πρόγονοί μας.

Αυτό λοιπόν, φαίνεται να είναι
εκπληκτικά συχνό φαινόμενο

στην ιστορία της καινοτομίας.

Κάποιες φορές οι άνθρωποι
εφευρίσκουν πράγματα

γιατί θέλουν να επιβιώσουν
ή να ταΐσουν τα παιδιά τους

ή να κατακτήσουν το διπλανό χωριό.

Αλλά το ίδιο συχνά

μερικές νέες ιδέες δημιουργούνται

απλά επειδή έχουν πλάκα.

Και ποιο είναι το περίεργο:

πολλές από αυτές τις παιχνιδιάρικες
αλλά φαινομενικά επιπόλαιες εφευρέσεις

τελικά πυροδότησαν σπουδαίες εξελίξεις

στην επιστήμη, την πολιτική
και την κοινωνία.

Πάρτε για παράδειγμα τη σημαντικότερη,
ίσως, εφεύρεση της εποχής μας:

τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές.

Η γνωστή ιστορία είναι ότι οι υπολογιστές
προέκυψαν από στρατιωτικές εφαρμογές,

και πολλοί από τους πρώτους Η/Υ

σχεδιάστηκαν ειδικά για να σπάνε
στρατιωτικούς κωδικούς

ή για να υπολογίζουν τροχιές πυραύλων.

Στην πραγματικότητα όμως,
οι απαρχές του σύγχρονου υπολογιστή

είναι πιο παιχνιδιάρικες,
ίσως και πιο μουσικές,

απ' ό,τι μπορείτε να φανταστείτε.

Η ιδέα πίσω από τη φλογέρα,

το φύσηγμα αέρα μέσα
σε σωλήνα που παράγει ήχο,

σε μεταγενέστερο στάδιο, μας έδωσε
το πρώτο εκκλησιαστικό όργανο

περισσότερα από 2.000 χρόνια πριν.

Κάποιος είχε την φανταστική ιδέα
ότι ο ήχος θα μπορούσε να παράγεται

πατώντας μικρά πλήκτρα με τα δάχτυλα,

εφευρίσκοντας έτσι
το πρώτο μουσικό κλαβιέ.

Τα πληκτροφόρα λοιπόν εξελίχθηκαν

από όργανα, σε κλειδοκύμβαλα,
στο τσέμπαλο έως και το πιάνο,

μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα,

όταν κάποιοι εφευρέτες είχαν την ιδέα

να χρησιμοποιούν πληκτρολόγιο
που αντί για ήχους να παράγει γράμματα.

Πράγματι, η πρώτη γραφομηχανή

αρχικά ονομαζόταν
«το τσέμπαλο που γράφει».

Οι φλογέρες και η μουσική οδήγησαν
σε ακόμη μεγαλύτερες ανακαλύψεις.

Περίπου 1.000 χρόνια πριν,

στο ζενίθ της Ισλαμικής Αναγέννησης,

τρία αδέρφια στη Βαγδάτη
σχεδίασαν μια συσκευή

που ήταν ένα αυτοματοποιημένο όργανο.

Το ονόμασαν «το μουσικό όργανο
που λειτουργεί από μόνο του».

Το όργανο αυτό ήταν ουσιαστικά
ένα μεγάλο μουσικό κουτί.

Είχε τη δυνατότητα να παίζει
διάφορα τραγούδια

διαβάζοντας κωδικοποιημένες οδηγίες από
έναν περιστρεφόμενο κύλινδρο με καρφίτσες.

Αν ήθελαν να παίξει
ένα διαφορετικό τραγούδι,

απλά τοποθετούσαν άλλο κύλινδρο
με διαφορετικό κώδικα.

Το όργανο ήταν το πρώτο του είδους του.

Μπορούσε να προγραμματιστεί.

Αυτό ήταν ένα τεράστιο
βήμα προς τα εμπρός.

Η όλη ιδέα του μηχανήματος
και του λογισμικού

πήρε σχήμα για πρώτη φορά
με αυτή την εφεύρεση.

Και αυτή η πρωτοποριακή ιδέα

δεν προέκυψε σαν εργαλείο
πολέμου ή κυρίευσης,

ούτε και από ανάγκη.

Προέκυψε από την περίεργη απόλαυση

του να παρακολουθείς μια μηχανή
να παίζει από μόνη της μουσική.

Πράγματι, η ιδέα μιας
προγραμματιζόμενης μηχανής

διατηρήθηκε ζωντανή αποκλειστικά
από τη μουσική, για περίπου 700 χρόνια.

Τον 18ο αιώνα, οι μηχανές
που παράγουν μουσική

έγιναν το παιχνίδι της παριζιάνικης ελίτ.

Στο θέατρο χρησιμοποιούσαν
τους ίδιους κωδικοποιημένους κυλίνδρους

για να ελέγχουν τις κινήσεις
των «αυτόματων»,

που ήταν ένα πρωτόγονο είδος ρομπότ.

Ένα από τα πιο διάσημα από αυτά τα ρομπότ

ήταν, ναι, το βρήκατε,
ένας αυτοματοποιημένος παίχτης φλογέρας

σχεδιασμένος από έναν ευφυέστατο
Γάλλο εφευρέτη, τον Ζακ ντε Βοκανσόν.

Καθώς ο ντε Βοκανσόν σχεδίαζε
το ρομποτικό μουσικό του,

είχε μια ακόμη ιδέα.

Αν μπορούσε να προγραμματιστεί
μια μηχανή που παίζει ευχάριστους ήχους,

γιατί να μην προγραμματιστεί

έτσι ώστε να πλέκει όμορφα
πολύχρωμα μοτίβα από ύφασμα;

Αντί να χρησιμοποιεί κύλινδρο
με καρφίτσες για μουσικές νότες,

θα τις χρησιμοποιούσε
για τα διάφορα χρώματα νημάτων

Για αλλαγή μοτίβου στο ύφασμα

απλώς προγραμματίζετε έναν νέο κύλινδρο.

Αυτός ήταν ο πρώτος
προγραμματιζόμενος αργαλειός.

Οι κύλινδροι στοίχιζαν πολύ
και η κατασκευή τους ήταν χρονοβόρα,

όμως μισό αιώνα μετά,

άλλος ένας Γάλλος εφευρέτης
με το όνομα Ζακάρ

είχε την ιδέα να χρησιμοποιεί
διάτρητες χάρτινες κάρτες

αντί για μεταλλικούς κυλίνδρους.

Το χαρτί ήταν φθηνότερο και πιο εύχρηστο

σαν τρόπος προγραμματισμού της μηχανής.

Το σύστημα διάτρητων καρτών ενέπνευσε
τον Βικτωριανό εφευρέτη Τσαρλς Μπάμπατζ,

να δημιουργήσει τη μηχανή ανάλυσής του,

τον πρώτο προγραμματιζόμενο υπολογιστή
που σχεδιάστηκε ποτέ.

Οι διάτρητες κάρτες

χρησιμοποιούνταν από προγραμματιστές
υπολογιστών μέχρι και το 1970.

Αναρρωτηθείτε λοιπόν:

τι ήταν αυτό που έκανε πραγματικότητα
το σημερινό υπολογιστή;

Ναι, η στρατιωτική εμπλοκή είναι
σημαντικό μέρος της ιστορίας,

όμως η εφεύρεση του υπολογιστή
χρειάστηκε και άλλα στάδια:

μουσικά κουτιά,

ρομπότ που παίζουν φλογέρα,

κλαβιέ τσέμπαλου,

πολύχρωμα μοτίβα πλεγμένα σε ύφασμα,

και αυτό είναι μόνο
ένα μικρό μέρος της ιστορίας.

Μία μεγάλη λίστα από ιδέες
και τεχνολογίες που άλλαξαν τον κόσμο,

προέκυψαν από παιχνίδια:

τα δημόσια μουσεία, το λάστιχο,

η θεωρία πιθανοτήτων,
τα ασφαλιστικά και πολλές άλλες.

Η ανάγκη δεν είναι πάντα
η μητέρα της εφεύρεσης.

Η παιχνιδιάρικη διάθεση του μυαλού
είναι θεμελιωδώς εξερευνητική,

και ψάχνει νέες δυνατότητες
στον κόσμο που μας περιβάλλει.

Και αυτή η αναζήτηση είναι το γιατί
τόσες πολλές εμπειρίες

που ξεκίνησαν από την απλή
ευχαρίστηση και τον ενθουσιασμό

μας οδήγησαν τελικά
σε σημαντικές ανακαλύψεις.

Πιστεύω ότι πρέπει να προάγουμε
αυτό τον τρόπο σκέψης στα σχολεία μας,

και να ενθαρρύνουμε
την καινοτομία στον χώρο εργασίας.

Αλλά ακόμα, αν σκεφτούμε έτσι
το παιχνίδι και την ευχαρίστηση

μπορούμε επίσης και να προβλέψουμε
το τι θα ακολουθήσει.

Σκεφτείτε αυτό: αν καθόσασταν το 1750

προσπαθώντας να βρείτε τις μεγάλες
αλλαγές που θα έρθουν στην κοινωνία

του 19ου και 20ου αιώνα,

τις αυτόματες μηχανές, τους υπολογιστές,

και την τεχνητή νοημοσύνη,

μια προγραμματιζόμενη φλογέρα
που διασκεδάζει την παριζιάνικη ελίτ

θα ήταν το ισχυρότερο στοιχείο
σας εκείνη την εποχή.

Έμοιαζε με τρόπο διασκέδασης,

όχι ιδιαίτερα χρήσιμο,

αλλά έγινε τελικά η αρχή
μιας τεχνολογικής επανάστασης

που θα άλλαζε τον κόσμο.

Θα βρείτε το μέλλον

εκεί όπου οι άνθρωποι
διασκεδάζουν περισσότερο.